GDZIE TRAFIAJĄ NASZE PODATKI? FINANSE SAMORZĄDÓW – GÓRNY ŚLĄSK

wos, społeczeństwo
Przypomnij sobie

1. Jaka jest struktura samorządu terytorialnego w Polsce?

2. Jakie wydatki pokrywane są z budżetu województwa?

1. Dochody

Dochody spływające do samorządów powiatowych i samorządów gminnych pochodzą z różnych źródeł.

Powiaty uzyskują dochody z:

  • części podatku PIT (10,25% podatku osób zamieszkujących teren powiatu),
  • część podatku CIT (1,4% podatku firm, które mają siedzibę na terenie powiatu),
  • z dochodów od przedsiębiorstw, których właścicielem jest powiat,
  • z dochodów z majątku powiatu (np. wynajmu czy sprzedaży nieruchomości),
  • z odsetek od lokat czy zaległych opłat,
  • z opłat od czynności urzędowych (np. praw jazdy wydawanych przez starostę),
  • z nałożonych kar pieniężnych.

Samorząd gminny posiada stosunkowo wyższe dochody, ale spoczywa na nim więcej ustawowych obowiązków. Do budżetu gmin wpływają:

  • część podatku PIT (39,34% od osób zamieszkałych w gminie),
  • część podatku CIT (6,71% od firm mających siedzibę w gminie),
  • podatek od środków transportu (płacą go właściciele samochodów o wadze powyżej 3,5t, czyli ciężarówek, autobusów),
  • podatek rolny,
  • podatek leśny,
  • podatek od nieruchomości,
  • podatek od spadków i darowizn,
  • opłaty różnego rodzaju (m.in. targowa, od posiadania psa, miejscowa, uzdrowiskowa, w miejscowościach turystycznych pobierana tzw. opłata klimatyczna).

Samorządy otrzymują również środki z budżetu centralnego na realizację określonych zadań (np. subwencja oświatowa na prowadzenie szkół). Realizują także różne projekty unijne, na które otrzymują dofinansowanie. Na realizację projektów unijnych muszą jednak zapewnić część środków własnych.

Dochody per capita w skali kraju (Tabela 1) dla poszczególnych województw:

Tabela 1. Dochody budżetów na 1 mieszkańca według województw w 2015 r.

  Lp.

Województwo

Dochody budżetów w zł

POLSKA
444,94
1. Podlaskie
712,09
2. Warmińsko-Mazurskie
641,99
3. Podkarpackie
584,59
4. Lubelskie
532,86
5. Świętokrzyskie
527,28
6. Mazowieckie
518,40
7. Lubuskie
480,06
8. Kujawsko-Pomorskie
461,20
9. Zachodniopomorskie
449,42
10. Dolnośląskie
435,53
11. Opolskie
425,51
12. Śląskie
385,19
13. Pomorskie
365,43
14. Małopolskie 337,33
15. Wielkopolskie
321,09
16. Łódzkie
299,02

Gminy i powiaty współpracują ze sobą realizując projekty dotyczące sąsiednich gmin czy wspólnie podejmując pewne działania, np. wynajęcie jednej firmy dbającej o porządek na Drogowej Trasie Średnicowej czy wspólny zakup prądu na potrzeby gmin. Przykładem takiej współpracy jest funkcjonowanie Komunikacyjnego Związku Komunalnego GOP, który zapewnia komunikację autobusową i tramwajową w aglomeracji górnośląskiej. Czasem gmina przekazuje też pieniądze innej gminie, np. w sytuacji, gdy mieszkańcy jednej miejscowości korzystają z opieki medycznej w drugiej.

Według danych z 2015 roku wśród pierwszych trzydziestu gmin osiągających na głowę najwyższe dochody na mieszkańca rocznie (od 6-49 tys. zł. rocznie) nie było żadnej gminy z województwa śląskiego. Porównywalne dochody uzyskał tylko jeden samorząd gminny, ale razem z subwencjami i dotacjami celowymi. Jest to gmina Ożarowice w powiecie tarnogórskim (dochody własne – 3532 zł, dochód ogółem – 6332 zł).

W skali całego województwa śląskiego dochody własne (bez subwencji i dotacji celowych) wynosiły 1777 zł, a dochody ogółem (wraz z redystrybucją z budżetu państwa) 3054 zł na głowę mieszkańca. Do grupy samorządów o wysokich dochodach całkowitych na 1 mieszkańca należy większość miast na prawach powiatu: Gliwice (7694 zł), Dąbrowa Górnicza (5621 zł), Katowice (5517 zł). Rybnik (4932), Tychy (4884 zł), Częstochowa (4842 zł), Bielsko-Biała (4701 zł), Chorzów (4506 zł), Jaworzno (4449 zł), Zabrze (4412 zł), Jastrzębie Zdrój (4173 zł), Ruda Śląska (4159 zł), Mysłowice (4075 zł), Żory (4026), Bytom (3953 zł), Sosnowiec (3950), Siemianowice Śląskie (3658 zł), Świętochłowice (3533 zł), Piekary Śląskie (3517 zł).

Dochody miast na prawach powiatu oraz gmin o najniższym i najwyższym dochodzie na głowę mieszkańca w poszczególnych subregionach województwa śląskiego prezentuje Tabela 2.

Tabela 2. Dochody  ogółem i dochody własne budżetów wybranych miast na prawach powiatu i gmin na 1 mieszkańca w 2015 roku

(podział na subregiony w tabeli jest zgodny z tym, który stosuje w rocznikach statystycznych GUS)

  Subregion

Gmina/miasto

(1. Miasta wydzielone o najwyższych dochodach własnych;

2. Gminy o najwyższych dochodach własnych;

3. Gminy najniższych dochodach własnych)

Dochody własne gmin

na 1 mieszkańca (w zł.)

Dochody ogółem (razem m.in. z subwencjami i dotacjami celowymi) (w zł.)

Subregion bielski 1.      Bielsko-Biała
2987 4701
2.      Ustroń
2785 3980
3.      Radziechowy-Wieprz
912 2854
Subregion bytomski 1.      Bytom
2187 3953
2.      Ożarowice
3532 6332
3.      Pawonków
1100 3034
Subregion częstochowski 1.      Częstochowa
2635 4842
2.      Kamienica Polska
2622 3804
3.      Miedźno
917 3014
Subregion gliwicki 1.      Gliwice
4073 7694
2.      Gierałtowice
2561 3865
3.      Wielowieś
1259 3180
Subregion katowicki 1.      Katowice
3879  5517
2.      ————
——–  ——–
3.      ———— ——–  ——–
Subregion rybnicki 1.      Rybnik
3121 4932
2.      Lubomia
3130 4390
3.      Mszana 817 2172
Subregion sosnowiecki 1.      Dąbrowa Górnicza 3422 5261
2.      Sławków
2780 4787
3.      Żarnowiec 899 2913
Subregion tyski 1.      Tychy
3103 4884
2.      Goczałkowice Zdrój 3569 5084
3.      Pawłowice
1385 2916

Źródło: Województwo śląskie: podregiony, powiaty, gminy 2016, GUS w Katowicach, Katowice 2016, s.392-397, 412-413.

Przedstawiono miasta na prawach powiatu województwa śląskiego, które w poszczególnych subregionach województwa śląskiego uzyskały najwyższe i najniższe dochody własne w 2016 roku.

Wśród gmin o najwyższych dochodach w Polsce na 1 mieszkańca znajdują się m.in. Rybnik, Tychy, Katowice i Gliwice. Co ciekawe dochody powiatów rybnickiego i gliwickiego na 1 mieszkańca należą do najniższych w kraju. Jak myślisz, z czego może wynikać ten paradoks?

2. Wydatki

Wydatki gmin prześledzimy na przykładzie miasta Tarnowskie Góry. Poniżej wykres i tabela prezentujące wydatki tego miasta w 2015 roku.

Tabela 3. Wydatki budżetów gminy Tarnowskie Góry według działów w 2015 r.

  Dział

Wydatki
 Rolnictwo i łowiectwo 94000
Transport i łączność 1 246100
Gospodarka mieszkaniowa 898400
Administracja publiczna 2 113300
Oświata i wychowanie 6 733600
Ochrona zdrowia 157200
Pomoc społeczna 3 044700
Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 8 474700
Kultura i ochrona dziedzictwa kulturowego 771700
Kultura fizyczna 347000

Źródło: Województwo śląskie: podregiony, powiaty, gminy 2016, GUS w Katowicach, Katowice 2016.

 

Źródło: Województwo śląskie: podregiony, powiaty, gminy 2016, GUS w Katowicach, Katowice 2016.

Jak widać, najwięcej kosztuje gospodarka komunalna i ochrona środowiska (np. gospodarka odpadami, utrzymanie zieleni miejskiej), na drugim miejscu wśród wydatków jest oświata (szeroko rozumiane utrzymanie szkół, przedszkoli), dalej: pomoc społeczna i administracja. W 2015 roku gmina Tarnowskie Góry wydała na 1 mieszkańca średnio 4071 złotych.

Oczywiście w innych gminach rozkład wydatków może być inny, w zależności od lokalnych potrzeb czy przyjętych priorytetów w rozwoju gminy. Gmina, w której istnieje infrastruktura, nie będzie musiała wydawać dużych kwot na budowę dróg, boisk czy sieci wodociągowej,  a tym samym procentowy udział tych wydatków w budżecie będzie niższy. Nie znaczy to jednak, że samorząd nie dba o te działy czy przeznacza na nie za mało pieniędzy. Oceniając budżet gminy czy powiatu zawsze musimy znać sytuację miejscowości i jej potrzeby.

Przykładowy podział wybranych zadań pomiędzy gminę i powiat przedstawia schemat.

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej
Zadania

1. Odszukaj dane dotyczące wydatków w twojej gminie (znajdziesz je na stronie internetowej gminy lub na stronie Głównego Urzędu Statystycznego). Na jakie cele przeznacza się najwięcej pieniędzy, a na jakie najmniej? Sprawdź kwotę wydatków na jednego mieszkańca. Przygotuj prezentację na temat budżetu gminy.

2. Korzystając z portalu: http://www.mapadotacji.gov.pl/, wyszukaj projekty, jakie zostały zrealizowane przy wsparciu środków unijnych w twojej miejscowości oraz w powiecie. Oceń, które z nich twoim zdaniem były najlepsze. Dlaczego tak uważasz?

3. Jak sądzisz, czy powinno nam zależeć na tym, by przybywało osób zamieszkujących naszą gminę i powiat oraz firm mających na ich terenie swoje siedziby? Uzasadnij swoje stanowisko.

4. Czy uważasz, że lepiej jest oszczędzać i ograniczać wydatki, czy może starać się pozyskać dodatkowe środki do budżetu gminy? Uzasadnij swoje zdanie.

Tutaj dowiesz się więcej Statystyczne Vademecum Samorządowca GUS