SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA KATOWICKIEGO I ŚLĄSKIEGO PO 1990 ROKU

wos, społeczeństwo
Przypomnij sobie

1. Wyjaśnij pojęcie samorząd.

2. Odszukaj informacje na temat autonomii województwa śląskiego w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Wymień najważniejsze uprawnienia, które posiadało wówczas województwo śląskie.

3. Przypomnij strukturę samorządu terytorialnego w Polsce. Wymień przykładowe zadania poszczególnych szczebli samorządu.

1. Sejmiki samorządowe województwa katowickiego 1990-1998

Zmiany ustrojowe zapoczątkowane w 1989 roku przyniosły także przywrócenie samorządu terytorialnego. Słusznie wówczas założono, że pochodzące z wyborów lokalne władze będą wykazywały się większą aktywnością niż organy administracji rządowej.

Jednym z przejawów radykalnych zmian ustrojowych stało się w 1990 roku utworzenie w województwach, w oparciu o ustawę o samorządzie terytorialnym z marca 1990 roku,  sejmików samorządowych. Działały jako wspólna reprezentacja wszystkich gmin. Każdy sejmik składał się z delegatów, wybranych przez rady gmin spośród radnych. Organami sejmików samorządowych były: prezydia (składające się z przewodniczącego, 2 zastępców i 6 członków) oraz samorządowe kolegia odwoławcze, które orzekały w sprawach odwołań od indywidualnych decyzji administracyjnych wydawanych przez wójta albo burmistrza w zakresie zadań własnych gmin.

Sejmiki samorządowe pełniły funkcje opiniodawcze i reprezentacyjne. Do ich zadań należała ocena działalność administracji rządowej w województwie, prowadzenie mediacji w sprawach spornych między gminami, opiniowanie kandydata na wojewodę, wyrażanie opinii w istotnych sprawach dla województw oraz upowszechnianie doświadczeń samorządowych. Nową rolę sejmiki samorządowe wypełniały od pierwszych wyborów do rad miast i rad gmin (26 maja 1990 roku) do pierwszych wyborów do rad powiatów i sejmików województw według nowej już ustawy, czyli do 11 października 1998 roku.

Inauguracyjna sesja Sejmiku Samorządowego Województwa Katowickiego (SSWK) I kadencji odbyła się 3 lipca 1990 roku. Cała kadencja trwała 4 lata. Przewodniczącym sejmiku w tym czasie był Józef Buszman. II i ostatnia kadencja SSWK trwała od 1994 do 1998 roku, a przewodniczącym Sejmiku został wybrany Janusz Frąckowiak. Swoją działalność SSWK prowadził przede wszystkim poprzez komisje. W momencie utworzenia SSWK było ich 10, wśród nich m.in. kluczowe dla dalszych zmian samorządowych Komisja Rozwoju Samorządności Terytorialnej i Komisja Regionalizacji. Do prac w komisjach i podkomisjach obok delegatów zapraszano także fachowców spoza sejmiku.

Uprawnienia SSWK były dość małe. Ograniczały się do funkcji opiniodawczych (sejmik opiniował między innymi kandydaturę wojewody) oraz doradczych.

2. Sejmiki samorządowe województwa śląskiego od 1998 roku

Zasadnicza reforma administracyjna Polski wprowadzona została po uchwaleniu ustawy Sejmu RP z 24 sierpnia 1998 roku. Liczbę województw zmniejszono z 49 do 16. W ten sposób na mapie Polski ponownie pojawiło się województwo śląskie w zupełnie nowych granicach, obejmujących w całości lub w części różne regiony kulturowe, historycznie należące jednak do Śląska i Małopolski. Wśród nich swoją odrębność, odwołując się do historycznych, etnicznych, politycznych, administracyjnych i etnograficznych różnic, podkreślają do dzisiaj przede wszystkim: Górny Śląsk i Śląsk Cieszyński, Zagłębie Dąbrowskie, ziemia częstochowska, ziemia jaworznicko-chrzanowska, Żywiecczyzna i Podbeskidzie.

W nowych województwach zmieniono tryb powoływania i uprawnienia organów samorządu terytorialnego na szczeblu wojewódzkim, a także powiatowym. Nowe jednostki administracyjne (województwa i powiaty) pojawiły się na mapie Polski 1 stycznia 1999 roku. Nowe struktury administracji publicznej (urzędy wojewódzkie na czele z wojewodami) rozpoczęto tworzyć już pod koniec 1998 roku. 11 października 1998 roku po raz pierwszy wybrano rady powiatów i sejmiki województw, a po raz trzeci odbyły się wybory do rad gmin.

 

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej
Ciekawostka

Samorząd gminny

Od 1 stycznia 1999 roku w Polsce obowiązują trzy szczeble samorządu terytorialnego: wojewódzki, powiatowy i gminny. Jego podstawą są zapisy Konstytucji RP z 1997 roku. Jednak w odróżnieniu od dwóch pozostałych szczebli samorządu terytorialnego, samorząd gminny w Polsce powstał od razu po zmianach ustrojowych w 1990 roku, na podstawie ustawy z 8 marca 1990 roku. Utworzono wówczas trzy rodzaje gmin: miejskie, miejsko-wiejskie (obejmujące miasta i wsie w otoczeniu), wiejskie. Organami samorządu gminnego są wybierane: rady gmin z uprawnieniami uchwałodawczymi i kontrolnymi oraz wójtowie, burmistrzowie i prezydenci z uprawnieniami wykonawczymi (najpierw w wyborach pośrednich, a od 2002 roku w wyborach bezpośrednich). Jednostkami pomocniczymi w gminach są: na obszarach wiejskich – sołectwa, w miastach – rady osiedli.

Od 1998 roku nowym podmiotem stanowiącym samorządu województwa śląskiego stał się Sejmik Województwa Śląskiego (SWŚ), wybierany na kadencję trwającą 4 lata. Tworzą go radni wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych, inaczej niż w przypadku wcześniejszego SSWK, w którym radni byli reprezentantami rad gminnych.

Sejmik województwa reprezentuje z mocy prawa wspólnotę samorządową, czyli wszystkich mieszkańców województwa. Wybiera ze swojego grona przewodniczącego i wiceprzewodniczących, którzy organizują pracę sejmiku i prowadzą jego obrady (sesje sejmiku powinny być zwoływane co najmniej raz na kwartał). W porównaniu z marszałkami izb polskiego parlamentu (Sejmu i Senatu RP) rola przewodniczącego sejmiku jest ograniczona. Nie ma on na przykład uprawnień do reprezentowania województwa na zewnątrz. Pełniona przez niego oraz przez wiceprzewodniczących funkcja ma ponadto charakter społeczny.

Skład pierwszego zarządu województwa śląskiego w 1998 roku. Z przodu siedzi przy stole marszałek Jan Olbrycht

Biuro Prasowe, www.slaskie.pl

Liczba radnych sejmiku województwa uzależniona jest od liczby mieszkańców poszczególnych województw. W latach 1998–2002, podczas I kadencji nowych sejmików, w województwach liczących do 2 mln mieszkańców zasiadało 45 radnych, a w większych dodatkowo po 5 radnych przy każdej liczbie rozpoczynającej kolejne 500 tys. mieszkańców. Od 2002, w związku ze zmianą ustawy, zadecydowano o zmniejszeniu liczby radnych. Sejmiki mają odtąd po 30 radnych w województwach liczących do 2 mln mieszkańców oraz po trzech radnych dodatkowych przy każdym przekroczeniu 500 tys. mieszkańców. W województwie śląskim zasiada (według stanu z 2016 r.) w SWŚ 48 radnych.

3. Kompetencje Sejmiku Województwa Śląskiego

Nowe rozwiązanie ustrojowe niosło z sobą w 1998 roku szereg pytań o kompetencje i zakres odpowiedzialności sejmików i jego organów. Inaczej niż w przypadku gmin i powiatów, województwa wyposażono, wzorując się na doświadczeniach francuskich, w podwójną administrację – rządową i samorządową (por. diagram).

Wojewoda (i podległy mu Urząd Wojewódzki), jako reprezentant Rady Ministrów realizuje w terenie zadania i politykę rządu, pełniąc jednocześnie nadzór nad gminami, powiatami i województwem.

Samorząd województwa nie stoi wyżej niż gmina czy powiat, nie pełni też wobec nich funkcji kontrolnych czy nadzorczych. Posiada własny zakres kompetencji, które najogólniej określić można jako odpowiedzialność za kształt polityki regionalnej, rozumianej przede wszystkim jako kierowanie rozwojem województwa (por. tabela).

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

Lp.

Najważniejsze uprawnienia sejmików samorządowych według ustawy o samorządzie województw z 1998 roku

1.

Stanowienie aktów prawa miejscowego, w tym statutu województwa (jest on uchwalany po uzgodnieniu z premierem rządu RP), zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim, a także zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

2.

Uchwalanie strategii rozwoju województwa oraz wieloletnich programów wojewódzkich, służących realizacji ponadlokalnych i regionalnych celów publicznych.

3.

Uchwalanie budżetu województwa i określanie zasad udzielania dotacji z tego budżetu, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu, sprawozdania finansowego województwa oraz sprawozdania z wykonania wieloletnich programów województwa.

4.

Podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi województwa z tytułu wykonania budżetu.

5.

Uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego oraz podejmowanie uchwały w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej.

6.

Wybór i odwołanie zarządu (czyli organu wykonawczego) województwa, rozpatrywanie sprawozdania z jego działalności oraz powołanie i odwołanie, na wniosek marszałka województwa, skarbnika województwa, który jest głównym księgowym budżetu województwa.

Jednym z głównych zadań samorządu wojewódzkiego jest kształtowanie wieloletnich programów rozwoju. Województwo śląskie przyjęło taki program pt. „Strategia rozwoju Województwa Śląskiego – Śląskie 2020+”. Informacje na ten temat znajdziesz na stronie: http://slideplayer.pl/slide/819460/

www.slaskie.pl

Uchwały SWŚ zapadają zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby radnych. Radni zobowiązani są brać udział w pracach organów samorządu województwa oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, do których zostali wybrani lub desygnowani. O odwołaniu Sejmiku Województwa przed upływem kadencji może rozstrzygać wyłącznie referendum wojewódzkie.

Organ wykonawczy województwa – zarząd składa się z pięciu osób: marszałka województwa jako przewodniczącego, dwóch wicemarszałków oraz dwóch członków zarządu. Marszałek przewodniczy pracom zarządu jest również szefem Urzędu Marszałkowskiego. Do jego kompetencji należy także reprezentowanie województwa.

Zarząd wykonuje zadania należące do samorządu województwa, nie zastrzeżone na rzecz sejmiku i innych wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Najważniejsze zadania zarządu przedstawia diagram.

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

4. Urząd Marszałkowski

Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego stanowi  administracyjne zaplecze regionalnego samorządu. Z jego pomocą Zarząd może wykonywać swoje zadania. Choć składa się z wydziałów, biur i kancelarii, nie jest typowym urzędem obsługującym mieszkańców. Te funkcje pełnią znajdujące się bliżej mieszkańców urzędy gminne/miejskie i powiatowe.

Do zadań Urzędu Marszałkowskiego należy przede wszystkim nadzór i kontrola „wojewódzkich” jednostek. Należy do nich część szpitali, szkół, instytucji kulturalnych, ale w województwie śląskim także na przykład Muzeum Ślaskie, Śląskie Koleje Regionalne czy Stadion Śląski. Urząd Marszałkowski wydaje też kilka rodzajów zezwoleń, m.in. na przeprowadzenie zbiórek publicznych, hurtowy handel alkoholem czy zarobkowy przewóz osób.

Siedziba sejmiku województwa śląskiego oraz Urzędu Wojewódzkiego mieści się w historycznym budynku Sejmu Śląskiego i władz wojewódzkich, powstałym w latach 1924-1929. Warto wiedzieć, że tzw. Sala Sejmu Śląskiego (niegdyś miejsce obrad posłów Sejmu Śląskiego) stała się wzorem dla sali obrad Sejmu RP.

Wikimedia Commons, na licencji CC BY-SA 3.0 (fot. Jan Mehlich)

W 2012 roku prezydent RP Bronisław Komorowski zadecydował o uznaniu budynku za Pomnik Historii, o czym informuje stosowna tablica przy wejściu do gmachu (na zdjęciu).

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

5. Sejmik Województwa Śląskiego

Siedzibą wybieranego od 1998 roku SWŚ są Katowice. Jego obrady toczą się w historycznej sali Sejmu Śląskiego, wyłączywszy wyznaczone przez przewodniczącego rady nadzwyczajne, zazwyczaj mające charakter rocznicowy, które mają miejsce w innych miastach województwa śląskiego.

Posiedzenia Sejmiku Województwa Śląskiego odbywają się w historycznej sali przedwojennego Sejmu Śląskiego. Tutaj posiedzenie Sejmiku V kadencji po oddaniu do użytku w maju 2015 roku wyremontowanej sali

http://zarzad.slaskie.pl/

a) sejmik I kadencji

I kadencja SWŚ obejmowała lata 1998-2002. W Sejmiku zasiadało zgodnie z ówczesną ordynacją wyborczą aż 75 radnych (por. tabela).

Cechą charakterystyczną tej kadencji była budowa od nowa samorządu wojewódzkiego na podstawie przyjętej ustawy. Rozwiązania były zupełnie nowe i w dwa miesiące trzeba było uruchomić pracę regionalnego samorządu. Przede wszystkim, po wyborach prezydium SWŚ i Zarządu Województwa, zorganizować od podstaw struktury Urzędu Marszałkowskiego.Obowiązki przewodniczącego sejmiku wypełniał przez okres całej kadencji Ryszard Ostrowski (Unia Wolności). Marszałkiem województwa został Jan Olbrycht (Wspólnota Samorządowa). Pierwsza sesja SWŚ odbyła się 10 listopada 1998 roku.

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

Jan Olbrycht, marszałek województwa śląskiego (1 stycznia 1999 – 26 listopada 2002)

Wikimedia Commons, na licencji CC BY-SA 3.0 pl (fot. Adrian Grycuk)

b) sejmik II kadencji

II kadencja Sejmiku trwała w latach 2002-2006. Zasiadali w nim radni skupieni na początku kadencji w siedmiu klubach (por tabela).

Co warte odnotowania, w wyborach do sejmiku dwie partie – Platforma Obywatelska (PO) i Prawo i Sprawiedliwość (PiS) utworzyły wspólny Koalicyjny Komitet Wyborczy PO-PiS. Przewodniczącym SWŚ został  Zbigniew Wieczorek. Natomiast na nowego Marszałka Województwa Śląskiego wybrano Michała Czarskiego (obaj z Sojuszu Lewicy Demokratycznej – SLD).

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

Michał Czarski, marszałek województwa śląskiego (26 listopada 2002 – 27 listopada 2006)

Biuro Prasowe, www.slaskie.pl

c) sejmik III kadencji

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

Kolejna, III kadencja SWŚ (od 2006 do 2010 roku) przebiegała w odmiennych realiach politycznych, przede wszystkim zmniejszeniu liczby radnych SLD. Wpłynęło to na zmianę proporcji poszczególnych ugrupowań. W SWŚ działało wówczas 5 klubów radnych (por. tabela). Przewodniczącymi sejmiku byli: od 2006 do 2008 roku Piotr Zienc (PO), a w latach 2008 – 2010 roku Michał Czarski (koalicja Lewica i Demokraci). Obowiązki Marszałka także pełniło dwóch polityków: w latach 2006-2008 Janusz Moszyński (PO), a po jego odejściu z tej partii, od 2008 roku Bogusław Piotr Śmigielski(PO).

Janusz Moszyński, marszałek województwa śląskiego (27 listopada 2006 – 9 stycznia 2008)

Wikimedia Commons, na licencji CC BY-SA 3.0 (fot. Adam Dziura)

Bogusław Śmigielski, marszałek województwa śląskiego (12 stycznia 2008 – 10 grudnia 2010)

Wikimedia Commons, na licencji CC BY-SA 3.0 (fot. Kancelaria Senatu)

d) sejmik IV kadencji

Po kolejnych wyborach w 2010 roku zainicjował swoją działalność sejmik województwa śląskiego IV kadencji (2010-2014). Na początku kadencji znalazły się w nim reprezentacje 5 ugrupowań (por. tabela).

Za najbardziej przegraną z partii uznano Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL), które w rywalizacji w województwie osiągnęło najgorszy wynik w historii. Z kolei sukces osiągnęło regionalne ugrupowanie – Ruch Autonomii Śląska (RAŚ), którego reprezentanci po raz pierwszy w historii weszli do SWŚ.

Przewodniczącym prezydium sejmiku był najpierw Bogusław Piotr Śmigielski (PO), zastąpiony w 2011 roku przez Andrzeja Gościniaka (PO). Marszałkiem został wybrany przez koalicję Adam Matusiewicz (PO), zmieniony na tym stanowisku w 2013 roku przez Mirosława Sekułę (PO).

W 2010 roku doszło do ważnej zmiany politycznej w SWŚ. Zawiązała się koalicja PO-RAŚ-PSL. Lider RAŚ, Jerzy Gorzelik, przez blisko 2,5 roku zasiadał w związku z tym Zarządzie Województwa Śląskiego.

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

Pierwsze posiedzenie nowo powołanego zarządu województwa w 2010 roku. Pierwszy z lewej ówczesny marszałek Adam Matusiewicz

Biuro Prasowe, www.slaskie.pl

e) sejmik V kadencji

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

W wyborach samorządowych w 2014 roku wybrano (przy 40% frekwencji wyborczej) skład Sejmiku Województwa Śląskiego V kadencji. Największą liczbę mandatów zdobyły listy dwóch czołowych polskich partii politycznych: Platformy Obywatelskiej i Prawa i Sprawiedliwości. Pozostałe ugrupowania (Polskie Stronnictwo Ludowe, Ruch Autonomii Śląska, Sojusz Lewicy Demokratycznej). Przewodniczącym Sejmiku V kadencji jest Grzegorz Wolnik z PO. Marszałkiem Województwa Śląskiego został Wojciech Saługa. W skład zarządu wchodzili przedstawiciele trzech ugrupowań: PO, RAŚ i PSL.

Zarząd Województwa Ślaskiego w 2014 roku, w środku Marszałek Wojciech Saługa. Od lewej: wicemarszałkowie: Stanisław Dąbrowa, Aleksandra Skowronek. Od prawej członkowie Zarządu: Kazimierz Karolczak i Henryk Mercik

zarzad.slaskie.pl

6. Wybory samorządowe w województwie śląskim w 2018 roku

W wyborach samorządowych w 2018 roku frekwencji wyborcza wynosiła 52.29%. Największą liczbę mandatów zdobyły listy: Prawa i Sprawiedliwości (22) oraz Koalicji Obywatelskiej, w ramach której startowali przedstawiciele Platformy Obywatelskiej i Nowoczesnej (20). Pozostałe ugrupowania Sojusz Lewicy Demokratycznej Lewica Razem (2) i Polskie Stronnictwo Ludowe (1) uzyskały jedynie pojedyncze mandaty. Przewodniczącym Sejmiku VI kadencji został Jan Kawulok z PiS. Marszałkiem Województwa Śląskiego został wybrany Jakub Chełstowski (PiS), oprócz niego zarząd tworzą: Dariusz Starzycki, Michał Woś, Izabela Domagała oraz Wojciech Kałuża.
Tekst źródłowy

Samorząd województwa

Samorząd województwa (województwo, sejmik, marszałek, zarząd województwa, urząd marszałkowski) nie stoi wyżej niż gmina czy powiat […]. Posiada własny zakres kompetencji. Pochodzi z wyborów powszechnych i reprezentuje z mocy prawa wspólnotę samorządową województwa, czyli Państwa – mieszkańców. Najważniejszym jego zadaniem jest, oprócz wypełniania określonych czynności administracyjnych, prowadzenie polityki rozwoju województwa, czyli udzielanie odpowiedzi na pytanie, jak ma wyglądać region za kilka, kilkanaście i kilkadziesiąt lat, określenie celów, ku którym zmierzamy, sporządzenie odpowiedniego planu i harmonogramu działań, zapewnienie odpowiednich instrumentów i finasowania oraz realizacja tych przedsięwzięć.

Samorząd województwa zajmuje się sprawami związanymi z niemal wszystkimi dziedzinami życia – zdrowiem, polityką społeczną, rynkiem pracy, kulturą, ochroną środowiska, oświatą, komunikacją, sportem i turystyką. Prowadzi też promocję regionu w kraju i poza jego granicami, pozyskuje partnerów do współpracy, tworzy warunki dla nowych inwestycji.

Pierwsza Kadencja Samorządu Województwa Śląskiego 1998-2002. Podsumowanie, red. J. Kina, W. Trólka, T. Żak, A. Warzecha. Katowice 2002, s. 7.

Pytania i polecenia:

1. Wymień wskazane w tekście zadania samorządu wojewódzkiego.

2. Oceń, które z z zadań jest w Twojej ocenie najważniejsze? Ocenę uzasadnij.

Zapamiętaj W Polsce na mocy Konstytucji RP z 1997 roku obowiązują trzy szczeble samorządu terytorialnego: wojewódzki, powiatowy i gminnySamorząd wojewódzki utworzono na mocy ustawy Sejmu RP z 1998 rokuOrganem uchwałodawczym województwa jest Sejmik Województwa ŚląskiegoOrganem wykonawczym województwa jest Zarząd na czele z Marszałkiem Województwa ŚląskiegoWojewództwo śląskie obejmuje dzisiaj w całości lub w części różne regiony kulturowe, historycznie należące kiedyś do Śląska i Małopolski, między innymi: Górny Śląsk i Śląsk Cieszyński, Zagłębie Dąbrowskie, ziemię częstochowską, ziemię jaworznicko-chrzanowską, Żywiecczyznę, Podbeskidzie
Zadania

1. Podaj nazwy organów samorządu wojewódzkiego oraz sposób ich wyboru.

2. Omów kompetencje organu ustawodawczego i wykonawczego województwa.

3. W oparciu o dane z tabel i wiedzę własną wskaż nazwy ugrupowań zasiadających w SWŚ, które nie miały swojego przedstawicielstwa w izbach Sejmu i Senatu RP. Wyjaśnij powód takiego stanu rzeczy.

4. Wyobraź sobie, że jesteś kandydatem w wyborach do SWŚ. Wybierz ugrupowanie polityczne, z którego chciałbyś wystartować i przedstaw własny program wyborczy, który przekona wyborców do zagłosowania na Ciebie. Pamiętaj o zakresie kompetencji sejmiku.

5. Wypełnij poniższą krzyżówkę. Jakie jest hasło końcowe?

1.
2.
3.
4.
5.
6.

1. Kto od 1998 roku stoi na czele Zarządu Województwa

2. W jakim mieście odbywają się sesje SWŚ

3. Jak nazywa się w Polsce najwyższy organ władzy ustawodawczej

4. Jaki jest w Polsce najniższy szczebel samorządu terytorialnego

5. Jak nazywa się obszar, na którym mogą działać w mieście tzw. jednostki pomocnicze samorządu

6. Na jaki okres SWŚ uchwala budżet województwa

Tutaj dowiesz się więcej ABC samorządu terytorialnego, red. B. Imiolczyk, bmrw.A. Dziuba, Województwo katowickie w Polsce Ludowej, Encyklopedia Województwa Śląskiego, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, t. 1, 2014.A. Dziuba, Województwo krakowskie w Polsce Ludowej, Encyklopedia Województwa Śląskiego, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, t. 1, 2014.M. Gruszczyk, Województwo Śląskie w III RP − jednostka administracyjna, Encyklopedia Województwa Śląskiego, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, t. 1, 2014.R. Kaczmarek, Górny Śląsk, Encyklopedia Województwa Śląskiego, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, t. 1, 2014.R. Krzysztofik, Zagłębie Dąbrowskie, Encyklopedia Województwa Śląskiego, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, t. 2, 2015.Portal internetowy: Województwo śląskie.D. Złotkowski D, Ziemia częstochowska, Encyklopedia Województwa Śląskiego, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, t. 2, 2015.

Pierwsza Kadencja Samorządu Województwa Śląskiego 1998-2002. Podsumowanie, red. J. Kina, W. Trólka, T. Żak, A. Warzecha. Katowice 2002.

E. Zieliński, Administracja rządowa i samorządowa w Polsce. Warszawa 2013.