SCENA SPOŁECZNO-POLITYCZNA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM (PO WYBORACH 2015)

wos, społeczeństwo
Przypomnij sobie

1. Wyjaśnij pojęcie: partia polityczna.

2. Wymień podstawowe cele działania partii politycznych.

3. Wymień nazwy partii politycznych obecnych w Sejmie RP – wskaż te, które tworzą koalicję rządzącą, oraz te, które pozostają w opozycji.

1. Ogólnopolskie organizacje polityczne po wyborach parlamentarnych w 2015 roku

Rzeczywistość polityczną na terenie województwa katowickiego/śląskiego po roku 1989 wyznaczyło kilka powstałych wówczas organizacji. Ze względu na szczególną przeszłość większości województwa i odmienny od ogólnopolskiego kontekst kulturowy, ważnym elementem kształtującej się wówczas sceny politycznej była jej specyfika regionalna. Widoczna ona była zarówno w działalności partii ogólnopolskich, jak i w ugrupowaniach podejmujących wyłącznie problematykę regionalną (choć w bardzo różny, często odmienny sposób).

Dzisiaj w województwie śląskim obecne są wszystkie liczące się w skali ogólnopolskiej partie polityczne (por. schemat), których postawę wobec kwestii regionalnych uznać można za typową dla tzw. partii catch-all.

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

Istnieją więc wojewódzkie struktury Platformy Obywatelskiej RP (PO) – w założeniach programowych opowiadającej się za zwiększeniem decentralizacji administracyjnej, a tym samym zwiększeniem samorządności na terenie województwa.

W 2013 roku na czele wojewódzkich struktur PO RP stał Tomasz Tomczykiewicz, po jego śmierci funkcję pełniącego obowiązki przewodniczącego PO w województwie śląskim przejął Wojciech Saługa – od 1 grudnia 2014 jest on również marszałkiem województwa śląskiego.

Logo Platformy Obywatleskiej

Partia skupia w swoich szeregach zarówno osoby akcentujące swoje śląskie pochodzenie (jak np. posła Marka Plurę), jak zwolenników i orędowników „polskiej” wizji przeszłości województwa (do odejścia ze struktur PO w październiku 2016 roku opcję tę prezentował Piotr Spyra).

Kolejnym liczącym się ugrupowaniem ogólnopolskim, posiadającym swoje wojewódzkie struktury jest Prawo i Sprawiedliwość (PiS). Tak jak ma to miejsce w skali krajowej, ugrupowanie odwołuje się do polskiej tradycji niepodległościowej, co w przypadku województwa śląskiego oznacza podkreślanie polskości tych terenów, przy jednoczesnym marginalizowaniu wpływów niemieckich. Jej członkowie pozostają krytyczni wobec działań ocenianych przez siebie jako przejawy decentralizacji.

Partia ma znaczne poparcie w skali województwa i silnie rozbudowaną strukturę regionalną. W jej skład wchodzą m. in. tereny województwa śląskiego: okręg Bielsko-Biała (na jego czele w 2015 roku stał Stanisław Szwed), okręg Częstochowa (na czele Szymon Giżyński), okręg Gliwice (na czele Wojciech Szarama), okręg Katowice (na czele Grzegorz Tobiszowski), okręg Rybnik (na czele Izabela Kloc) oraz okręg Sosnowiec (na czele Ewa Malik).

Logo Prawa i Sprawiedliwości

Działające na terenie województwa Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) podczas wyborów podkreślało znaczenie regionalizmu. Partia nie prezentowała jednak oficjalnych propozycji szerszej decentralizacji. W 2013 roku prezesem Zarządu Wojewódzkiego PSL województwa był Stanisław Dąbrowa (od 2014 wicemarszałek województwa śląskiego).

Logo Polskiego Stronnictwa Ludowego

Kolejna z ogólnopolskich partii – Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD) – tradycyjnie utrzymuje silne poparcie przede wszystkim w zagłębiowskiej części województwa. Powszechnie uważany za spadkobiercę Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej SLD jest partią o wyraźnych skłonnościach do centralizacji (dowodem pozostaje m.in. likwidacja dobrze zorganizowanej Śląskiej Kasy Chorych, której rozwiązania stały się wzorem dla reszty kraju). Przewodniczącym Śląskiej Rady Wojewódzkiej SLD w 2015 roku był Marek Balt.

Logo Sojuszu Lewicy Demokratycznej

Mniej znaczące partie polityczne, ale mające swoją reprezentację na terenie województwa śląskiego to:

  • Nowoczesna, powstała w 2015 roku, w swoim programie wyborczym główny nacisk kładła na aspekt gospodarczy, czyli wspierania innowacyjnej przedsiębiorczości oraz wolności gospodarczej, obniżenia kosztów pracy, ograniczenia udziału państwa w gospodarce i dofinansowywania nierentownych branż, a także uproszczenia procedur oraz stworzenia przejrzystych i jednoznaczne przepisów dla przedsiębiorców. Przewodniczącą partii w regionie śląskim jest Anetta Ujma.
  • Partia Razem, powstała w 2015 roku, w swoim programie deklarowała m.in. walkę o stabilne miejsca pracy, likwidację umów śmieciowych, podwyższenie pensji minimalnej oraz wprowadzenie 35-godzinnego czasu pracy, a także ograniczenie handlu w niedziele i święta. W województwie śląskim reprezentantami Partii razem są: Szymon Kania – okręg bielski, Grzegorz Skrzyński – okręg cieszyński,  Marta Majewska – okręg częstochowski, Łukasz Moll – okręg katowicki, Patrycja Nowara – okręg rybnicki, Jakub Tesluk –  okręg sosnowiecki, Bartłomiej Kuzak – okręg żywiecki.
  • Polska Razem Zjednoczona Prawica zarejestrowana w lutym 2014 roku, w lipcu tego roku razem z Solidarną Polską podpisały porozumienie o współpracy z Prawem i Sprawiedliwością zakładające start z list tej partii w wyborach samorządowych i parlamentarnych. W swoim programie partia kładła nacisk na zwiększenie wolności gospodarczej i politykę rodzinną. Przewodniczącym Zarządu Regionalnego województwa śląskiego jest Tadeusz Kopeć.
  • Wolność, założona w styczniu 2015 przez część działaczy Kongresu Nowej Prawicy skupionych wokół Janusza Korwin-Mikkego. Partia przyjmuje konserwatywny światopogląd oraz liberalne poglądy w kwestiach gospodarnych. Kładzie nacisk na wolność jednostki przy zwiększeniu odpowiedzialności za swoje czyny. Prezesem regionu śląskiego jest Sławomir Sławski.

Logo Nowoczesnej

Logo Partii Razem

Logo Polski Razem Zjednoczonej Prawicy

Logo Partii Wolność

2. Regionalne organizacje polityczne i społeczne po wyborach samorządowych w 2014 roku

Ugrupowaniem o zdecydowanie regionalnym charakterze pozostaje Związek Górnośląski (Communitas Silesiae Superioris) (ZG). Stowarzyszenie o takiej nazwie powstało na terenie województwa katowickiego w czerwcu 1989 roku, w I połowie lat 90. XX wieku stanowiło dużą i liczącą się siłę polityczną na wojewódzkiej scenie politycznej, obsadzając liczne stanowiska w urzędach wojewódzkich i miejskich regionu (m.in. wojewody katowickiego). W tamtym okresie właśnie działacze Związku byli zwolennikami znacznej samodzielności – twórcami bardzo szerokiej koncepcji Górnego Śląska jako terytorium o znaczących kompetencjach samorządowych. W późniejszym okresie znaczenie Związku zaczęło słabnąć, a w konsekwencji część jego działaczy zdecydowała się na „zmianę legitymacji partyjnej”, przechodząc do ugrupowań ogólnopolskich lub współtworząc ugrupowania o linii wyłącznie samorządowej. Związek Górnośląski w swoich założeniach programowych określa siebie jako rzecznika tradycji polskości Górnego Śląska, akcentuje przede wszystkim regionalną tradycję, a także silne związki regionu z kulturą chrześcijańską i stara się uczestniczyć w lokalnych strukturach samorządowych. Stanowi jedną z najstarszych, najbardziej stabilnych i umiarkowanych w poglądach grupę, łączącą mieszkańców regionu ponad podziałami etnicznymi. W 2013 roku prezesem Związku Górnośląskiego był związany z PO Andrzej Stania, od marca 2014 roku Marek Sobczyk, a od 11 lipca 2015 roku Grzegorz Franki, współpracujący od wielu lat z Markiem Plurą.

Związek Górnośląski

Wikimedia Commons, domena publiczna

Inną organizacją pozarządową o regionalnym charakterze działającą na terenie województwa śląskiego pozostaje Ruch Obywatelski „Polski Śląsk” (ROPŚ) – stowarzyszenie założone w 1997 roku w Katowicach. Ruch powstał jako reakcja na „próby podważania polskości Górnego Śląska”. Według deklaracji programowej ma on na celu promowanie polskiego charakteru Górnego Śląska i jego mieszkańców, kultywowanie charakterystycznych dla regionu wartości moralnych (obyczajowych), promocję kulturalnych, ekonomicznych i społecznych interesów regionu na terenie całego kraju oraz działanie na rzecz ochrony jego środowiska naturalnego. Jego członkowie i sympatycy biorą udział w tzw. dyskursie publicznym i w życiu politycznym regionu, mają też swych przedstawicieli w lokalnych władzach, m.in. w sejmiku województwa, a także w parlamencie. Ruch Obywatelski „Polski Śląsk” przez inne środowiska regionalne postrzegany jest jako powiązany programowo z Prawem i Sprawiedliwością. Prezesem Ruchu od 2008 r. jest Piotr Spyra (dane 2017 rok).

Ciekawostka

Nie wszystkie partie ogólnopolskie są reprezentowane w śląskim sejmiku. Po wyborach w 2014 roku do 45-osobowego śląskiego sejmiku mandaty zdobyło:

PO – 17,
PiS – 16,
PSL – 5,
RAŚ – 4,
SLD – 3.
Po wyborach liderzy regionalnych struktur PO, PSL, SLD poinformowali o utworzeniu koalicji, dysponując 25 głosami, po dołączeniu RAŚ w czerwcu 2016 r. koalicja w sejmiku ma 29-osobową większość. Podobna koalicja, aczkolwiek węższa, wówczas bez SLD, istniała już w latach 2010-2013.

3. Zwolennicy samorządności / odrębności województwa

Wśród formacji odwołujących się w swoim programie i działaniach do haseł samorządności albo nawet autonomii Górnego Śląska najważniejszą rolę w ostatnich latach odegrał utworzony w styczniu 1990 roku Ruch Autonomii Śląska (RAŚ). Według deklaracji samego ugrupowania stanowi ono ponadpartyjne stowarzyszenie, którego nadrzędnym celem jest uzyskanie autonomii województwa śląskiego wewnątrz Państwa Polskiego, w oparciu o tradycję samorządowego województwa śląskiego z lat 1922-1939 oraz model nowoczesnej decentralizacji administracji państwowej w Europie zachodniej.

W programie RAŚ istotną rolę odgrywają hasła podkreślające kulturową różnorodność regionu, obejmującą zdaniem twórców tego ugrupowania zarówno zróżnicowanie kulturowe, jak i etniczne, wyznaniowe, a także narodowe. Przewodniczącym RAŚ od 2003 r. jest Jerzy Gorzelik (dane na 2017 rok).

Ruch Autonomii Śląska

Wikimedia Commons, domena publiczna

Jednym z najbardziej radykalnych ugrupowań na scenie województwa śląskiego pozostaje Związek Ludności Narodowości Śląskiej (ZLNŚ) – organizacja skupiająca osoby deklarujące swoją przynależność do narodowości śląskiej. Powstała w 1996 roku, wśród swoich celów działania wskazuje m.in.: rozbudzanie i ugruntowywanie świadomości narodowej Ślązaków, odrodzenie kultury śląskiej, propagowanie wiedzy o Śląsku oraz ochronę praw etnicznych osób deklarujących przynależność do narodowości śląskiej. Ugrupowanie stało się obecne w mediach dzięki (nieskutecznym) staraniom o uznanie narodowości śląskiej oraz kontrowersyjnym oświadczeniom (m.in. o „polskich obozach koncentracyjnych”). Od 2002 roku na czele ZLNŚ stał Andrzej Roczniok (dane na 2017 rok).

4. Reprezentacja mniejszości niemieckiej

Po podpisaniu Polsko-Niemieckiego „Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy” Niemcy w Polsce otrzymali pełne prawa, jako mniejszość narodowa oraz możliwość reprezentowania swojej społeczności w polskim życiu politycznym w tym także w Sejmie. W województwie śląskim powstało Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego (TSKN). Celem Towarzystwa jest kultywowanie tradycji i historii niemieckiej oraz języka niemieckiego. Towarzystwo organizuje kursy języka niemieckiego oraz liczne konkursy (m.in. Konkurs Języka Niemieckiego, Konkurs wiedzy i twórczości Josepha F. von Eichendorffa, Dyktando Języka Niemieckiego). Obecnym przewodniczącym zarządu DFK jest Marcin Lippa.

Interesy śląskich Niemców reprezentuje także aktywna w województwie śląskim i kierowana przez Dietmara Brehmera Niemiecka Wspólnota „Pojednanie i Przyszłość”. Reprezentuje ona bliski regionalistom śląskim nurt społeczny i polityczny, bywa partnerem wielu innych ugrupowań; dość blisko współpracuje z RAŚ, ma też kontakt ze ZLNŚ i ZG. Dietmar Brehmer prowadzi także w Katowicach noclegownię i jadłodajnię dla bezdomnych (otwartą dla wszystkich, bez względu na identyfikację etniczną i narodową), wydaje czasopismo Niemców śląskich „Hoffnung”, stoi także na czele Górnośląskiego Towarzystwa Charytatywnego. Organizacja nie stawia sobie wyraźnych celów politycznych; w założeniach stanowi jednoczący ruch o charakterze kulturowym.

TSKN w województwie śląskim razem z podobną organizacją w województwie opolskim (TSKN na Śląsku Opolskim) i innymi organizacjami niemieckimi w Polsce powołały wspólną reprezentację Niemców w Polsce – Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce z siedzibą w Opolu. W 2005 w Polsce weszła w życie Ustawa o Mniejszościach Narodowych i Etnicznych, która pozwala, by w miejscowościach, gdzie ponad 20% stanowi mniejszość narodowa, stały tablice z dwujęzycznymi nazwami miejscowości oraz oraz na wprowadzenie języka pomocniczego. Po ratyfikacji w 2009 roku przez RP Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych język niemiecki, jako język mniejszości narodowej, podlega na terenie zamieszkiwania mniejszości niemieckiej prawnej ochronie.

5. Próby „porozumienia ponad podziałami”

Wśród działających na terenie województwa śląskiego organizacji co jakiś czas podejmowane są próby porozumienia i współpracy na płaszczyźnie regionalnej. Pierwszy zjazd przedstawicieli stowarzyszeń głoszących hasła obrony wartości regionalnych odbył się pod hasłem Śląsk – nasza mała Ojczyzna w 2002 roku w Opolu (określono go mianem „Pierwszego Górnośląskiego Okrągłego Stołu”). W 2004 roku podjęto nieudaną próbę powołania do życia Jedności Górnośląskiej – porozumienia 4 organizacji działających na terenie województwa śląskiego (Związku Górnośląskiego, Przymierza Śląskiego, Ruchu Autonomii Śląska i Rady Górnośląskich Niemców), mającego na celu wspólny start w wyborach parlamentarnych w ramach struktur ostatniego z ugrupowań, które dzięki obowiązującej ordynacji wyborczej korzystało z uprawnień mniejszości narodowych (nie obowiązywał go tzw. próg wyborczy). W 2012 roku w Katowicach odbyło się spotkanie, za którego główne osiągnięcie uznano powołanie do życia powołanie Rady Górnośląskiej. To nowe porozumienie 11 organizacji działających na rzecz Górnoślązaków:

  • Pro Loquela Silesiana,
  • Związek Ślązaków,
  • Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej,
  • Ruch Autonomii Śląska,
  • Związek Górnośląski,
  • Towarzystwo Piastowania Mowy Śląskiej „DANGA”,
  • Ślonsko Ferajna,
  • Stowarzyszenie „Silesia Schola”,
  • Przymierze Śląskie,
  • Fundacja Silesia,
  • Nasz Wspólny Śląski Dom

zawiązano dla realizacji trzech celów (por. schemat).

 

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

Stowarzyszenia miały odtąd współpracować ze sobą, stanowiąc reprezentację Górnoślązaków w kontaktach z organami rządu, a także Komisją Wspólną Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. W 2017 roku organizacje skupione w Radzie Górnośląskiej, na czele ze Związkiem Górnośląskim i RAŚ, zapowiedziały utworzenie przed kolejnymi wyborami samorządowymi Śląskiej Partii Regionalnej. W listopadzie 2017 roku Grzegorz Franki wraz z kilkoma członkami Związku Górnośląskiego odstąpił od tworzenia ŚPR.

Warto jednak podkreślić, że swoje organizacje „subregionalne” mają także mieszkańcy innych terenów, wchodzących w skład naszego województwa. Istnieją więc m.in.:

  • Towarzystwo Przyjaciół Bielska-Białej i Podbeskidzia,
  • Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego,
  • Towarzystwo Przyjaciół Miasta Jaworzna,
  • Stowarzyszenie Częstochowa 2020.

Wszystkie jako podstawowy cel własnej działalności wskazują promocję własnej „małej ojczyzny”.

Teksty źródłowe

Na Górnym Śląsku ruch regionalistyczny znalazł szerokie oparcie w inteligencji miejscowego pochodzenia […] i szybko przybrał zinstytucjonalizowane formy. Już w 1990 roku powstały trzy organizacje: Związek Górnośląski w Katowicach, Związek Górnoślązaków w Opolu oraz Ruch na Rzecz Autonomii Śląska z siedzibą w Rybniku. Miały one wspólny cel – podniesienie rangi społeczno-ekonomicznej regionu, dowartościowanie ludności miejscowej. Różniły się jednak obliczem politycznym. Związek Górnośląski skupił element identyfikujący się z polskością, bez różnicy pochodzenia geograficznego. Związek Górnoślązaków w odbiorze społecznym uchodził za organizację zrzeszającą ludność autochtoniczną, podkreślającą swoją odrębność etniczną – zarówno od Polaków, jak i Niemców. Ruch na Rzecz Autonomii Śląska (występujący także pod nazwą: Ruch Autonomii Śląska) konsoliduje mieszkańców Śląska na płaszczyźnie walki o autonomię dla tej dzielnicy. […] Postulował on różne formy autonomii – zarówno w międzywojennym wydaniu, jak i w zmodyfikowanej postaci.

M.W. Wanatowicz, Od indyferentnej ludności do śląskiej narodowości? Postawy narodowe ludności autochtonicznej Górnego Śląska w latach 1945-2003 w świadomości społecznej. Katowice 2004, s. 142.

Pytania i polecenia:

1. Podaj wskazany przez autorkę wspólny cel powstania opisywanych organizacji. Wyjaśnij skąd brała się potrzeba takich działań.

2. Wskaż przywołane różnice między opisywanymi ugrupowaniami.

Regionalną scenę społeczno-polityczną województwa katowickiego, obok działalności w całej Polsce partii politycznych, zdominowały w pierwszym okresie transformacji trzy specyficzne tylko dla niej stowarzyszenia: Ruch na Rzecz Autonomii Śląska (RAŚ), Związek Górnośląski oraz Niemiecka Wspólnota Robocza „Pojednanie i Przyszłość”. […] Tym, co na pewno jest najważniejsze dla większości działaczy RAŚ, jest autonomia Śląska Górnego w historycznych granicach, to jest przede wszystkim utworzenie województwa górnośląskiego w granicach jak najbliższych granicom historycznym […]. Poglądy Związku Górnośląskiego, ważnej początkowo organizacji na lokalnej scenie politycznej, na regionalizm górnośląski są niejednoznaczne i trudne do rekonstrukcji. Można jednak przyjąć, że w początkach lat dziewięćdziesiątych działacze Związku dążyli do utworzenia czy może raczej restytucji „Wielkiego Górnego Śląska”, względnie autonomicznego, choć niesuwerennego, euroregionu, zajmującego przede wszystkim historyczne ziemie Górnego Śląska. […] Istotnym […] aktorem instytucjonalnym na regionalnej scenie politycznej jest Niemiecka Wspólnota Robocza „Pojednanie i Przyszłość”. Jej lider, Dietmar Brehmer, uważa iż region Śląski zachowany być winien w „granicach etnicznych” – z Śląskiem Opolskim, częścią Częstochowskiego (Lubliniec) oraz z Katowickiem (w tym i Zagłębiem). „Oparty byłby – dodaje D. Brehmer – raczej na koncepcji landów niemieckich niż wzorach francuskich”.

M.S. Szczepański, W. Ślęzak-Tazbir, Region pogranicza kulturowego w okresie przełomu, [w:] Upadek systemu komunistycznego na Górnym Śląsku. Wokół przemian 1989 roku w województwie katowickim i opolskim, red. A. Dziuba, S. Rosenbaum. Katowice 2010, s. 383-385.

Pytania i polecenia:

1. Określ poglądy działaczy regionalnych ugrupowań na temat granic Górnego Śląska.

2. Wskaż różnicę w poglądach działaczy tych ugrupowań na temat statusu prawno-politycznego Górnego Śląska.

Zadania

1. Uzupełnij tabelę, wpisując prawidłowe nazwy ugrupowań działających na terenie województwa śląskiego oraz charakterystyczne dla nich założenia programowe.

    Ugrupowania Lp Nazwa ugrupowania Założenia programowe
    O charakterze ogólnopolskim
    1.
    2.
    3.
    4.
    5.
    O charakterze regionalnym
    1.
    2.
    3.
    4.
    5.

    2. Odpowiedz, który z programów przedstawionych powyżej najbardziej Ci odpowiada. Uzasadnij swój wybór.

    3. Wymyśl nazwę i program własnego regionalnego ugrupowania politycznego. Staraj się uwzględnić w programie kwestie społeczne, kulturalne i edukacyjne.

    4. W temacie zamieszczono logo poszczególnych partii i stowarzyszeń działających w województwie śląskim, przyjrzyj się im i zastanów do jakiej symboliki się odwołują, jakie mają nieść skojarzenia?

    Tutaj dowiesz się więcej Państwowa Komisja Wyborcza, Wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej 2015Państwowa Komisja Wyborcza, Wybory Samorządowe 2014

    M. Gacek, Postawy polityczne, Encyklopedia Województwa Śląskiego, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, t. 1, 2014.

    M.S. Szczepański, W. Ślęzak-Tazbir, Region pogranicza kulturowego w okresie przełomu, [w:] Upadek systemu komunistycznego na Górnym Śląsku. Wokół przemian 1989 roku w województwie katowickim i opolskim, red. A. Dziuba, S. Rosenbaum. Katowice 2010.

    M.W. Wanatowicz, Od indyferentnej ludności do śląskiej narodowości? Postawy narodowe ludności autochtonicznej Górnego Śląska w latach 1945-2003 w świadomości społecznej. Katowice 2004.