UDZIAŁ OBYWATELI W LOKALNYM ŻYCIU SPOŁECZNO-POLITYCZNYM W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

wos, społeczeństwo
Przypomnij sobie

1. Podaj definicję terminu demokracja.

2. Wskaż trzy cechy charakterystyczne dla ustroju demokratycznego.

3. Podaj przykłady tzw. podmiotów życia publicznego.

4. Wyjaśnij, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz?

1. Pozycja województwa śląskiego w życiu publicznym Polski

Województwo śląskie należy do grupy najludniejszych województw w Polsce. Liczy ponad 4,5 mln mieszkańców, w tym ponad 3,7 mln wyborców (czyli osób uprawnionych do udziału w głosowaniach). Więcej mieszkańców i wyborców ma jedynie województwo mazowieckie. Na terenie województwa śląskiego istnieje 17 powiatów ziemskich i 167 gmin, w tym 19 na prawach powiatu. Tak duża liczba miast na prawach powiatu także wyróżnia województwo śląskie w skali kraju. W Polsce takich gmin jest zaledwie 65. Mieszkańcy województwa posiadają w swoim ręku silny mandat społeczny i możliwość uczestnictwa w życiu publicznym.

Podobnie do obywateli wszystkich krajów demokratycznych mieszkańcy województwa śląskiego mają prawo i możliwość uczestnictwa w życiu społeczno-politycznym swojego kraju w sposób bezpośredni lub pośredni, zwłaszcza poprzez aktywność w lokalnych i regionalnych strukturach różnego typu (np. partiach i organizacjach pozarządowych).

Najbardziej podstawowym przejawem udziału w działaniach o charakterze politycznym pozostaje korzystanie z praw wyborczych:

  • czynnego, co oznacza, że obywatel ma możliwość wybierania, także w przypadku referendum ogólnokrajowego oraz referendum lokalnego;
  • biernego, oznaczającego prawo do bycia wybieranym.

 

 

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

2. Udział mieszkańców województwa śląskiego w życiu publicznym

Zgodnie z konstytucją mieszkańcy mogą decydować o sprawach, które ich dotyczą (w tym o odwołaniu władz gminy), poprzez referendum. W przypadku referendów merytorycznych mieszkańcy mogą wyrazić swoją wolę w sprawach ważnych dla społeczności.

Dla zobrazowania sposobu korzystania z praw wyborczych posłużymy się danymi PKW dla województwa śląskiego w okresie od 1 stycznia 2016 roku do 1 stycznia 2018 r.

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

Przywołany wynik przeprowadzonych wyborów stawiał mieszkańców województwa śląskiego (razem z województwem podlaskim) na 9 miejscu względem innych województw, a w przypadku liczby odbytych referendów na miejscu 5 (razem z województwami dolnośląskim i warmińsko-mazurskim). Wśród przeprowadzonych wyborów w tym okresie można wyróżnić wybory: uzupełniające, przedterminowe oraz ponowne.

3. Słabość obywateli Polski w korzystaniu z własnych praw obywatelskich

Przywołane informacje o frekwencji nie są przypadkowe, udział obywateli Polski w różnego rodzaju głosowaniach pozostaje wciąż widocznym mankamentem naszego korzystania z demokracji. Frekwencja wyborcza w porównaniu do wielu innych krajów Unii Europejskiej wciąż jest dużo niższa, a w okresie ponad 20 lat w mniej niż połowie głosowań udało się przekroczyć próg uczestnictwa 50% uprawnionych do głosowania. Ma to niedobre konsekwencje zwłaszcza w wyborach parlamentarnych. Może się np. zdarzyć, że zwycięskie ugrupowanie, zyskując 20% głosów przy 40% frekwencji, w praktyce może rządzić krajem, choć faktycznie poparło je zaledwie 8% uprawnionych do udziału w wyborach. Dlatego też trzeba pamiętać, że by zwycięskie ugrupowania i osoby miały tzw. legitymizację społeczną, pożądanym jest jak najwyższa frekwencja wyborcza.

 

Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)

 

 

Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)

a) wybory do Sejmu i Senatu

Tymczasem mieszkańców województwa katowickiego i śląskiego zaliczyć można do grupy „średnio aktywnych”. Już w wyborach do Sejmu i Senatu w 1989 roku (w I turze) frekwencja na terenie województwa wyniosła blisko 60% wobec ogólnopolskiej, liczącej blisko 63%. Dla porównania największą w skali kraju frekwencją wykazali się mieszkańcy ówczesnego województwa rzeszowskiego (prawie 72%), najniższą natomiast w łódzkim (niewiele ponad 53%). Najczęściej frekwencja wyborcza kształtuje się podobnie, jednak od wyborów parlamentarnych w 2007 roku mieszkańcy województwa stawiali się przy urnach wyborczych liczniej niż wyniosła ogólnopolska średnia.

Ponownie ponadprzeciętna okazała się frekwencja w wyborach parlamentarnych 2011 roku. Na terenie województwa śląskiego wyniosła ona nieznacznie więcej niż 49%, tymczasem w skali całej Polski wyniosła nieco poniżej tej wartości (49%). W poszczególnych obwodach, których siedziby zlokalizowane były na terenie województwa, udział w wyborach rozłożył się następująco: Bielsko-Biała: 53%, Częstochowa: 48%. Gliwice: 46%, Rybnik: 47%, Katowice: 52% i Sosnowiec: 50%. Charakterystyczne pozostaje przy tym, że mieszkańcy dużych aglomeracji miejskich zwykle biorą liczniejszy udział w wyborach niż osoby mieszkające w mniejszych miastach i wsiach (w 2011 roku zagłosowało ponad 56% z ponad 140 tysięcy uprawnionych do udziału mieszkańców Katowic, choć z drugiej strony wśród 144 tysięcy posiadających czynne prawo wyborcze w Zabrzu skorzystało z niego zaledwie 44,5% osób).

W wyborach parlamentarnych w 2015 roku trend przekroczenia średniej krajowej nadal się utrzymał, w województwie śląskim było to 52.25%, podczas gdy średnia w kraju wyniosła 50.92%.

 

Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)

 

Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)

b) wybory samorządowe

Sytuacja w ostatnich latach wygląda podobnie również w wyborach samorządowych. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2010 roku na terenie województwa śląskiego wyniosła niewiele poniżej 43% przy nieco wyższej krajowej – 47%, a w 2014 roku w województwie śląskim do urn podeszło 43,34% uprawnionych o głosowania, podczas gdy w skali kraju uczyniło to 47,21% obywateli.

 

Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)

 

 

Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)

W pierwszej turze wyborów samorządowych w 2018 roku roku frekwencja wyborcza w województwie śląskim (52,29%) była zbliżona do średniej frekwencji krajowej 54,9%. Najliczniej zagłosowali mieszkańcy powiatu bieruńsko-lędzińskiego, gdzie do urno poszło 58,69% uprawnionych do głosowania, z kolei najniższą frekwencję zanotowano w Zabrzu, gdzie głosowało 41,19% obywateli. Mimo że średnie wyniki były nieco wyższe niż w wyborach z lat poprzednich, to nadal tylko ledwie ponad połowa obywateli skorzystała z prawa głosu.

 
Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (https://wybory2018.pkw.gov.pl)
 
Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (https://wybory2018.pkw.gov.pl)

4. Inne formy aktywności publicznej mieszkańców województwa śląskiego

Aktywność w działalności publicznej może przejawiać się także w innych sferach życia – np. poprzez udział w pracach organizacji pozarządowych. W grudniu 2015 roku w Polsce istniało ponad 126 tysięcy organizacji tego typu: 20 tysięcy fundacji i 106 tysiący stowarzyszeń (nie licząc Ochotniczych Straży Pożarnych). Aktywnie działało około 70% z nich, większość prowadzi działania wyłącznie na skalę regionalną albo lokalną: 25% działa na terenie województwa/regionu, 32% na terenie gminy lub powiatu; 5% ogranicza się do aktywności w najbliższej okolicy. Na terenie województwa śląskiego w 2015 roku zarejestrowanych było 11,2 tysiące tego typu fundacji, związków, stowarzyszeń czy klubów (o najróżniejszym charakterze i profilu), co stawia mieszkańców województwa na trzecim miejscu w kraju (po województwie mazowieckim, w którym działa 21,1 tysięcy organizacji pozarządowych oraz województwie wielkopolskim, gdzie działa 11,9 tysięcy). Warto podkreślić, że na terenie województwa mają swoje struktury znaczące instytucje pozarządowe: np. w Bielsku-Białej i Katowicach zlokalizowane są oddziały Amnesty International.

Zdjęcie przedstawia siedzibę Fundacji dla Śląska – jednej z organizacji pozarządowych, działających na terenie województwa śląskiego. Jak większość regionalnych organizacji pozarządowych koncentruje ona swoją uwagę głównie na identyfikacji problemów lokalnych. Postaraj się odszukać organizację pozarządową w swoim miejscu zamieszkania i dowiedz się o celach jej działania

M. Fic
Tekst źródłowy

§1. Towarzystwo Przyjaciół Bielska-Białej i Podbeskidzia jest organizacją pożytku publicznego […]

§ 5. Stowarzyszenie jest organizacją niezależną politycznie i wyznaniowo. […]

§ 12. Celami działalności Towarzystwa są:

  1. skupianie bielszczan i mieszkańców Podbeskidzia rozsianych po Polsce i poza jej granicami,
  2. inicjowanie, organizowanie i wspieranie badań naukowych dotyczących historii oraz wartości kulturowych i przyrodniczych Bielska-Białej, ziemi żywieckiej, pszczyńskiej i Śląska Cieszyńskiego,
  3. wspieranie rozwoju i podejmowanie działań na rzecz upiększania Bielska-Białej i Podbeskidzia,
  4. upowszechnianie wiedzy o „małej ojczyźnie” i promowanie osiągnięć jej mieszkańców
  5. edukacja na każdym etapie życia,
  6. badanie i upowszechnianie lokalnych tradycji i folkloru,
  7. ochrona zabytków architektury, budownictwa, zabytków ruchomych i cmentarzy,
  8. integracja mieszkańców Podbeskidzia poprzez aktywność kulturalną, rekreacyjną, sportową i towarzyską zamieszkałą w mieście oraz w kraju i za granicą,
  9. inspirowanie i organizowanie działalności artystycznej,
  10. promowanie przeszłości i współczesności Bielska-Białej oraz Podbeskidzia, w tym wszelkiej twórczości profesjonalnej i nieprofesjonalnej, wartości przyrodniczych i osiągnięć gospodarczych,
  11. prowadzenie działalności wydawniczej we wszystkich rodzajach mediów, w tym filmowej i muzycznej,
  12. wspieranie wszelkich inicjatyw służących rozwojowi zainteresowań i uzdolnień, aktywizacji zawodowej oraz działalności gospodarczej,
  13. podejmowanie, realizowanie i propagowanie inicjatyw edukacyjno-kulturalnych i artystycznych oraz wymiany doświadczeń zawodowych i gospodarczych,
  14. promowanie osób szczególnie uzdolnionych,
  15. podejmowanie działań na rzecz budowy społeczeństwa obywatelskiego,
  16. organizacja spotkań z ludźmi prezentującymi różne dziedziny życia,
  17. działalność na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych,
  18. działalność charytatywna, stypendialna i pomoc społeczna
  19. przeciwdziałanie przemocy i patologiom społecznym,
  20. podtrzymywanie tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej,
  21. upowszechnianie i ochrona wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, równości płci, a także działania wspomagające rozwój demokracji,
  22. działania na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijanie kontaktów i współpracy
    między społeczeństwami, ze szczególnym uwzględnieniem Białorusi i Ukrainy,
  23. działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych,
  24. promocja i organizacja wolontariatu,
  25. działania proekologiczne zmierzające do przywracania i tworzenia nowych terenów
    zielonych,
  26. nauka, edukacja, wychowanie,
  27. krajoznawstwo oraz wypoczynek dzieci, młodzieży i osób starszych,
  28. kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury, tradycji i przyrody,
  29. wymiana doświadczeń zawodowych i gospodarczych,
  30. upowszechnianie kultury fizycznej, sportu i turystyki, szczególnie rowerowej,
  31. działalność wspomagająca technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje pozarządowe.

§13. Towarzystwo realizuje swoje cele statutowe poprzez:

  1. prowadzenie działalności informacyjno-promocyjnej i wydawniczej,
  2. organizację szkoleń, spotkań, prelekcji, pokazów, paneli dyskusyjnych, konkursów, przeglądów, festynów, loterii, imprez kulturalnych, turniejów tanecznych, pokazów baletowych, wystaw, plenerów, festiwali, koncertów, rajdów rowerowych, prezentacji multimedialnych,
  3. działania na rzecz powstawania nowych placów z rzeźbą pomnikową i plenerową, placów zabaw dla dzieci i „zielonych zakątków”, służących wypoczynkowi i rekreacji,
  4. organizowanie imprez charytatywnych w celu pozyskania środków finansowych na działalność statutową,
  5. organizowanie i uczestnictwo w imprezach kulturalnych, edukacyjnych i dobroczynnych o znaczeniu lokalnym, regionalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym,
  6. wykorzystywanie fachowej wiedzy specjalistów z różnych dziedzin życia,
  7. działania na rzecz integracji osób niepełnosprawnych,
  8. wyrażanie opinii o istotnych sprawach dotyczących życia codziennego i publicznego,
  9. współpracę ze środkami masowego przekazu,
  10. tworzenie funduszy stypendialnych,
  11. tworzenie lobby prowadzącego do realizacji potrzeb i oczekiwań mieszkańców Bielska-Białej i Podbeskidzia,
  12. współdziałanie z właściwymi instytucjami państwowymi, prywatnymi, samorządowymi i społecznymi,
  13. współdziałanie z innymi instytucjami i organizacjami tego typu w kraju i za granicą, […]

Statut Towarzystwa Przyjaciół Bielska-Białej i Podbeskidzia [http://www.przyjaciele.podbeskidzie.pl – dostęp 15 listopada 2013].

Pytania i polecenia:

1. Przeanalizuj cele istnienia Towarzystwa Przyjaciół Bielska-Białej i Podbeskidzia i podziel je według kryteriów: kulturalne, edukacyjne, gospodarcze, prozdrowotne, inne.

2. Spośród zapisanych w statucie celów wskaż trzy, które Twoim zdaniem są najważniejsze. Uzasadnij swój wybór.

3. Po zapoznaniu się z zaplanowanymi sposobami realizacji celów wyjaśnij, jakie znaczenie dla subregionów mają tego typu organizacje pozarządowe.

Zadania

1. Wymień podstawowe formy uczestnictwa mieszkańców województwa śląskiego w życiu społeczno-politycznym.

2. Dowiedz się, w jaki sposób mieszkańcy mogą złożyć wniosek o referendum, jakie warunki musi spełniać wniosek, by był ważny. Następnie zaproponuj temat referendum dla swojej miejscowości?

3. Wyjaśnij, dlaczego Twoim zdaniem mieszkańcy województwa śląskiego w niewielkim stopniu korzystają ze swoich praw wyborczych? Zaproponuj sposób podniesienia frekwencji wyborczej oraz zwiększenia aktywności mieszkańców Twojego województwa w życiu publicznym.

4. Zastanówcie się wraz z resztą klasy, jakie postulaty wyborcze spowodowałyby poparcie przez Was kandydatów w wyborach samorządowych w Waszej miejscowości. Stwórzcie listę pięciu najważniejszych dla Was postulatów.

5. Podaj przykład aktywności obywatelskiej, którą możesz podjąć w swoim miejscu zamieszkania nie będąc jeszcze pełnoletnim obywatelem. Wskaż jakie zalety niesie z sobą Twoja propozycja.

Tutaj dowiesz się więcej

D. Moroń, Organizacje pozarządowe: fundament społeczeństwa obywatelskiego. Wrocław 2012.

K. Szafraniec, Dojrzewający obywatele dojrzewającej demokracji: o stylu politycznej obecności młodych. Warszawa 2012.