
UDZIAŁ OBYWATELI W LOKALNYM ŻYCIU SPOŁECZNO-POLITYCZNYM W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM
wos, społeczeństwo1. Pozycja województwa śląskiego w życiu publicznym Polski
Województwo śląskie należy do grupy najludniejszych województw w Polsce. Liczy ponad 4,5 mln mieszkańców, w tym ponad 3,7 mln wyborców (czyli osób uprawnionych do udziału w głosowaniach). Więcej mieszkańców i wyborców ma jedynie województwo mazowieckie. Na terenie województwa śląskiego istnieje 17 powiatów ziemskich i 167 gmin, w tym 19 na prawach powiatu. Tak duża liczba miast na prawach powiatu także wyróżnia województwo śląskie w skali kraju. W Polsce takich gmin jest zaledwie 65. Mieszkańcy województwa posiadają w swoim ręku silny mandat społeczny i możliwość uczestnictwa w życiu publicznym.
Podobnie do obywateli wszystkich krajów demokratycznych mieszkańcy województwa śląskiego mają prawo i możliwość uczestnictwa w życiu społeczno-politycznym swojego kraju w sposób bezpośredni lub pośredni, zwłaszcza poprzez aktywność w lokalnych i regionalnych strukturach różnego typu (np. partiach i organizacjach pozarządowych).
Najbardziej podstawowym przejawem udziału w działaniach o charakterze politycznym pozostaje korzystanie z praw wyborczych:
- czynnego, co oznacza, że obywatel ma możliwość wybierania, także w przypadku referendum ogólnokrajowego oraz referendum lokalnego;
- biernego, oznaczającego prawo do bycia wybieranym.
2. Udział mieszkańców województwa śląskiego w życiu publicznym
Zgodnie z konstytucją mieszkańcy mogą decydować o sprawach, które ich dotyczą (w tym o odwołaniu władz gminy), poprzez referendum. W przypadku referendów merytorycznych mieszkańcy mogą wyrazić swoją wolę w sprawach ważnych dla społeczności.
Dla zobrazowania sposobu korzystania z praw wyborczych posłużymy się danymi PKW dla województwa śląskiego w okresie od 1 stycznia 2016 roku do 1 stycznia 2018 r.
Przywołany wynik przeprowadzonych wyborów stawiał mieszkańców województwa śląskiego (razem z województwem podlaskim) na 9 miejscu względem innych województw, a w przypadku liczby odbytych referendów na miejscu 5 (razem z województwami dolnośląskim i warmińsko-mazurskim). Wśród przeprowadzonych wyborów w tym okresie można wyróżnić wybory: uzupełniające, przedterminowe oraz ponowne.
3. Słabość obywateli Polski w korzystaniu z własnych praw obywatelskich
Przywołane informacje o frekwencji nie są przypadkowe, udział obywateli Polski w różnego rodzaju głosowaniach pozostaje wciąż widocznym mankamentem naszego korzystania z demokracji. Frekwencja wyborcza w porównaniu do wielu innych krajów Unii Europejskiej wciąż jest dużo niższa, a w okresie ponad 20 lat w mniej niż połowie głosowań udało się przekroczyć próg uczestnictwa 50% uprawnionych do głosowania. Ma to niedobre konsekwencje zwłaszcza w wyborach parlamentarnych. Może się np. zdarzyć, że zwycięskie ugrupowanie, zyskując 20% głosów przy 40% frekwencji, w praktyce może rządzić krajem, choć faktycznie poparło je zaledwie 8% uprawnionych do udziału w wyborach. Dlatego też trzeba pamiętać, że by zwycięskie ugrupowania i osoby miały tzw. legitymizację społeczną, pożądanym jest jak najwyższa frekwencja wyborcza.
Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)
Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)
a) wybory do Sejmu i Senatu
Tymczasem mieszkańców województwa katowickiego i śląskiego zaliczyć można do grupy „średnio aktywnych”. Już w wyborach do Sejmu i Senatu w 1989 roku (w I turze) frekwencja na terenie województwa wyniosła blisko 60% wobec ogólnopolskiej, liczącej blisko 63%. Dla porównania największą w skali kraju frekwencją wykazali się mieszkańcy ówczesnego województwa rzeszowskiego (prawie 72%), najniższą natomiast w łódzkim (niewiele ponad 53%). Najczęściej frekwencja wyborcza kształtuje się podobnie, jednak od wyborów parlamentarnych w 2007 roku mieszkańcy województwa stawiali się przy urnach wyborczych liczniej niż wyniosła ogólnopolska średnia.
Ponownie ponadprzeciętna okazała się frekwencja w wyborach parlamentarnych 2011 roku. Na terenie województwa śląskiego wyniosła ona nieznacznie więcej niż 49%, tymczasem w skali całej Polski wyniosła nieco poniżej tej wartości (49%). W poszczególnych obwodach, których siedziby zlokalizowane były na terenie województwa, udział w wyborach rozłożył się następująco: Bielsko-Biała: 53%, Częstochowa: 48%. Gliwice: 46%, Rybnik: 47%, Katowice: 52% i Sosnowiec: 50%. Charakterystyczne pozostaje przy tym, że mieszkańcy dużych aglomeracji miejskich zwykle biorą liczniejszy udział w wyborach niż osoby mieszkające w mniejszych miastach i wsiach (w 2011 roku zagłosowało ponad 56% z ponad 140 tysięcy uprawnionych do udziału mieszkańców Katowic, choć z drugiej strony wśród 144 tysięcy posiadających czynne prawo wyborcze w Zabrzu skorzystało z niego zaledwie 44,5% osób).
W wyborach parlamentarnych w 2015 roku trend przekroczenia średniej krajowej nadal się utrzymał, w województwie śląskim było to 52.25%, podczas gdy średnia w kraju wyniosła 50.92%.
Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)
Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)
b) wybory samorządowe
Sytuacja w ostatnich latach wygląda podobnie również w wyborach samorządowych. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2010 roku na terenie województwa śląskiego wyniosła niewiele poniżej 43% przy nieco wyższej krajowej – 47%, a w 2014 roku w województwie śląskim do urn podeszło 43,34% uprawnionych o głosowania, podczas gdy w skali kraju uczyniło to 47,21% obywateli.
Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)
Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (http://pkw.gov.pl/352_Wybory_i_referenda)
W pierwszej turze wyborów samorządowych w 2018 roku roku frekwencja wyborcza w województwie śląskim (52,29%) była zbliżona do średniej frekwencji krajowej 54,9%. Najliczniej zagłosowali mieszkańcy powiatu bieruńsko-lędzińskiego, gdzie do urno poszło 58,69% uprawnionych do głosowania, z kolei najniższą frekwencję zanotowano w Zabrzu, gdzie głosowało 41,19% obywateli. Mimo że średnie wyniki były nieco wyższe niż w wyborach z lat poprzednich, to nadal tylko ledwie ponad połowa obywateli skorzystała z prawa głosu.
Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (https://wybory2018.pkw.gov.pl)
Na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej (https://wybory2018.pkw.gov.pl)
4. Inne formy aktywności publicznej mieszkańców województwa śląskiego
Aktywność w działalności publicznej może przejawiać się także w innych sferach życia – np. poprzez udział w pracach organizacji pozarządowych. W grudniu 2015 roku w Polsce istniało ponad 126 tysięcy organizacji tego typu: 20 tysięcy fundacji i 106 tysiący stowarzyszeń (nie licząc Ochotniczych Straży Pożarnych). Aktywnie działało około 70% z nich, większość prowadzi działania wyłącznie na skalę regionalną albo lokalną: 25% działa na terenie województwa/regionu, 32% na terenie gminy lub powiatu; 5% ogranicza się do aktywności w najbliższej okolicy. Na terenie województwa śląskiego w 2015 roku zarejestrowanych było 11,2 tysiące tego typu fundacji, związków, stowarzyszeń czy klubów (o najróżniejszym charakterze i profilu), co stawia mieszkańców województwa na trzecim miejscu w kraju (po województwie mazowieckim, w którym działa 21,1 tysięcy organizacji pozarządowych oraz województwie wielkopolskim, gdzie działa 11,9 tysięcy). Warto podkreślić, że na terenie województwa mają swoje struktury znaczące instytucje pozarządowe: np. w Bielsku-Białej i Katowicach zlokalizowane są oddziały Amnesty International.