Z PANTEONU DUCHOWIEŃSTWA KATOLICKIEGO ZAGŁĘBIA DĄBROWSKIEGO

religia, kultura
Przypomnij sobie

1. Przypomnij rok i okoliczności powstania Administracji Apostolskiej Górnego Śląska oraz diecezji sosnowieckiej.

2. Przypomnij znaczenie terminów: diecezja, ordynariusz, katolicka nauka społeczna.

3. Odwołując się do wiedzy z historii przypomnij sobie, w jaki sposób przebiegał proces uprzemysłowienia Zagłębia Dąbrowskiego i jak wpłynął on na mieszkańców regionu.

1. Dlaczego Panteon?

Panteon – tym terminem opisywano w przeszłości w religiach politeistycznych grupę bóstw powiązanych ze sobą związkami rodzinnymi. W starożytnych Grecji i Rzymie określenia tego używano zaś w odniesieniu do świątyni poświęconej wszystkim bogom. Współcześnie mówi się o Panteonie w sytuacjach, gdy ktoś podejmuje próby przedstawienia jakiejś najwybitniejszej grupy (w naszym przypadku księży), dla podkreślenia ich szczególnej roli i znaczenia. Tak też uczyniliśmy w temacie naszej lekcji, wskazując, że opisane osoby stanowią ważną część tradycji Zagłębia Dąbrowskiego i warto przybliżyć i przypomnieć je dzisiejszym mieszkańcom tej ziemi.

Ciekawostka

Panteon duchowieństwa Zagłębia Dąbrowskiego to miejsce, w którym umieszczani są związani z Zagłębiem Dąbrowskim duchowni, którzy odegrali szczególną rolę w kształtowaniu regionu (przez działalność religijną, polityczną, społeczną itd.)

Choć diecezja sosnowiecka została utworzona dopiero w 1992 roku, Zagłębie Dąbrowskie dało Kościołowi wielu wybitnych kapłanów, którzy poprzez swoje zaangażowanie duszpasterskie i społeczne, a czasem nawet gotowość poświęcenia swego życia w obronie najwyższych wartości, udowadniali, że są związani nie tylko z Kościołem i Ojczyzną, ale także lokalną wspólnotą. Dzieje Kościoła katolickiego w Zagłębiu Dąbrowskim w wielu aspektach były podobne do historii tegoż na Górnym Śląsku. Uprzemysłowienie, przyrost ludności i związane z nimi problemy wpływały na pracę duszpasterską i społeczną księży. Zatem również tutaj pojawili się nieprzeciętni duchowni, łączący zadania wynikające z ich powołania z zaangażowaniem w życie społeczne.

2. Najwybitniejszy duszpasterz Zagłębia - ks. Grzegorz Augustynik

Do jednych z ważniejszych duchownych należał ks. Grzegorz Augustynik (1847-1929) znany głównie jako budowniczy bazyliki i proboszcz parafii Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Dąbrowie Górniczej, nazywany również „najwybitniejszym duszpasterzem Zagłębia”. Urodził się w Zagórzu, obecnej dzielnicy Sosnowca. Po ukończeniu gimnazjum w Piotrkowie Trybunalskim zapisał się w 1869 roku na Wydział Medyczny Uniwersytetu Warszawskiego. Wkrótce zrezygnował jednak z medycyny i wstąpił do seminarium duchownego w Kielcach, gdzie w 1872 roku przyjął święcenia kapłańskie. Jako wikary pracował kolejno w: Siemoni, Bobrownikach, Grodźcu i Czeladzi.

W latach 1883-1897 administrował parafią we Włoszczowie, a w latach 1902-1906 był proboszczem w Książu Wielkim. Jednak najbardziej związał się z Dąbrową Górniczą, będąc tamtejszym proboszczem w latach 1897-1902 oraz 1906-1916. Tutaj spotkał się z problemami szybko rozwijającego się miasta. Jako duszpasterz zarządzał ogromną, jak na ówczesne czasy, osiemnastotysięczną parafią, dla której należało wybudować nowy, większy kościół. Dzięki energii proboszcza i pomocy parafian powstał nowy kościół, konsekrowany w 1912 roku. Dzięki staraniom ks. G. Augustynika już w 1901 roku kościół otrzymał tytuł bazyliki.

Ze względu na robotniczy charakter regionu ważnymi problemami, z którymi musiał się zmierzyć proboszcz dąbrowski, były m.in. sytuacja społeczna mieszkańców i szerzące się idee socjalistyczne. Przez swoją działalność potrafił jednak wpłynąć na aktywność swoich parafian, zakładając szereg organizacji o charakterze religijnym i społecznym (por. schemat).

Bazylika Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Dąbrowie Górniczej w budowie

Wikimedia Commons, domena publiczna

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

W 1916 roku ks. G. Augustynik został przeniesiony do diecezji włocławskiej, obejmując parafię w Łasku, jednak już w 1921 roku zrezygnował z probostwa i przeniósł się do Częstochowy (do sanktuarium jasnogórskiego), gdzie spędził ostatnie lata. Zmarł w Krakowie w 1929 roku, został pochowany w kaplicy Porcjunkula obok bazyliki w Dąbrowie Górniczej. Za swoje zasługi dla Kościoła i odrodzonej Polski otrzymał wiele godności i odznaczeń, m.in.: tytuł szambelana Jego Świątobliwości papieża Piusa X, godność kanonika kaliskiego, papieski order Pro Ecclesia et Pontifice, order Polonia RestitutaKrzyż Legionowy.

3. Społecznik i współtwórca sosnowieckiego szkolnictwa - ks. Franciszek Raczyński

Do kolejnego pokolenia księży zagłębiowskich należał ks. Franciszek Raczyński (1874-1941) – rektor kościoła, katecheta, działacz społeczny i męczennik. Urodził się w Mszczonowie, niedaleko Warszawy, gdzie ukończył również szkołę średnią. Bezpośrednio po tym pracował w Warszawskiej Radzie Dobroczynności Publicznej, jednak po kilku latach wstąpił do seminarium duchownego w Kielcach, które ukończył przyjmując święcenia kapłańskie w 1904 roku. W 1906 roku został prefektem szkolnym w Kielcach, a od 1910 roku rozpoczął pracę w Sosnowcu, z którym związał się do końca życia.

Do przejścia na emeryturę w 1927 roku był czynnie związany ze szkolnictwem zagłębiowskim jako katecheta, prefekt i działacz oświatowy. Po przybyciu do Sosnowca został ustanowiony prefektem w Szkole Realnej i jednocześnie rektorem tzw. kościoła kolejowego pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jako działacz oświatowy współtworzył kilka ważnych placówek edukacyjnych regionu (por. schemat). Był również prezesem Towarzystwa Szkół Średnich w Sosnowcu.

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

Warszawskie doświadczenia Ks. F. Raczyńskiego w zakresie działalności charytatywnej znalazły swoje rozwinięcie na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. Potrafił skutecznie docierać ze wsparciem duchowym i materialnym do wielu swoich podopiecznych. Środki na ten cel zdobywał (dzięki swoim nieprzeciętnym umiejętnościom) przez organizację koncertów i przedstawień oraz pozyskiwał je od miejscowych fabrykantów i właścicieli kopalń, a następnie przekazywał zarówno bezpośrednio osobom potrzebującym, jak i wspomagał też zakłady opiekuńcze.

Ciekawostka

W uznaniu jego dokonań, na płycie nagrobnej ks. F. Raczyńskiego (na zdjęciu) zamieszczono napis: „Rektor Kość. N.S.J. w Sosnowcu, długoletni prezes Chrześc. Tow. Dobr., niestrudzony działacz społeczny. Odznaczony orderem »Pro Ecclesia et Pontifice«, »Złotym Krzyżem Zasługi« i »Gwiazdą Śl.«”.

Jako szczególną zasługę ks. F. Raczyńskiego przywołuje się stworzenie na terenie miasta zakładów wychowawczych dla dziewcząt i chłopców, umożliwiających im zdobycie zawodu. Zakładał także bursy dla uboższej młodzieży szkół średnich, domy opieki dla osób starszych i chorych, a także kasy pożyczkowe dla potrzebującej ludności. Od 1913 roku był prezesem Sosnowiecko-Sieleckiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności, które  włączył w 1935 roku do Związku „Caritas” diecezji częstochowskiej, kierował także Towarzystwem Przyjaciół Szpitali dla Dzieci. Umiejętności koordynowania działalności dobroczynnej doskonalił dzięki praktyce dnia codziennego, brał też udział w spotkaniach teoretycznych (zjazdach towarzystw dobroczynnych w Petersburgu i Warszawie).

Nowa rzeczywistość, która nastała z wybuchem II wojny światowej, sprawiła, że ks. F. Raczyński zintensyfikował swoją akcję pomocy miejscowej ludności. Zakończyła się ona nagle, gdy na początku 1941 roku za głoszone kazania został aresztowany przez Niemców. Zmarł w wyniku zawału serca, wywołanego brutalnym śledztwem w styczniu 1941 roku. Został pochowany w Sosnowcu na cmentarzu przy ulicy Smutnej.

4. Brakujący członkowie Panteonu

Przywołane postaci stanowią zaledwie drobną część duchowieństwa diecezjalnego, które od dziesiątek i setek lat odgrywa ważną rolę w kształtowaniu tożsamości lokalnej i regionalnej. Z pewnością ważnych i godnych upamiętnienia przedstawicieli stanu kapłańskiego było i jest znacznie więcej. Warto byś podejmował próby poszukiwania informacji na ich temat i upamiętniania ich dla następnych pokoleń. Pamiętaj, że także od Ciebie zależy, czy ich zaangażowanie i wkład w rozwój lokalnej społeczności zostaną dostrzeżone i czy możliwa będzie kontynuacja tych dokonań.

Tekst źródłowy

Duchowni byli zaangażowani w najbardziej istotne problemy życia społecznego, w tym także w kwestii pomocy robotnikom. […] Duchowieństwo było nadto zaangażowane w inne formy działalności społecznej. Przy parafiach tworzono biblioteki, czytelnie, koła artystyczne oraz amatorskie teatry. Kapłani brali czynny udział w organizowaniu sklepów spożywczych i kas oszczędnościowo-zapomogowych, a na wsiach – także kółek rolniczych. Wśród robotników Zagłębia do najbardziej znanych ze swojej aktywnej działalności należeli duchowni: ks. Franciszek Zientara w Zawierciu, ks. Franciszek Lenkiewicz w Ząbkowicach, ks. Grzegorz Augustynik w Dąbrowie Górniczej, ks. Franciszek Raczyński w Sosnowcu i ks. Antoni Uchto w Będzinie. Szczególnie wyjątkowy charakter miała działalność ks. Zientary w Zawierciu, który zorganizował kuchnię dla najbiedniejszych, a jego plebania stała się faktycznym biurem pośrednictwa pracy. Ten nowy kierunek pracy duszpasterskiej był odpowiedzią Kościoła na najbardziej naglące potrzeby w środowisku zagłębiowskim.

J. Związek, Kościół katolicki i jego działalność religijno-społeczna w Zagłębiu Dąbrowskim (1918-1939), [w:] Zagłębie Dąbrowskie w II Rzeczypospolitej (1918-1939). Sosnowiec 2005, s. 288-289.

Pytania i polecenia:

1. Wymień formy działalności społecznej podejmowane w okresie dwudziestolecia międzywojennego przez przywołanych w źródle księży zagłębiowskich.

2. Wśród wymienionych w tekście odszukaj imię i nazwisko księdza działającego najbliżej Twojego miejsca zamieszkania i przygotuj krótki biogram na jego temat. Wskaż, jakie elementy jego działalności uważasz za najcenniejsze. Odpowiedź uzasadnij.

Zadania

1. Zastanów się, jakie wzory stanowią przedstawieni księża Zagłębia Dąbrowskiego? Zaproponuj, które cechy z ich działalności i życiorysu mogą być wykorzystywane przez współczesnych? Uargumentuj swój wybór.

2. Odszukaj informacje na temat najważniejszych duchownych związanych z Twoją parafią. Przygotuj indywidualnie albo zespołowo projekt, w ramach którego przedstawisz ich życie i wkład w rozwój lokalnej społeczności.

Tutaj dowiesz się więcej

J. Związek, Kościół katolicki i jego działalność religijno-społeczna w Zagłębiu Dąbrowskim (1918-1939), [w:] Zagłębie Dąbrowskie w II Rzeczypospolitej (1918-1939). Sosnowiec 2005.

Będzin 1358-2008, red. M.Z. Pulinowa, J. Sperka, A. Glimos-Nadgórska. Będzin 2008, t. III.