CENNE OBSZARY PRZYRODNICZE

Najcenniejsze fragmenty i osobliwości przyrody regionu śląskiego objęte są różnymi formami ochrony prawnej. Możliwość taką daje polskie prawo na podstawie przepisów Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. Ochronie podlegają mniejsze lub większe obszary, które wyróżniają się szczególnymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, niektóre gatunki roślin, grzybów i zwierząt, wybrane siedliska przyrodnicze oraz pojedyncze elementy przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupiska.

W zależności od wartości jakie wyróżniają dany obszar, tworzy się obiekty o różnej randze ochrony:

• parki narodowe,
• rezerwaty przyrody,
• parki krajobrazowe,
• obszary chronionego krajobrazu,
• obszary Natura 2000,
• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
• użytki ekologiczne,
• stanowiska dokumentacyjne.

Na obszarze województwa śląskiego powołano dotąd wszystkie z wymienionych z wyjątkiem najwyższej formy jaką jest park narodowy. Istniejące obszary prawnie chronione zajmują łączną powierzchnię ponad 273 tys. ha, co stanowi 22,1% powierzchni województwa i jednocześnie plasuje województwo na 15 – przedostatnim – miejscu w kraju. Wśród nich liczbowo dominują rezerwaty przyrody, których utworzono dotychczas 64, a powierzchniowo parki krajobrazowe obejmujące blisko 19% jego łącznej powierzchni.

 Na zamieszczonej poniżej mapie z portali ORSIP możesz sprawdzić, gdzie w najbliższej okolicy twojego miejsca zamieszkania znajdują się: pomniki przyrody, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz obszary Natura 2000.

Rezerwaty przyrody są jedną z najwyższych form ochrony dziedzictwa przyrodniczego poza parkami narodowymi, które chronią szczególne wartości przyrodnicze zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym.

Najwięcej, bo 51 rezerwatów utworzonych w województwie śląskim chroni różne typy ekosystemów leśnych, 4 – osobliwości florystyczne, 3 powołano w celu ochrony osobliwości przyrody nieożywionej, po 2 dla ochrony wartości faunistycznych i krajobrazowych i po 1 dla ochrony odpowiednio: rzadkich ekosystemów torfowiskowych i wodnych. Łączna powierzchnia jaką zajmują rezerwaty w regionie przekracza nieco 4 100 ha, stanowiąc  0,34% jego całego terytorium.

Do najstarszych należą rezerwaty utworzone w 1953 roku, a wśród nich:

• „Sokole Góry” i „Zielona Góra” koło Olsztyna,
• „Segiet” w Bytomiu,
• „Las Murckowski” w Katowicach,
• „Barania Góra”
• „Stok Szyndzielni” w Beskidach.

Największe rezerwaty to „Żubrowisko” koło Pszczyny (ponad 700 ha) i „Łężczok” położony niedaleko Raciborza (ok. 400 ha)., Najmniejszym rezerwatem jest „Bukowa Góra” w gminie Lipie (o powierzchni niewiele ponad 1 ha).

Parki krajobrazowe chronią nie tylko zachowane w ich granicach wartości przyrodnicze, ale także historyczne i kulturowe.

W województwie śląskim powołano dotąd 8 parków krajobrazowych, które wchodzą w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Odmienny charakter tych parków oddaje różnorodność krajobrazową i przyrodniczą całego regionu. Największą powierzchnię posiadają kolejno:

• Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich,
• Park Krajobrazowy Orlich Gniazd,
• Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą,
• Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego,
• Żywiecki Park Krajobrazowy,
• Park Krajobrazowy Beskidu Małego,
• Park Krajobrazowy Stawki (najmniejszy).

W granicach województwa znajduje się także część Załęczańskiego Parku Krajobrazowego.

Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu jest, obok ochrony krajobrazu, zapewnienie powiązań między obszarami cennymi przyrodniczo objętymi wyższymi formami ochrony.

W województwie śląskim obszarami chronionego krajobrazu są otuliny Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i Załęczańskiego Parku Krajobrazowego oraz 13 obiektów powołanych uchwałami samorządów lokalnych na terenach gmin: Będzin, Bestwina, Cieszyn, Jaworzno, Krzyżanowice, Ornontowice i Siemianowice Śląskie. Łącznie obszary te zajmują niemal 40 000 ha tj. 3,0% powierzchni województwa. Jednak Śląskie na tle Polski jest regionem gdzie ta forma ochrony zajmuje najmniejszą powierzchnię, podczas gdy w innych województwach stanowi od 7% do 52,8 % ich obszaru.

Obszary Natura 2000 są jedną z najnowszych form ochrony powierzchniowej w Polsce, stanowiąc jednocześnie uzupełnienie Europejskiej Sieci Ekologicznej, która służy zabezpieczeniu gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim.

Na obszarze województwa śląskiego Komisja Europejska zatwierdziła 41 obszarów Natura 2000, w tym 36 specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOO) i 5 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO).

Na niemal 7000 użytków ekologicznych zarejestrowanych w skali kraju, w województwie śląskim powołano dotąd 75. Pod tym względem wyprzedzamy jedynie województwo małopolskie (37), a niewątpliwie daleko nam do sytuacji Zachodniopomorskiego, w którym utworzono dotąd 1157 obiektów objętych tą formą ochrony. Tworzenie tej formy ochrony przyrody ma szczególne znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej związanej z pozostałościami ekosystemów, które przetrwały w silnie przeobrażonym krajobrazie regionu.

Wymienione powyżej formy ochrony przyrody w województwie śląskim (rezerwaty, parki, obszary Natura 2000) uzupełniają także inne, obszarowo znacznie mniejsze:

• 7 stanowisk dokumentacyjnych,
• 22 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
• 1521 pomników przyrody, w tym 
  • 1272 pojedyncze drzewa,
  • 32 aleje,
  • 146 grup drzew,
  • 1 krzew,
  • 70 tworów przyrody nieożywionej, w tym: źródła, wodospady i wywierzyska, skałki, głazy czy jaskinie.

Spośród gatunków objętych ochroną na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska dla województwa śląskiego potwierdzono dotąd występowanie podlegających ochronie ścisłej lub częściowej następujące grupy:

• 40 gatunków grzybów wielkoowocnikowych,
• 87 gatunków porostów,
• 330 gatunków roślin,
• 508 gatunków zwierząt.

Ściśle chronione rośliny reprezentują:

• 3 gatunków glonów,
• 11 gatunków wątrobowców,
• 85 gatunków mchów,
• 19 gatunków paprotników,
• 163 gatunków roślin nasiennych.

Natomiast zwierzęta reprezentuje odpowiednio:

• 110 gatunków bezkręgowców,
• 398 gatunków kręgowców,
  • wszystkie występujące obecnie w województwie gatunki płazów i gadów,
  • 2 gatunki minogów,
  • 10 gatunków ryb,
  • 301 gatunków ptaków,
  • 43 gatunki ssaków.

Listę chronionych elementów przyrody regionu dopełniają siedliska przyrodnicze. W województwie śląskim wyróżniono 53 typy siedlisk przyrodniczych (spośród 95 objętych ochroną w Polsce) podlegających ochronie. Są wśród nich przede wszystkim:

• siedliska leśne i zaroślowe,
• siedliska muraw,
• łąki,
• torfowiska.

Mimo, wydawać by się mogło, długiej listy obszarów i obiektów chronionych, wiele miejsc cennych ze względów przyrodniczych wymaga jeszcze odpowiedniego zabezpieczenia, a nawet dokładnego rozpoznania. Warto także zwrócić uwagę, że województwo śląskie zajmuje ostatnie miejsce w kraju pod względem powierzchni obszarów chronionych przypadających na jednego mieszkańca (Śląskie: 590 ha; Warmińsko-mazurskie 7900 ha).