IBR

Słownik pojęć

ABSTIMMUNGSPOLIZE - (APo) - polsko-niemiecka policja plebiscytowa, powołana przez Międzysojuszniczą Komisję Rządzącą i Plebiscytową po II powstaniu śląskim, działająca w latach1920–1921.

ABSTRAKCYJNY - Nieprzedstawiający, niefiguratywny, oderwany od obrazowania rzeczywistości

ABSTYNENCJA - Powstrzymywanie się od czegoś, najczęściej od przyjmowania substancji uzależniających (np. Alkoholu).

ABSURD - Sytuacja, zachowanie pozbawione sensu, sprzeczne z logiką, niedorzeczne.

ADAPTACJA TEATRALNA - Dostosowanie utworu literackiego na potrzeby spektaklu W Kościele katolickim ksiądz zarządzający parafią podczas trwałej nieobecności proboszcza (w przypadku jego śmierci lub trwałej przeszkody w sprawowaniu władzy).

ADMINISTRATOR PARAFII - W Kościele katolickim ksiądz zarządzający parafią podczas trwałej nieobecności proboszcza (w przypadku jego śmierci lub trwałej przeszkody w sprawowaniu władzy).

ADWERSARZ - Przeciwnik np. w dyskusji lub sporze.

AFORYZM - Zwięzłe ujęcie jakiejś prawdy ogólnej (moralnej, filozoficznej, psychologicznej); przeważnie składa się z jednego lub dwóch zdań, nie wyraża myśli powszechnie uznanych i jednoznacznych, lecz spostrzeżenia osobiste, wątpliwości czy uwagi o różnorodnej tematyce.

AGLOMERACJA - Wielka jednostka osadnicza, powstała w wyniku rozwoju i zrastania się niegdyś samodzielnych miast i wsi.

AGLOMERACJA MONOCENTRYCZNA - Zespół miejski, w którym jedno z miast pełni dominującą rolę (łac. Aglomerare – zgromadzić, skupić; gr. Mónos – jedyny).

AKSJOLOGIA - W ogólnym znaczeniu nauka o wartościach, ideach etycznych; zajmuje się m.in. budową systemu wartości i ich hierarchii (ustalaniem, co jest najwyższą wartością).

AKT EREKCYJNY - Uroczysty dmukent inicjujący jakies przedsiewzięcie np. budowe kościoła, założenie organizacji lub fundacji. Często wymienia się w nim inicjatorów, fundatorów lub budowniczych. Po uroczystym podpisaniu bywa wmurowywany w fundament rozpoczętej budowy.

AKWARELA - Technika malarska wykorzystująca rozcieńczone w wodzie pigmenty, uzyskuje się w ten sposób delikatną, pastelową kolorystykę i rozmycie konturów obiektu, stąd często wykorzystywana jest do malowania pejzaży.

ALTERNATYWNY - Inny od tego co tradycyjne lub oficjalnie uznane.

ALUMN - (Inaczej kleryk) – student wyższego seminarium duchownego.

AMFITEATR - Rodzaj budowli stawianej w starożytnej Grecji dla potrzeb teatru, to przestrzeń składająca się z miejsca dla aktorów i chóru oraz scenografii (orchestra, skene, proscenium) oraz widownia, niezabudowana (na otwartej przestrzeni).

ANDERSOWIEC - Potoczne określenie żołnierza Armii Polskiej utworzonej w ZSRR pod dowództwem generała Władysława Andersa po podpisaniu w 1941 roku układu Sikorski – Majski. Do armii zaciągali się zesłańcy polscy zwolnieni z obozów sowieckich.

ANEKSJA - Zajęcie, przyłączenie przez jedno państwo całości lub części terytorium innego państwa, najczęściej przy użyciu siły.

ANTOLOGIA - Wybór lub zbiór utworów literackich różnych autorów (danej epoki, okresu literackiego itp.)

ANTROPOGENICZNY - Powstały na skutek działalności człowieka lub przy jego udziale.

ANTROPOLOG - Naukowiec zajmujący się badaniem człowieka jako jednostki w społeczeństwie, kulturze w jego historycznej zmienności, różnorodności.

ANTROPOLOGIA - Nauka o człowieku, jego pochodzeniu, rozwoju i zróżnicowaniu rasowym. Tu: w znaczeniu kulturowym - badanie człowieka jako jednostki w społeczeństwie w kontekstach historycznej zmienności, różnorodności, etniczności.

ANTROPOMORFICZNY - (Gr. Āntrōpos – człowiek, morphe – kształt) – „o kształcie człowieka”, w sztukach plastycznych antropomorfizm oznacza wprowadzanie form postaci ludzkiej lub jej części.

ANTROPOPRESJA - To działania człowieka (zarówno te celowe jak i nie wynikające z celowych intencji), które maja wpływ na środowisko przyrodnicze.

ARBITRALNY - Narzucony.

ARCHEOBIONTY - Gatunki obcego pochodzenia, które są już dobrze zadomowione na danym terenie. Określa się tak te spośród gatunków obcych, które przybyły na dany tren przed 1500 r. N.e.

ARCHETYPICZNY - Pierwowzór, najstarszy wzór ludzkiego postępowania.

ARKADA - Element architektoniczny w formie łuku wspartego na dwóch podporach, np. Filarach lub kolumnach. Arkady mogą występować pojedynczo lub zwielokrotnione w rzędzie.

ATEISTA - Osoba wyznająca pogląd, że bogowie nie istnieją.

ATEKTONICZNOŚĆ - Umieszczanie optycznie ciężkich form w górnych partiach budynku, lub w szerszym rozumieniu – w górnych partiach kompozycji plastycznej.

ATRIUM - W architekturze wczesnochrześcijańskiej rodzaj przedsionka, niezadaszony dziedziniec poprzedzający kościół, zazwyczaj otoczony kolumnowym portykiem.

AUTOCHTON - Krajowiec, tubylec; mieszkaniec pochodzący od ludności zasiedlającej dany teren od zamierzchłej przeszłości.

AUTONOMIA - (I) możliwość stanowienia norm samemu sobie, samodzielność prawna, niezależność, samorządność, (całkowita lub częściowa); (II) w tym przypadku: rozwinięta forma samorządu terytorialnego, zakładająca samozarządzanie częścią terytorium kraju, w zakresie wyznaczonym przez konstytucję. Dzięki autonomii politycznej władze ogólnopaństwowe nie mają pełnej kontroli nad obszarem autonomicznym, a wyłonieni przez mieszkańców tego terenu reprezentanci władz posiadają możliwość (w ograniczonym prawnie zakresie) stanowienia własnych praw i rządzenia się poprzez własne organy.

AUTONOMICZNY - Posiadający ograniczoną samodzielność w pewnych obszarach.

AWANGARDA - (Franc. Avant-garde, straż przednia) - ruch artystyczny opozycyjny wobec istniejących form sztuki, wprowadzający nowatorskie rozwiązania formalne (antyestetyzm, antytradycjonalizm), często wprowadza też nową tematykę; cechuje sztukę xx wieku. Potocznie: działalność niekonwencjonalna, oryginalna, nowatorska.

AWIFAUNA - Ogół ptaków zamieszkujących dany obszar.