ZMIENIAJĄCE SIĘ GRANICE

Województwo śląskie jest jednym z 16 województw na mapie administracyjnej Polski. Siedzibą władz województwa są Katowice – największe miasto w regionie ( 299 tys. w 2015 roku).

Jest województwem charakteryzującym się największą gęstością zaludnienia (371 o/km² w 2015 roku) i najwyższym wskaźnikiem urbanizacji (77,1% w 2015 roku). W 2015 roku liczyło 4 mln 571 tys. mieszkańców. Jest jedynym województwem w Polsce, na którego terenie znajduje się więcej miast na prawach powiatu (powiatów grodzkich) niż powiatów (zobacz tabelę w rozdziale 3). W jego granicach jest również najwięcej miast, bo aż 71.

Źródło: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2016 r., GUS 2016

Pod względem gospodarczym, według danych z 2016 roku, województwo śląskie z województwami mazowieckim (z Warszawą), dolnośląskim i wielkopolskim należy nadal do najbardziej uprzemysłowionych, chociaż nie zajmuje już czołowej pozycji. Pod względem produkcji sprzedanej wciąż zajmuje drugie miejsce po województwie mazowieckim. Jednak w tworzeniu produktu krajowego brutto (PKB) na głowę mieszkańca województwo śląskie zajmuje już tylko czwarte miejsce, za mazowieckim, dolnośląskim i wielkopolskim.

Źródło: Dane GUS 2016

Województwo śląskie ze stolicą w Katowicach pojawiło się po raz pierwszy na mapach w 1922 r. Było  najmniejszym województwem w międzywojennej Polsce, obejmującym 8 powiatów (początkowo, wewnętrzną strukturę województwa śląskiego tworzyło 7 powiatów górnośląskich: katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, rudzki, świętochłowicki, tarnogórski, oraz 2 ze Śląska Cieszyńskiego – bielski i cieszyński. Katowice, Królewska Huta oraz Bielsko, jako miasta wydzielone, były siedzibami powiatów miejskich. Ten podział parokrotnie ulegał zmianie). Nowo powstałe województwo składało się z ziem, które do końca I wojny światowej wchodziły w skład dwóch rożnych systemów państwowych,  przez co w obu jego częściach funkcjonowało zupełnie odmienne prawo, system szkolnictwa oraz zwyczaje regulujące różne aspekty życia publicznego.

Niewielkie terytorialnie województwo śląskie było najgęściej zaludnionym w skali całego kraju. Średnia gęstość zaludnienia województwa wynosiła 307 osób na km², czyli prawie czterokrotnie więcej niż w Polsce, gdzie średnia wynosiła 80 osób na km². Znaczna gęstość zaludnienia wynikała z wyższego niż w pozostałych województwach poziomu uprzemysłowienia, co jednocześnie wpływało na strukturę zawodową ludności. Według danych z 1931 roku, spośród osób czynnych zawodowo 54,6%  było związanych z „górnictwem i przemysłem”, co prawie trzykrotnie przewyższało normę krajową. Według spisu powszechnego z 1931 roku, województwo śląskie zamieszkiwało 1 295 027 osób, co stanowiło 4,4% ogółu mieszkańców II RP.  Jednocześnie mieszkańcy województwa odznaczali się różnorodnością narodową oraz w mniejszym stopniu religijną.

Województwo śląskie jako jedyne w kraju posiadało swoją autonomię, nadaną decyzją Sejmu RP w 1920 roku poprzez tzw. „statut organiczny”. Dzięki temu województwo posiadało Sejm Śląski i  Skarb Śląski.

Po raz kolejny nazwa województwo śląskie pojawiła się po II wojnie światowej w 1945 r. Województwo to istniało  do reformy administracyjnej w 1950 r. Choć w nazwie odwoływano się do okresu międzywojennego, to było tworem odmiennym ze względu na status, inne terytorium, strukturę demograficzną, a wreszcie funkcjonujący w oparciu o zupełnie różne podstawy system władzy.

W powojennym województwie znalazły się ziemie, które przed wojną wchodziły w skład państwa niemieckiego, ziemie wcześniej należące do województwa śląskiego oraz Zagłębie Dąbrowskie. Ogólna powierzchnia województwa obejmowała 15 369 km², a ludność w 1949 r. osiągnęła liczbę 3 mln 211 tys.

Po raz trzeci nazwa województwo śląskie pojawiła się  w 1999 r.

W latach 1951-1998 część dzisiejszego obszaru województwa śląskiego stanowiło województwo katowickie. W 1950 r. do województwa katowickiego włączono część województwa kieleckiego: powiat częstochowski wraz ze stanowiącym powiat miejski miastem Częstochowa. Obszarowo duży powiat częstochowski był jednocześnie poważnym ośrodkiem przemysłu hutniczego i metalowego. Po reformie województwo o powierzchni ponad 9 tys. km²  (jedno z najmniejszych w skali kraju) było podzielone na 24 powiaty (wśród nich 11 miejskich). W 1951 r. do województwa katowickiego włączono część powiatu bialskiego z województwa krakowskiego (miasto powiatowe Biała Krakowska i szereg okolicznych gmin). Biała Krakowska została wówczas połączona w jeden organizm miejski z Bielskiem, tworząc miasto Bielsko-Biała. Na przestrzeni kolejnych lat kilkukrotnie zmieniała się powierzchnia województwa śląskiego, które miały wpływ również na liczbę zamieszkującej je ludności.

Z dniem 1 czerwca 1975 r. województwo katowickie otrzymało nowy kształt terytorialny zajmujący obszar 6,65 tys. km². Z jego północnej części utworzono województwo częstochowskie, na rzecz którego katowickie utraciło dawne powiaty: częstochowski, lubliniecki, myszkowski i kłobucki. Na południu powstało województwo bielskie, w którym znalazły się powiaty miejskie Bielsko-Biała i Cieszyn oraz większość gmin powiatów bielskiego i cieszyńskiego (z miastami Ustroniem i Wisłą). Do katowickiego włączono natomiast teren powiatu raciborskiego wraz z powiatem miejskim Racibórz (z województwa opolskiego) oraz powiat miejski Jaworzno i część powiatów chrzanowskiego, olkuskiego i oświęcimskiego z województwa krakowskiego (z miastami: Chrzanów, Olkusz, Trzebinia-Siersza i Brzeszcze). Funkcjonujące w latach 1975-1998 województwo katowickie miało inny kształt niż wcześniejsze – zaznaczał się wyraźny równoleżnikowy układ. Do południkowego układu (od regionu Bielska-Białej do regionu Częstochowy) woj. śląskie wróciło w 1999 r.

Źródło: Opracowanie B. Dobosik na podstawie roczników statystycznych GUS

Poza zmianami granic zewnętrznych województwa występowały także zmiany w przebiegu poszczególnych miast i gmin wiejskich. Nasiliły się one w okresie dynamicznych przemian społeczno-gospodarczych dekady lat 70. XX wieku (m.in. Dąbrowa Górnicza, Jastrzębie Zdrój, Sosnowiec, Tychy, Wodzisław Śląski, Żory). Łącznie od 1950 r. do 2000 r. odnotowano 146 przypadków takich zmian, co zdecydowanie daleko w tyle sytuuje inne województwa Polski.

Na obszarze województwa śląskiego funkcjonuje 36 powiatów, w tym 19 miast na prawach powiatu.

Jednostki administracyjne województwa śląskiego

Źródło: MRS 2012 GUS