CENNE OBSZARY PRZYRODNICZE

biologia, przyroda
Przypomnij sobie

1. Czy w miejscowości,w której mieszkasz znasz, jakiś pomnik przyrody? Może to być drzewo, aleja lub głaz narzutowy.

2. Czy znasz jakiś rezerwat przyrody znajdujący się niedaleko Twojego miejsca zamieszkania? Odszukaj na mapie trzy najbliższe.

3. Czy z miejscowości w której mieszkasz możliwa jest wycieczka piesza lub rowerowa do któregoś z nich? Jeżeli tak, znajdź informacje o tej formie ochrony przyrody i podzieli się zdobytą wiedzą z kolegami, których dodatkowo możesz zaprosić na taką wycieczkę.

1. Obszary przyrodniczo cenne podlegające ochronie w województwie śląskim

Najcenniejsze fragmenty i osobliwości przyrody regionu śląskiego objęte są różnymi formami ochrony prawnej. Możliwość taką daje polskie prawo na podstawie przepisów Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. Ochronie podlegają mniejsze lub większe obszary, które wyróżniają się szczególnymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, niektóre gatunki roślin, grzybów i zwierząt, wybrane siedliska przyrodnicze oraz pojedyncze elementy przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupiska.

W zależności od wartości jakie wyróżniają dany obszar, tworzy się obiekty o różnej randze ochrony:

  • parki narodowe,
  • rezerwaty przyrody,
  • parki krajobrazowe,
  • obszary chronionego krajobrazu,
  • obszary Natura 2000,
  • zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
  • użytki ekologiczne,
  • stanowiska dokumentacyjne.

Na obszarze województwa śląskiego powołano dotąd wszystkie z wymienionych z wyjątkiem najwyższej formy jaką jest park narodowy. Istniejące obszary prawnie chronione zajmują łączną powierzchnię ponad 273 tys. ha, co stanowi 22,1% powierzchni województwa i jednocześnie plasuje województwo na 15 – przedostatnim – miejscu w kraju. Wśród nich liczbowo dominują rezerwaty przyrody, których utworzono dotychczas 64, a powierzchniowo parki krajobrazowe obejmujące blisko 19% jego łącznej powierzchni.

 Na zamieszczonej poniżej mapie z portali ORSIP możesz sprawdzić, gdzie w najbliższej okolicy twojego miejsca zamieszkania znajdują się: pomniki przyrody, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz obszary Natura 2000.

2. Rezerwaty przyrody

Rezerwaty przyrody są jedną z najwyższych form ochrony dziedzictwa przyrodniczego poza parkami narodowymi, które chronią szczególne wartości przyrodnicze zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym.

Najwięcej, bo 51 rezerwatów utworzonych w województwie śląskim chroni różne typy ekosystemów leśnych, 4 – osobliwości florystyczne, 3 powołano w celu ochrony osobliwości przyrody nieożywionej, po 2 dla ochrony wartości faunistycznych i krajobrazowych i po 1 dla ochrony odpowiednio: rzadkich ekosystemów torfowiskowych i wodnych. Łączna powierzchnia jaką zajmują rezerwaty w regionie przekracza nieco 4 100 ha, stanowiąc  0,34% jego całego terytorium.

Do najstarszych należą rezerwaty utworzone w 1953 roku, a wśród nich:

  • „Sokole Góry” i „Zielona Góra” koło Olsztyna,
  • „Segiet” w Bytomiu,
  • „Las Murckowski” w Katowicach,
  • „Barania Góra”
  • „Stok Szyndzielni” w Beskidach.

Największe rezerwaty to „Żubrowisko” koło Pszczyny (ponad 700 ha) i „Łężczok” położony niedaleko Raciborza (ok. 400 ha)., Najmniejszym rezerwatem jest „Bukowa Góra” w gminie Lipie (o powierzchni niewiele ponad 1 ha).

 

Rezerwat leśny „Sokole Góry” koło Olsztyna

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, fot. K. Sokół.

Rezerwat leśny „Las Murckowski” w Katowicach

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, fot. K. Sokół.

Rezerwat leśny „Segiet” w Bytomiu

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, fot. K. Sokół.

Rezerwat leśny „Barania Góra”

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, fot. K. Sokół.

Rezerwat leśny „Stok Szyndzielni” w Beskidach

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, fot. K. Sokół.

Rezerwat wodno-leśny „Łężczok”

Wikimedia Commons, domena publiczna

3. Parki krajobrazowe

Parki krajobrazowe chronią nie tylko zachowane w ich granicach wartości przyrodnicze, ale także historyczne i kulturowe.

W województwie śląskim powołano dotąd 8 parków krajobrazowych, które wchodzą w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Odmienny charakter tych parków oddaje różnorodność krajobrazową i przyrodniczą całego regionu. Największą powierzchnię posiadają kolejno:

  • Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich,
  • Park Krajobrazowy Orlich Gniazd,
  • Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą,
  • Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego,
  • Żywiecki Park Krajobrazowy,
  • Park Krajobrazowy Beskidu Małego,
  • Park Krajobrazowy Stawki (najmniejszy).

W granicach województwa znajduje się także część Załęczańskiego Parku Krajobrazowego.

Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu jest, obok ochrony krajobrazu, zapewnienie powiązań między obszarami cennymi przyrodniczo objętymi wyższymi formami ochrony.

W województwie śląskim obszarami chronionego krajobrazu są otuliny Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i Załęczańskiego Parku Krajobrazowego oraz 13 obiektów powołanych uchwałami samorządów lokalnych na terenach gmin: Będzin, Bestwina, Cieszyn, Jaworzno, Krzyżanowice, Ornontowice i Siemianowice Śląskie. Łącznie obszary te zajmują niemal 40 000 ha tj. 3,0% powierzchni województwa. Jednak Śląskie na tle Polski jest regionem gdzie ta forma ochrony zajmuje najmniejszą powierzchnię, podczas gdy w innych województwach stanowi od 7% do 52,8 % ich obszaru.

Park Krajobrazowy Beskidu Małego

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, fot. K. Sokół.

Hala Rycerzowa w Żywieckim Parku Krajobrazowym

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, fot. K. Sokół.

Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego, pasmo Stożka

Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, fot. K. Sokół.

Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, Skały Rzędkowickie

M. Demel, www.jurapolska.pl

Park Krajobrazowy „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”

Wikimedia Commons, na licencji CC BY-SA 3.0 (fot. Jan Mehlich)

Park Krajobrazowy „Lasy nad Górną Liswartą”, Staw Brzoza

Wikimedia Commons, na licencji CC BY-SA 3.0 (fot. Przykuta)

4. Obszary Natura 2000

Obszary Natura 2000 są jedną z najnowszych form ochrony powierzchniowej w Polsce, stanowiąc jednocześnie uzupełnienie Europejskiej Sieci Ekologicznej, która służy zabezpieczeniu gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim.

Na obszarze województwa śląskiego Komisja Europejska zatwierdziła 41 obszarów Natura 2000, w tym 36 specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOO) i 5 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO).

Na niemal 7000 użytków ekologicznych zarejestrowanych w skali kraju, w województwie śląskim powołano dotąd 75. Pod tym względem wyprzedzamy jedynie województwo małopolskie (37), a niewątpliwie daleko nam do sytuacji Zachodniopomorskiego, w którym utworzono dotąd 1157 obiektów objętych tą formą ochrony. Tworzenie tej formy ochrony przyrody ma szczególne znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej związanej z pozostałościami ekosystemów, które przetrwały w silnie przeobrażonym krajobrazie regionu.

5. Inne formy ochrony przyrody: stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, pomniki przyrody

Wymienione powyżej formy ochrony przyrody w województwie śląskim (rezerwaty, parki, obszary Natura 2000) uzupełniają także inne, obszarowo znacznie mniejsze:

  • 7 stanowisk dokumentacyjnych,
  • 22 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
  • 1521 pomników przyrody, w tym 
    • 1272 pojedyncze drzewa,
    • 32 aleje,
    • 146 grup drzew,
    • 1 krzew,
    • 70 tworów przyrody nieożywionej, w tym: źródła, wodospady i wywierzyska, skałki, głazy czy jaskinie.

Spośród gatunków objętych ochroną na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska dla województwa śląskiego potwierdzono dotąd występowanie podlegających ochronie ścisłej lub częściowej następujące grupy:

  • 40 gatunków grzybów wielkoowocnikowych,
  • 87 gatunków porostów,
  • 330 gatunków roślin,
  • 508 gatunków zwierząt.

Ściśle chronione rośliny reprezentują:

  • 3 gatunków glonów,
  • 11 gatunków wątrobowców,
  • 85 gatunków mchów,
  • 19 gatunków paprotników,
  • 163 gatunków roślin nasiennych.

Natomiast zwierzęta reprezentuje odpowiednio:

  • 110 gatunków bezkręgowców,
  • 398 gatunków kręgowców,
    • wszystkie występujące obecnie w województwie gatunki płazów i gadów,
    • 2 gatunki minogów,
    • 10 gatunków ryb,
    • 301 gatunków ptaków,
    • 43 gatunki ssaków.

Listę chronionych elementów przyrody regionu dopełniają siedliska przyrodnicze. W województwie śląskim wyróżniono 53 typy siedlisk przyrodniczych (spośród 95 objętych ochroną w Polsce) podlegających ochronie. Są wśród nich przede wszystkim:

  • siedliska leśne i zaroślowe,
  • siedliska muraw,
  • łąki,
  • torfowiska.

Mimo, wydawać by się mogło, długiej listy obszarów i obiektów chronionych, wiele miejsc cennych ze względów przyrodniczych wymaga jeszcze odpowiedniego zabezpieczenia, a nawet dokładnego rozpoznania. Warto także zwrócić uwagę, że województwo śląskie zajmuje ostatnie miejsce w kraju pod względem powierzchni obszarów chronionych przypadających na jednego mieszkańca (Śląskie: 590 ha; Warmińsko-mazurskie 7900 ha).

Zapamiętaj

Na terenie województwa śląskiego spotkać można wszystkie formy ochrony przyrody za wyjątkiem parków narodowych mimo to, zajmuje ono ostatnie miejsce w kraju pod względem powierzchni chronionych na jednego mieszkańca.

Każda z form ochrony przyrody stanowiona jest w określonym celu od ochrony pojedynczych obiektów przyrodniczych (pomniki przyrody) aż po pełną ochronę ekosystemów (parki narodowe).

Zadania

1. Jakie mogą być przyczyny tego, że województwo śląskie jest jednym z ostatnich pod względem powierzchni obszarów chronionych?

2. Na mapie swojej miejscowości postaraj się zlokalizować opisane w rozdziale formy ochrony przyrody. Dobrym źródłem informacji mogą okazać się strony urzędu miasta/gminy.

3. Podczas następnej wycieczki po okolicy rozejrzyj się dobrze. Być może znajdziesz obiekt przyrodniczy, który Twoim zdaniem powinien być prawnie chroniony. Postaraj się dowiedzieć czy to możliwe i w jaki sposób można się o to postarać?

4. Zaznacz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.

Województwo śląskie posiada na swoim obszarze parki narodowe
Żubrowisko koło Pszczyny to największy rezerwat w województwie śląskim
Parki krajobrazowe chronią nie tylko obiekty przyrodnicze, ale także zabytki historyczne
Obszary Natura 2000 chronią unikalne siedliska roślin i zwierząt
Hałda pokopalniana nie może być chronionym obiektem przyrodniczym
Park Krajobrazowy Orlich Gniazd jest siedliskiem orłów
Tutaj dowiesz się więcej Natura 2000Kolekcja Biblioteczna Natura, Śląska Biblioteka CyfrowaPortal: Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego ŚląskaPortal: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego