JAK WYGLĄDAŁA LIGOTA 100 LAT TEMU?

Lekcja jest materiałem przygotowanym w konkursie w ramach projektu „PoznajMY ŚLĄSKIE 1922-1939”, dofinansowanego ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Rządowego Programu Dotacyjnego „Niepodległa”.

Przedmiot: edukacja wczesnoszkolna (lekcja w terenie)

Sugerowany czas realizacji: dwa bloki: spacer ok. 4h, podsumowanie ok.2h

Wiek odbiorców: 9 lat

Zakres tematyczny: Katowice – Ligota

Część zasadnicza – nauczyciel dzieli uczniów na kilkuosobowe grupy, każdej z nich przydziela mapkę oraz zestaw zdjęć historycznych. Wyjaśnia cele wycieczki oraz metody pracy: grupy po kolei prowadzone są do poszczególnych punktów, w których nauczyciel opowiada, co to za miejsce. Każdy z omawianych obiektów porównywany jest ze zdjęciem z książek Grzegorza Płonki: „Zarys dziejów Ligoty i Panewnik od zarania do czasów współczesnych” i „Ligota i Panewniki na starych pocztówkach i fotografiach”.

Wiele obiektów wybudowano w czasie, kiedy te tereny, te ziemie, na których teraz mieszkamy były jeszcze niemieckie. Po I wojnie światowej część mieszkańców chciała, by Katowice i Śląsk pozostały niemieckie, część – by stały się polskie, a jeszcze inni, by były niezależne jako ziemie górnośląskie. Doszło do walk – powstań. Były trzy powstania: 1919, 1920 i 1921 r. Część Ślązaków walczyła o to, by Śląsk należał do nowego, powstałego po zakończeniu Wielkiej Wojny, państwa polskiego, a część do niemieckiego.

Historia tego miejsca sięga okresu przed I wojną światową, kiedy Katowice i Ligota były jeszcze niemieckie. Jest to trzeci dworzec wybudowany w Ligocie. Dwa poprzednie zobaczymy później.  Ten dworzec wybudowano w 1914 r. Powodem budowy trzeciego dużego dworca było to, że Ligota stała się atrakcyjną turystyczno–wypoczynkową miejscowością. Było tutaj dużo lasów, cały okoliczny teren, gdzie jesteśmy i gdzie mieszkacie, to były lasy, kilka stawów, czyste rzeki Kłodnica i Ślepiotka. Powstawały tutaj restauracje, alejki spacerowe. Ta droga prosto, którą widzicie, nazywała się leśna, bo była w lesie, prowadzi do Starych Panewnik, gdzie też były piękne restauracje, miejsca wypoczynku.

Ludzie przyjeżdżali do Ligoty na wypoczynek, by posłuchać koncertów. Dworzec zaczęto budować również dla pielgrzymów, ponieważ parę lat wcześniej przed wybudowaniem tego dworca, powstał kościół oo. franciszkanów. Było to sanktuarium, w którym można było się modlić nie tylko w języku łacińskim i niemieckim, ale i polskim.

Ludzie z różnych zakątków Śląska, z terenów zaboru pruskiego, austriackiego i rosyjskiego przyjeżdżali w okresie Świąt Bożego Narodzenia odwiedzać żłóbek, który również później w okresie międzywojennym był jednym z największych i najpiękniejszych żłobków w Polsce.

Do zamku można przejść przez przez Plac Księdza Rafała Grzondziela, urodzonego w Panewnikach kapłana katolickiego, franciszkanina i instruktora harcerskiego.

Budynek dworca przy ulicy Franciszkańskiej wybudowano 20 lat wcześniej niż ten przy ulicy Panewnickiej. W okresie międzywojennym zmieniono nazwę z ulicy Dworcowej na ul. Franciszkańską.

Sto lat temu mieścił się w budynku pierwszy Urząd Gminy; urzędował tu sołtys Antoni Grzyśka, a podczas III powstania śląskiego stacjonowali w tym miejscu powstańcy śląscy. Ich przywódcą był pan Leopold Kocima.

Ligota oprócz walorów turystycznych, religijnych była również miejscowością, w której po 1922 roku rozwijał się przemysł. Znajdowały się tutaj w okresie międzywojennym zakłady chemiczne, rafineria, fabryka farb, lakierów, cegielnia. Przyjeżdżali tutaj robotnicy z centrum Katowic oraz Mikołowa.

Kościół wieńczy kopuła, która ma 30 metrów, na jej szczycie stoi siedmioipółmetrowa figura św. Franciszka. Nad wejściem jest posąg św. Floriana – patrona strażaków. W jednej ręce trzyma naczynie z wodą, gasząc dom i kościół, drugą trzyma na sercu. W kościele bardzo uroczyście obchodzono Dzień Strażaka 4 maja.  

W alejkach od zachodniej strony kościoła, znajdują się stacje drogi krzyżowej, które wybudowano w tym okresie międzywojennym. Z kolei przy płocie graniczącym z domem sióstr znajduje się dąb, który jest pomnikiem przyrody.

W tym miejscu znajdował się w XVII w. tartak, a potem młyn. Po drugiej stronie ulicy znajdowała się rafineria, działająca w okresie międzywojennym, ciągnęła się aż do stacji Orlen.

Obecnie mieści się tutaj Squash Arena a dawniej Kino Bajka, a jeszcze wcześniej w XVIII wieku karczma – gospoda, gdzie zatrzymywali się przewoźnicy wiozący drewno, węgiel, mąkę. W tym  budynku znajdował się jeden z lokali do głosowania plebiscytowego – głosowanie, w którym większość mieszkańców Ligoty opowiedziała się za przynależnością tego terenu do Polski (1401:573).

W okresie międzywojennym, do momentu włączenia Ligoty do Katowic w 1924, znajdował się tutaj Urząd Gminy a potem komisariat Policji Państwowej.

Przechodząc przez  wiadukt dojdziemy do ul. Hetmańskiej, przy której znajdowały się: Górnośląska Fabryka Farb, fabryka chemiczna „Silesia”, zakłady drewniane, cegielnia (na jej terenie była piaskownia, która została zalana i służyła dzieciom jako kąpielisko, z zimą jako lodowisko).

Pomnik upamiętnia poległych powstańców, którzy zginęli w walce o przyłączenie części Górnego Śląska, a więc i Ligoty, do Polski. Powstańcy z tych terenów zginęli w czasie walk o Górę św. Anny w województwie opolskim.

W czasie wycieczki można było zobaczyć najważniejsze miejsca związane z historią Ligoty. Rozwój Ligoty wiązał się wybudowaniem dworca kolejowego. W czasach kiedy rozbudowywało się miasto Katowice (dzisiejsze śródmieście), Ligota stała się miejscowością o charakterze wypoczynkowym – powstawały tu zajazdy i restauracje; q po powstaniu franciszkańskiej bazyliki – stała się również ośrodkiem pielgrzymkowym. W czasie powstań śląskich uaktywniła się grupa bojowników pod dowództwem Leopolda Kocimy, część z nich zginęła w czasie walk – poświęcony im został pomnik, znajdujący się przy ul. Hetmańskiej.

W okresie międzywojennym działały tu także zakłady przemysłowe (cegielnia, fabryka farb). Dzisiaj wiele z tych miejsc wygląda inaczej. Kilka z nich opisanych zostało na specjalnych tablicach (pomnik powstańców) lub planszach ( przy bazylice, przy skwerze B. Szabelskiego), dzięki którym można dowiedzieć tego, jak wyglądała Ligota 100 lat temu.