MUZYKA PRZEKRACZA GRANICE – MUZYKA POWAŻNA

O muzykalności Ślązaków nie trzeba przypominać. W wielu domach śpiew towarzyszył spotkaniom rodzinnym. Jednak nie tylko amatorsko wykonywana muzyka, śpiewy biesiadne (jak choćby towarzyszące barbórkowym spotkaniom), orkiestry górnicze czy też liczny udział Ślązaków w chórach kościelnych są wyznacznikami umiłowania muzyki przez mieszkańców regionu. Śląsk może pochwalić się wieloma artystami o renomie światowej. Aleksander Nawarecki tak o tym pisze w swoim Lajermanie:

Jan Kiepura urodził się w Sosnowcu w 1902 roku, a zatem w roku nadania miastu praw miejskich, i dziś znany jest właśnie jako „chłopak z Sosnowca”. Brał udział w I Powstaniu Śląskim, a po jego upadku wyjechał na studia prawnicze do Warszawy, gdzie uczęszczał na lekcje śpiewu. Pierwszą poważną rolą Kiepury była rola górala w Halce w Teatrze Wielkim w Warszawie, sławę zyskał jednak za granicą, gdzie nazywano go „królem tenorów”. Role się posypały, a Kiepura występował w całej Europie. W 1937 roku ożenił się ze śpiewaczką i aktorką Martą Eggerth. Zaczął również występować w filmach, by wymienić tylko Czar cyganerii, Kocham wszystkie kobiety, Neapol, śpiewające miasto czy Krainę uśmiechu, w którym wystąpił z żoną. Zmarł nagle, na atak serca, w 1966 roku w Harrison pod Nowym Jorkiem. Jego życzeniem było pochowanie go w Polsce i tak też się stało. Jego przebój Brunetki, blondynki… jest Ci zapewne doskonale znany. Zwróć uwagę, że Kiepura śpiewał tenorem. Śpiewy dzieli się ze względu na skalę, barwę i siłę.

Fragment z filmu „Czar cyganerii” (1937). W rolach głównych: Jan Kiepura i jego żona Marta Eggert.

Jan Kiepura Brunetki, blondynki

W Sosnowcu w 1911 roku urodził się także Władysław Szpilman. Znany jest jako bohater filmu Romana Polańskiego, opartego na wspomnieniach samego muzyka (po wywiezieniu rodziny z getta do Treblinki sam cudem uniknął deportacji, ukrywał się w gruzach zniszczonej Warszawy). Nazywany był „pianistą Warszawy”. Pracował w Polskim Radiu, dla którego skomponował takie hity jak Kiedy kochasz się w dziewczynie czy Nie ma szczęścia bez miłości. Po wojnie Szpilman skomponował ponad 500 utworów, które stały się wielkimi przebojami, koncertował na całym świecie, tworzył także muzykę kameralną. W 1946 roku ukazały się jego wspomnienia – Śmierć miasta – mocno ocenzurowane. Dopiero po ponad 50 latach ukazały się w wersji oryginalnej, jako Pianista. Szpilman zmarł w 2000 roku w Warszawie.

Wywiad z Władysławem Szpilmanem oraz fragment filmu „Pianista”.

Po obejrzeniu powyższych materiałów filmowych odpowiedz na pytania:

• Dlaczego i w jakich okolicznościach Władysław Szpilman musiał się ukrywać?
• Jak rozumiesz scenę niemego grania na pianinie?
• Co dla Władysława Szpilmana było najważniejsze w życiu?

Jednym z najbardziej uznanych w świecie kompozytorów jest Henryk Mikołaj Górecki (ur. w 1933 roku w Czernicy koło Rybnika). Pierwszy sukces przyszedł już w roku 1958 roku, kiedy to na Warszawskiej Jesieni zaprezentował Epitafium do słów Juliana Tuwima. W latach 60. razem z Krzysztofem Pendereckim i Kazimierzem Sierockim opracował nowy typ muzyki zwany sonoryzmem (np. utwór Sconti). Niemal wszystkie utwory Góreckiego są opusowane, co rzadko jest dziś spotykane wśród kompozytorów. Do najbardziej znanych utworów Góreckiego należą m.in. Trzy utwory w dawnym stylu, II Symfonia Kopernikowska, Już się zmierzcha, muzyka na kwartet smyczkowy, a przede wszystkim 3. Symfonia pieśni żałosnych (skomponowana w 1976 roku), która trafiła w roku 1992 na pierwsze miejsca amerykańskich i angielskich list przebojów (nie tylko z muzyką poważną), a o Góreckim mówił cały świat. Sprawiła to płyta amerykańskiej firmy Elektra Nonesuch z nagraniem 3. Symfonii w wykonaniu amerykańskiej śpiewaczki Dawn Upshaw i zespołu London Sinfonietta pod batutą mało znanego dyrygenta Davida Zinmana. Angielskie radio „Classic FM” na żądanie słuchaczy nadawało fragmenty utworu Góreckiego na okrągło. Słuchali 3. Symfonii melomani i ludzie niemający na co dzień nic wspólnego z muzyką poważną, młodzież i kierowcy długodystansowych ciężarówek. Obok symfonii komponował pieśni, miniatury, oratoria i wiele innych gatunków muzycznych. Od 1965 do 1979 roku Górecki pracował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach (w tym 4 lata jako rektor), zmarł w 2010 roku, a jego imieniem nazwano Filharmonię Śląską w Katowicach.

Należy podkreślić, że powyższy podział jest bardzo umowny i uproszczony. Muzyka rozwija się od samego początku swego istnienia, poszczególne formy ewoluują, kompozytorzy rozbudowują je, rozbijając ich jednolity charakter. Tak więc określenia formalne nie oddają rzeczywistych form, ale raczej rodzaj muzyki, często z punktu widzenia wykonawczego.