Platforma

PLATFORMA CYFROWA

Edukacja Regionalna

Województwo Śląskie

Przyroda, Społeczeństwo, Kultura

„Eduś”

Geneza Eduś

Projekt został wykonany w ramach działalności statutowej Instytutu Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej w Katowicach (dalej IBR), który został powołany formalnie decyzją Sejmiku Województwa Śląskiego w 2011 roku. IBR miał zająć się przede wszystkim:

1. badaniami naukowymi obejmującymi Województwo Śląskie;

2. wykonywaniem ekspertyz naukowych na potrzeby regionu;

3. przygotowaniem programów i materiałów (w tym edukacyjnych) na potrzeby regionu .

IBR od początku nawiązywał zarówno do tradycji Instytutu Śląskiego, pierwszego polskiego ośrodka zajmującego się badaniami regionalnymi w Katowicach, powołanego do życia w 1934 roku przez Romana Lutmana, jak i powojennych Instytutu Śląskiego i Śląskiego Instytutu Naukowego im. Jacka Koraszewskiego. Trzeba jednak pamiętać, iż działalność Instytutu przypadła na zupełnie inną epokę historyczną, a w ślad za tym odmienne zdefiniowanie zadań, struktur organizacyjnych, a także przedmiotu badań. Ten ostatni był zdeterminowany nowymi granicami terytorialnymi samorządowego Województwa Śląskiego, a także ograniczonego zakresu merytorycznego działalności IBR, opartego na wybranej grupie dyscyplin naukowych, co jest konsekwencją umieszczenia Instytutu w strukturze organizacyjnej Biblioteki Śląskiej w Katowicach.

Od samego początku istnienia Instytut rozpoczął prace zmierzające do wykorzystania w praktycznej edukacji szkolnej badań regionalnych prowadzonych od wielu lat przez różne placówki naukowe. Tak zrodziła się idea stworzenia Podręcznika Edukacji Regionalnej, bo w ten sposób początkowo nazwano cel projektu. IBR chciał w ten sposób, obok wypełniania zadań naukowych, zaspokoić również potrzeby utylitarne mieszkańców regionu. Od wielu lat bezskutecznie próbowano opracować w miarę zwarty i wielodziedzinowy system pomocy szkolnych na potrzeby edukacji regionalnej. Instytut postanowił wypełnić tę lukę w miarę szybko. Po wstępnych pracach koncepcyjnych przeważyła idea stworzenia nie tradycyjnego podręcznika, ale nowoczesnej platformy cyfrowej, której ostatecznie nadano nazwę Platforma Edukacji Regionalnej – Województwo Śląskie Przyroda, Społeczeństwo, Kultura, w skrócie – Eduś.

Województwo Śląskie i jego regiony

Pojęcie regionu nie jest proste do zdefiniowania. W zależności od sposobu podejścia do tego zagadnienia możemy mówić o regionach w ujęciach:

historycznym,
administracyjnym,
politycznym,
geograficznym
kulturalnym i wielu innych.

Zazwyczaj przeważa ujęcie historyczne (pełną informację na ten temat tych dylematów w przypadku województwa śląskiego uczniowie zawsze znajdują w przygotowanej także przez IBR „Encyklopedii Województwa Śląskiego”; tutaj patrz m.in.: J. Runge, Regiony administracyjne). Z perspektywy historycznej można wskazać na istnienie dwóch rodzajów regionów, których dzieje kształtują się odmiennie w długim czasie trwania:

1. Z jednej strony centralnych, stołecznych, promieniujących na zewnątrz i konsolidujących wokół siebie tereny sąsiednie, mających własny, jednolity, zintegrowany charakter. Z nich tworzyły się wielkie narody i wielkie państwa, często skłonne i gotowe do ekspansji oraz ujednolicenia wchłoniętych obszarów. Centra to tereny posiadające w miarę jednolite cechy: stabilności granic opartych zazwyczaj na naturalnych układach geograficznych, odrębność gospodarczą, są jednorodne wyznaniowo i kulturowo. Dotyczyło to w przypadku Polski nie tylko samego państwa, ale również wyraźnie zarysowanych jeszcze w dobie plemiennej krain geograficzno-historycznych, takich jak: Śląsk, Małopolska, Wielkopolska czy Mazowsze;

2. Drugi rodzaj regionów to te, na których brak jednolitości i skłonności do centralizacji. Stanowią mieszaninę różnorodnych elementów i wpływów kulturowych. Ich cechą konstytutywną jest tzw. pograniczność, rozumiana nie tylko w sensie administracyjno-politycznym, ale głównie kulturowym, jako swego rodzaju peryferyjność. Takim regionom brak stałych, wyodrębnionych granic zewnętrznych. Wiele jest w nich trwałych podziałów wewnętrznych. Nie funkcjonują jako centra kulturowe. Nie ma w nich jednego, stołecznego miejsca, w którym skoncentrowana byłaby działalność polityczna i społeczna. Brak w nich integrującej jednolitości kulturowej, wyznaniowej czy językowej. Często nazywane są obszarami historii skrzyżowanej, której efektem jest pojawienie się form hybrydalnych w życiu społecznym i zjawiskach kulturowych.

W Województwie Śląskim problem integracji jest rozumiany dzisiaj przede wszystkim przez pryzmat odmiennego dziedzictwa historycznego Górnego Śląska od innych obszarów znajdujących się w granicach administracyjnych nowej jednostki terytorialnej utworzonej u schyłku XX wieku, w 1999 roku. Często ta przewaga Górnego Śląska, bez dostrzegania się wspomnianego „krzyżowania historii” na tym obszarze, budzi zrozumiałe odruchy dezaprobaty ze strony przedstawicieli innych, istniejących także na tym samym obszarze subregionów z ich głównymi miastami, takimi jak: Częstochowa, Zawiercie, Będzin, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Cieszyn, Bielsko, czy Żywiec (wszystkie subregiony historyczne mają także swoje odniesienie w „Encyklopedii Województwa Śląskiego”, do której uczniowie są kierowani bezpośrednio z Eduś poprzez wykorzystywanie możliwości platformy cyfrowej; umożliwia to osłabianie wielu negatywnych stereotypów, które nawarstwiły się przez dziesięciolecia).

Eduś, oprócz tematów obejmujących całe województwo śląskie, gdzie każdy z subregionów znajduje także swoje odzwierciedlenie, zawiera również odrębne grupy tematów przyporządkowanych do wyraźnie odmiennych od części górnośląskiej obszarów. Autorzy nie mieli zamiaru tworzyć definicji tych obszarów. Jak już wyżej wskazano, jest to na gruncie całej edukacji regionalnej niemożliwe. Nazwy różnią się w zależności od kryteriów przyjętych w poszczególnych naukach (a w ślad za tym w przedmiotach nauczania). Z punktu widzenia historycznego województwo śląskie obejmuje na przykład Śląsk i Małopolskę Kiedy jednak zajmują się tym zagadnieniem geografowie opisujący zjawiska społeczne i demograficzne przyjmują definicje oparte na sposobie zebranych danych przez GUS. Geografowie fizyczni w sposób oczywisty granice definiują na podstawie przebiegu rzek, wyżyn, gór itd. Zjawiska kulturowe, ze względu na szybkie zmiany w czasie i przestrzeni, również nie pozwalają na tworzenie jakiegoś jednego wzorca regionu. Zainteresowani uczniowie znajdą bardzo szczegółowe informacje o tych problemach także w „Encyklopedii Województwa Śląskiego”, w haśle zbiorczym: Województwo śląskie oraz Podregiony województwa śląskiego.

Przyjęty przez nas podział na grupy zagadnień: (1. Górny Śląsk; 2. Śląsk Cieszyński. Zachodnia Małopolska; 3. Zagłębie Dąbrowskie i ziemia zawierciańska, 4. Ziemia częstochowska; 5. Ziemia jaworznicko-chrzanowska) ma wyznaczać więc tylko pewne obszary, gdzie zachodziły swoiste procesy przyrodnicze, społeczne albo kulturowe, a nie definiować regiony, lub tym bardziej wyznaczać ich granice. Jak skomplikowane są problemy w definiowaniu regionów, w których mieszkają uczniowie i jak wiele interpretacji dotyczących granic tych regionów można znaleźć w badaniach, uczniowie łatwo mogą dowiedzieć się znowu za pośrednictwem połączonej z Eduś Encyklopedii Województwa Śląskiego. Znajdą tam obszerne hasła: Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie, ziemia zawierciańska, ziemia jaworznicka, ziemia częstochowska, Żywiecczyzna, Podbeskidzie, Śląsk Cieszyński. W treściach lekcji ich twórcy odwołują się zawsze do tego, czy chodzi nam o regiony historyczne, geograficzne, administracyjne czy kulturowe. Podział na grupy zamieszczony w spisie treści ma zaś tylko ułatwiać odnalezienie tematów lekcji związanych z miejscem zamieszkiwania.

Etapy realizacji projektu

Do realizacji projektu przystąpiono w 2012 roku. Oprócz opracowania podstawowych założeń Platformy, przeprowadzono analizę wydawnictw podobnego typu, zarówno w kraju jak i zagranicą. Nawiązano w tym celu współpracę z regionalnymi stowarzyszeniami zajmującymi się od dawna edukacją regionalną i posiadającymi dzięki zatrudnianym tam nauczycielom znaczne doświadczenie zawodowe. Wstępną koncepcję Eduś zaprezentowano na kilku spotkaniach z nauczycielami podczas warsztatów eksperckich, a także w trakcie konferencji poświęconych edukacji regionalnej. Corocznie postępy w realizacji projektu konsultowała Rada Naukowa IBR BŚ, pracująca pod przewodnictwem prof. Dariusza Rotta.

Całość prac merytorycznych nad przygotowaniem projektu powierzono dr. hab. Maciejowi Ficowi. Kierownikiem zespołu akademickiego, opracowującego założenia naukowe, był dr hab. Lech Krzyżanowski. Kierownictwo zespołu dydaktycznego, odpowiedzialnego za dydaktyzację przygotowanych materiałów, objął dr hab. Adam Hibszer. Prace redakcyjne, koncepcyjne i techniczne organizowała Anna Kubica reprezentująca IBR. Autorzy i recenzenci poszczególnych lekcji pochodzili z różnych ośrodków z całego województwa śląskiego. (pełne informacje o wszystkich Autorach zaangażowanych w projekcie można znaleźć na stronie „Autorzy”).

Podczas konferencji metodologicznej zorganizowanej przez IBR w październiku 2012 roku ustalono zakres działań dla poszczególnych członków zespołów (makietę podręcznika, liczbę stron, zasady przygotowania tekstów autorskich). Przygotowano także wstępne zagadnienia, które miały zostać rozwinięte w tekstach autorskich. Przewidziano wówczas zaprezentowanie gimnazjalistom i licealistom tematyki dotyczącej województwa śląskiego na kilku płaszczyznach: socjologicznej, politologicznej, historycznej, ekonomicznej, etnologicznej, językoznawczej i literaturoznawczej, kulturoznawczej, wiedzy o religii, geograficznej, biologicznej oraz odnoszącej się do ochrony środowiska.

W latach 2012-2013 opracowano część „akademicką” Eduś. W kolejnych dwóch latach prace nad Eduś uległy zahamowaniu, pojawiły się trudności w sfinansowaniu wersji elektronicznej. Dopiero od drugiej połowy 2015 roku na nowo podjęto intensywne prace nad projektem. Zespół dokonał dydaktyzacji zgromadzonego materiału, a jednocześnie firma „Gorrion” przygotowywała technicznie platformę cyfrową. Od kwietnia 2016 roku Platforma Eduś znajdowała się w fazie testów i sprawdzania narzędzi umożliwiających jej wykorzystanie przez uczniów i nauczycieli. Od czerwca 2016 roku rozpoczęto wprowadzanie 30 pierwszych tematów wybranych z wszystkich przewidywanych przedmiotów.

Przewidujemy następujące fazy udostępniania Eduś: październik 2016 – udostępnienie on-line pierwszych 30 lekcji Eduś; jesień 2016 roku – cykl spotkań i szkoleń z nauczycielami mających na celu dokonanie ewentualnych uzupełnień technicznych i merytorycznych platformy cyfrowej; od listopada 2016 roku sukcesywne wprowadzanie pozostałych, przygotowanych już tematów do platformy cyfrowej i udostępnianie ich wszystkim użytkownikom. W ten sposób zostanie zakończony I etap projektu, przygotowany koncepcyjnie w 2012 roku. Od 2017 roku rozpoczęliśmy przyjmowanie propozycji scenariuszy lekcji ze strony zainteresowanych nauczycieli regionalistów. Przy wykorzystaniu istniejącej platformy cyfrowej będą one edytowane jako dodatkowe lekcje edukacji regionalnej z poszczególnych przedmiotów. Zamierzamy także, po przeprowadzonych konsultacjach z nauczycielami i wszystkimi zainteresowanymi edukacją regionalną, zaproponować tematy następnych lekcji obejmujących całe województwo śląskie i wprowadzić je do Eduś.

Korzystanie z zamieszczonych treści

Materiały Eduś mogą być wykorzystywane na prawach cytatu zgodnym z dyspozycją art. 29 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.) tj. w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie.

Wymagamy jednak, aby każdorazowo, wyraźnie podawać źródło informacji – Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej – oraz nazwisko autora tekstu, zdjęcia lub rysunku.

Więcej o korzystaniu z Eduś można dowiedzieć się w zakładce: Jak korzystać?