SCENA SPOŁECZNO-POLITYCZNA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM (PO WYBORACH 2015)

Rzeczywistość polityczną na terenie województwa katowickiego/śląskiego po roku 1989 wyznaczyło kilka powstałych wówczas organizacji. Ze względu na szczególną przeszłość większości województwa i odmienny od ogólnopolskiego kontekst kulturowy, ważnym elementem kształtującej się wówczas sceny politycznej była jej specyfika regionalna. Widoczna ona była zarówno w działalności partii ogólnopolskich, jak i w ugrupowaniach podejmujących wyłącznie problematykę regionalną (choć w bardzo różny, często odmienny sposób).

Dzisiaj w województwie śląskim obecne są wszystkie liczące się w skali ogólnopolskiej partie polityczne (por. schemat), których postawę wobec kwestii regionalnych uznać można za typową dla tzw. partii catch-all.

Istnieją więc wojewódzkie struktury Platformy Obywatelskiej RP (PO) – w założeniach programowych opowiadającej się za zwiększeniem decentralizacji administracyjnej, a tym samym zwiększeniem samorządności na terenie województwa.

W 2013 roku na czele wojewódzkich struktur PO RP stał Tomasz Tomczykiewicz, po jego śmierci funkcję pełniącego obowiązki przewodniczącego PO w województwie śląskim przejął Wojciech Saługa – od 1 grudnia 2014 jest on również marszałkiem województwa śląskiego.

Partia skupia w swoich szeregach zarówno osoby akcentujące swoje śląskie pochodzenie (jak np. posła Marka Plurę), jak zwolenników i orędowników „polskiej” wizji przeszłości województwa (do odejścia ze struktur PO w październiku 2016 roku opcję tę prezentował Piotr Spyra).

Kolejnym liczącym się ugrupowaniem ogólnopolskim, posiadającym swoje wojewódzkie struktury jest Prawo i Sprawiedliwość (PiS). Tak jak ma to miejsce w skali krajowej, ugrupowanie odwołuje się do polskiej tradycji niepodległościowej, co w przypadku województwa śląskiego oznacza podkreślanie polskości tych terenów, przy jednoczesnym marginalizowaniu wpływów niemieckich. Jej członkowie pozostają krytyczni wobec działań ocenianych przez siebie jako przejawy decentralizacji.

Partia ma znaczne poparcie w skali województwa i silnie rozbudowaną strukturę regionalną. W jej skład wchodzą m. in. tereny województwa śląskiego: okręg Bielsko-Biała (na jego czele w 2015 roku stał Stanisław Szwed), okręg Częstochowa (na czele Szymon Giżyński), okręg Gliwice (na czele Wojciech Szarama), okręg Katowice (na czele Grzegorz Tobiszowski), okręg Rybnik (na czele Izabela Kloc) oraz okręg Sosnowiec (na czele Ewa Malik).

Działające na terenie województwa Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) podczas wyborów podkreślało znaczenie regionalizmu. Partia nie prezentowała jednak oficjalnych propozycji szerszej decentralizacji. W 2013 roku prezesem Zarządu Wojewódzkiego PSL województwa był Stanisław Dąbrowa (od 2014 wicemarszałek województwa śląskiego).

Kolejna z ogólnopolskich partii – Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD) – tradycyjnie utrzymuje silne poparcie przede wszystkim w zagłębiowskiej części województwa. Powszechnie uważany za spadkobiercę Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej SLD jest partią o wyraźnych skłonnościach do centralizacji (dowodem pozostaje m.in. likwidacja dobrze zorganizowanej Śląskiej Kasy Chorych, której rozwiązania stały się wzorem dla reszty kraju). Przewodniczącym Śląskiej Rady Wojewódzkiej SLD w 2015 roku był Marek Balt.

Mniej znaczące partie polityczne, ale mające swoją reprezentację na terenie województwa śląskiego to:

• Nowoczesna, powstała w 2015 roku, w swoim programie wyborczym główny nacisk kładła na aspekt gospodarczy, czyli wspierania innowacyjnej przedsiębiorczości oraz wolności gospodarczej, obniżenia kosztów pracy, ograniczenia udziału państwa w gospodarce i dofinansowywania nierentownych branż, a także uproszczenia procedur oraz stworzenia przejrzystych i jednoznaczne przepisów dla przedsiębiorców. Przewodniczącą partii w regionie śląskim jest Anetta Ujma.
• Partia Razem, powstała w 2015 roku, w swoim programie deklarowała m.in. walkę o stabilne miejsca pracy, likwidację umów śmieciowych, podwyższenie pensji minimalnej oraz wprowadzenie 35-godzinnego czasu pracy, a także ograniczenie handlu w niedziele i święta. W województwie śląskim reprezentantami Partii razem są: Szymon Kania – okręg bielski, Grzegorz Skrzyński – okręg cieszyński,  Marta Majewska – okręg częstochowski, Łukasz Moll – okręg katowicki, Patrycja Nowara – okręg rybnicki, Jakub Tesluk –  okręg sosnowiecki, Bartłomiej Kuzak – okręg żywiecki.
• Polska Razem Zjednoczona Prawica zarejestrowana w lutym 2014 roku, w lipcu tego roku razem z Solidarną Polską podpisały porozumienie o współpracy z Prawem i Sprawiedliwością zakładające start z list tej partii w wyborach samorządowych i parlamentarnych. W swoim programie partia kładła nacisk na zwiększenie wolności gospodarczej i politykę rodzinną. Przewodniczącym Zarządu Regionalnego województwa śląskiego jest Tadeusz Kopeć.
  
• Wolność, założona w styczniu 2015 przez część działaczy Kongresu Nowej Prawicy skupionych wokół Janusza Korwin-Mikkego. Partia przyjmuje konserwatywny światopogląd oraz liberalne poglądy w kwestiach gospodarnych. Kładzie nacisk na wolność jednostki przy zwiększeniu odpowiedzialności za swoje czyny. Prezesem regionu śląskiego jest Sławomir Sławski.

Ugrupowaniem o zdecydowanie regionalnym charakterze pozostaje Związek Górnośląski (Communitas Silesiae Superioris) (ZG). Stowarzyszenie o takiej nazwie powstało na terenie województwa katowickiego w czerwcu 1989 roku, w I połowie lat 90. XX wieku stanowiło dużą i liczącą się siłę polityczną na wojewódzkiej scenie politycznej, obsadzając liczne stanowiska w urzędach wojewódzkich i miejskich regionu (m.in. wojewody katowickiego). W tamtym okresie właśnie działacze Związku byli zwolennikami znacznej samodzielności – twórcami bardzo szerokiej koncepcji Górnego Śląska jako terytorium o znaczących kompetencjach samorządowych. W późniejszym okresie znaczenie Związku zaczęło słabnąć, a w konsekwencji część jego działaczy zdecydowała się na „zmianę legitymacji partyjnej”, przechodząc do ugrupowań ogólnopolskich lub współtworząc ugrupowania o linii wyłącznie samorządowej. Związek Górnośląski w swoich założeniach programowych określa siebie jako rzecznika tradycji polskości Górnego Śląska, akcentuje przede wszystkim regionalną tradycję, a także silne związki regionu z kulturą chrześcijańską i stara się uczestniczyć w lokalnych strukturach samorządowych. Stanowi jedną z najstarszych, najbardziej stabilnych i umiarkowanych w poglądach grupę, łączącą mieszkańców regionu ponad podziałami etnicznymi. W 2013 roku prezesem Związku Górnośląskiego był związany z PO Andrzej Stania, od marca 2014 roku Marek Sobczyk, a od 11 lipca 2015 roku Grzegorz Franki, współpracujący od wielu lat z Markiem Plurą.

Inną organizacją pozarządową o regionalnym charakterze działającą na terenie województwa śląskiego pozostaje Ruch Obywatelski „Polski Śląsk” (ROPŚ) – stowarzyszenie założone w 1997 roku w Katowicach. Ruch powstał jako reakcja na „próby podważania polskości Górnego Śląska”. Według deklaracji programowej ma on na celu promowanie polskiego charakteru Górnego Śląska i jego mieszkańców, kultywowanie charakterystycznych dla regionu wartości moralnych (obyczajowych), promocję kulturalnych, ekonomicznych i społecznych interesów regionu na terenie całego kraju oraz działanie na rzecz ochrony jego środowiska naturalnego. Jego członkowie i sympatycy biorą udział w tzw. dyskursie publicznym i w życiu politycznym regionu, mają też swych przedstawicieli w lokalnych władzach, m.in. w sejmiku województwa, a także w parlamencie. Ruch Obywatelski „Polski Śląsk” przez inne środowiska regionalne postrzegany jest jako powiązany programowo z Prawem i Sprawiedliwością. Prezesem Ruchu od 2008 r. jest Piotr Spyra (dane 2017 rok).

Wśród formacji odwołujących się w swoim programie i działaniach do haseł samorządności albo nawet autonomii Górnego Śląska najważniejszą rolę w ostatnich latach odegrał utworzony w styczniu 1990 roku Ruch Autonomii Śląska (RAŚ). Według deklaracji samego ugrupowania stanowi ono ponadpartyjne stowarzyszenie, którego nadrzędnym celem jest uzyskanie autonomii województwa śląskiego wewnątrz Państwa Polskiego, w oparciu o tradycję samorządowego województwa śląskiego z lat 1922-1939 oraz model nowoczesnej decentralizacji administracji państwowej w Europie zachodniej.

W programie RAŚ istotną rolę odgrywają hasła podkreślające kulturową różnorodność regionu, obejmującą zdaniem twórców tego ugrupowania zarówno zróżnicowanie kulturowe, jak i etniczne, wyznaniowe, a także narodowe. Przewodniczącym RAŚ od 2003 r. jest Jerzy Gorzelik (dane na 2017 rok).

Jednym z najbardziej radykalnych ugrupowań na scenie województwa śląskiego pozostaje Związek Ludności Narodowości Śląskiej (ZLNŚ) – organizacja skupiająca osoby deklarujące swoją przynależność do narodowości śląskiej. Powstała w 1996 roku, wśród swoich celów działania wskazuje m.in.: rozbudzanie i ugruntowywanie świadomości narodowej Ślązaków, odrodzenie kultury śląskiej, propagowanie wiedzy o Śląsku oraz ochronę praw etnicznych osób deklarujących przynależność do narodowości śląskiej. Ugrupowanie stało się obecne w mediach dzięki (nieskutecznym) staraniom o uznanie narodowości śląskiej oraz kontrowersyjnym oświadczeniom (m.in. o „polskich obozach koncentracyjnych”). Od 2002 roku na czele ZLNŚ stał Andrzej Roczniok (dane na 2017 rok).

Po podpisaniu Polsko-Niemieckiego „Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy” Niemcy w Polsce otrzymali pełne prawa, jako mniejszość narodowa oraz możliwość reprezentowania swojej społeczności w polskim życiu politycznym w tym także w Sejmie. W województwie śląskim powstało Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego (TSKN). Celem Towarzystwa jest kultywowanie tradycji i historii niemieckiej oraz języka niemieckiego. Towarzystwo organizuje kursy języka niemieckiego oraz liczne konkursy (m.in. Konkurs Języka Niemieckiego, Konkurs wiedzy i twórczości Josepha F. von Eichendorffa, Dyktando Języka Niemieckiego). Obecnym przewodniczącym zarządu DFK jest Marcin Lippa.

Interesy śląskich Niemców reprezentuje także aktywna w województwie śląskim i kierowana przez Dietmara Brehmera Niemiecka Wspólnota „Pojednanie i Przyszłość”. Reprezentuje ona bliski regionalistom śląskim nurt społeczny i polityczny, bywa partnerem wielu innych ugrupowań; dość blisko współpracuje z RAŚ, ma też kontakt ze ZLNŚ i ZG. Dietmar Brehmer prowadzi także w Katowicach noclegownię i jadłodajnię dla bezdomnych (otwartą dla wszystkich, bez względu na identyfikację etniczną i narodową), wydaje czasopismo Niemców śląskich „Hoffnung”, stoi także na czele Górnośląskiego Towarzystwa Charytatywnego. Organizacja nie stawia sobie wyraźnych celów politycznych; w założeniach stanowi jednoczący ruch o charakterze kulturowym.

TSKN w województwie śląskim razem z podobną organizacją w województwie opolskim (TSKN na Śląsku Opolskim) i innymi organizacjami niemieckimi w Polsce powołały wspólną reprezentację Niemców w Polsce – Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce z siedzibą w Opolu. W 2005 w Polsce weszła w życie Ustawa o Mniejszościach Narodowych i Etnicznych, która pozwala, by w miejscowościach, gdzie ponad 20% stanowi mniejszość narodowa, stały tablice z dwujęzycznymi nazwami miejscowości oraz oraz na wprowadzenie języka pomocniczego. Po ratyfikacji w 2009 roku przez RP Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych język niemiecki, jako język mniejszości narodowej, podlega na terenie zamieszkiwania mniejszości niemieckiej prawnej ochronie.

Wśród działających na terenie województwa śląskiego organizacji co jakiś czas podejmowane są próby porozumienia i współpracy na płaszczyźnie regionalnej. Pierwszy zjazd przedstawicieli stowarzyszeń głoszących hasła obrony wartości regionalnych odbył się pod hasłem Śląsk – nasza mała Ojczyzna w 2002 roku w Opolu (określono go mianem „Pierwszego Górnośląskiego Okrągłego Stołu”). W 2004 roku podjęto nieudaną próbę powołania do życia Jedności Górnośląskiej – porozumienia 4 organizacji działających na terenie województwa śląskiego (Związku Górnośląskiego, Przymierza Śląskiego, Ruchu Autonomii Śląska i Rady Górnośląskich Niemców), mającego na celu wspólny start w wyborach parlamentarnych w ramach struktur ostatniego z ugrupowań, które dzięki obowiązującej ordynacji wyborczej korzystało z uprawnień mniejszości narodowych (nie obowiązywał go tzw. próg wyborczy). W 2012 roku w Katowicach odbyło się spotkanie, za którego główne osiągnięcie uznano powołanie do życia powołanie Rady Górnośląskiej. To nowe porozumienie 11 organizacji działających na rzecz Górnoślązaków:

• Pro Loquela Silesiana,
• Związek Ślązaków,
• Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej,
• Ruch Autonomii Śląska,
• Związek Górnośląski,
• Towarzystwo Piastowania Mowy Śląskiej „DANGA”,
• Ślonsko Ferajna,
• Stowarzyszenie „Silesia Schola”,
• Przymierze Śląskie,
• Fundacja Silesia,
• Nasz Wspólny Śląski Dom

zawiązano dla realizacji trzech celów (por. schemat).

Stowarzyszenia miały odtąd współpracować ze sobą, stanowiąc reprezentację Górnoślązaków w kontaktach z organami rządu, a także Komisją Wspólną Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. W 2017 roku organizacje skupione w Radzie Górnośląskiej, na czele ze Związkiem Górnośląskim i RAŚ, zapowiedziały utworzenie przed kolejnymi wyborami samorządowymi Śląskiej Partii Regionalnej. W listopadzie 2017 roku Grzegorz Franki wraz z kilkoma członkami Związku Górnośląskiego odstąpił od tworzenia ŚPR.

Warto jednak podkreślić, że swoje organizacje „subregionalne” mają także mieszkańcy innych terenów, wchodzących w skład naszego województwa. Istnieją więc m.in.:

• Towarzystwo Przyjaciół Bielska-Białej i Podbeskidzia,
• Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego,
• Towarzystwo Przyjaciół Miasta Jaworzna,
• Stowarzyszenie Częstochowa 2020.

Wszystkie jako podstawowy cel własnej działalności wskazują promocję własnej „małej ojczyzny”.