ŚLĄSK W MONARCHII PIERWSZYCH PIASTÓW

Pierwsza wiadomość w źródłach pisanych o plemionach polskich osiadłych na Śląsku pochodzi z IX wieku – jest to wykaz ludów zamieszkałych na wschód państwa Karolingów, czyli tzw. Geograf Bawarski. Umieszczono w nim takie nazwy plemion jak: Dziadoszanie (zamieszkiwali okolice Krosna i Głogowa), Golęszanie lub Gołęszyce (osiedlili się na Śląsku Opolskim, także na terenach koło Głubczyc, Raciborza, Koźla i Cieszyna), Bobrzanie (tereny górnego i średniego Bobru), Trzebowianie (zasiedlili okolice Legnicy), Ślężanie (grupowali się oni koło góry Ślęży, Kluczborka, Namysłowa, Brzegu i Nysy) – od których powstała nazwa całej dzielnicy.

Nazwa Ślężan prawdopodobnie wywodzi się od polskich wyrazów gwarowych: ,,ślągwa” – wilgotne, mgliste powietrze, ,,ślęgnąć” – moknąć , nasiąkać wilgocią, ,,prześlągły” – przemoknięty.

Ziemie Śląska miały naturalny ośrodek w postaci góry Ślęży. Niskie wały z kamieni opasujące Ślężę potrafiłyby zatrzymać małe oddziałki napastników. Prawdopodobnie wały te zabezpieczały przed łupieżczymi napadami słowiańskich Serbów Połabskich, zamieszkałych na zachód od Śląska.

Pierwszą wzmiankę o panowaniu Piastów nad Śląskiem znaleźć możemy w regeście dokumentu z czasów pontyfikatu papieża Jana XV. Zawarty w nim opis państwa Mieszka I nie pozostawia wątpliwości, że na początku lat dziewięćdziesiątych ziemie te wchodziły już w skład jego patrymonium. W okresie rządów Bolesława Chrobrego doszło do konfliktu z Cesarstwem Niemieckim. W trakcie trzeciego etapu wojny walki toczyły się właśnie na Śląsku. Wojowie Bolesława skutecznie obronili gród – Niemczę, co znajduje swe potwierdzenie w niemieckiej kronice Thietmara.

Panowanie następcy Chrobrego – Mieszka II zakłócił konflikt z jego braćmi – Bezprymem i Ottonem. Skutkował on utratą tronu przez Mieszka i jego ucieczką do Czech. Najprawdopodobniej władztwo nad Śląskiem przejął wtedy Otto. Wykorzystując pomoc cesarską Mieszko II powrócił do kraju, jednak ewentualnej restytucji królestwa przeszkodziła jego przedwczesna śmierć. Kraj pogrążył się w chaosie buntów społecznych i reakcji pogańskiej, co wykorzystał książę czeski Brzetysław, pustosząc ziemie polskie.

Negatywną konsekwencją najazdu z lat 1038-1039 było oderwanie całego lewobrzeżnego Śląska. Swe panowanie nad tym terytorium usankcjonował czeski władca poprzez płacenie daniny cesarzowi, która pozwoliła mu na zatrzymanie tzw. duas regiones (tzn. Śląska i Opola).

Odbudowa państwowości stała się pokłosiem rządów Kazimierza Odnowiciela – syna Mieszka II. W roku 1050 zdobył on ziemie śląskie, a cztery lata później na zjeździe w Kwedlinburgu usankcjonował swoje panowanie na tym terenem. Zmuszony został jednak do płacenia z nich trybutu w wysokości 500 funtów srebra i 30 funtów złota rocznie. Stał się tym samym wasalem cesarskim.

Jego syn – Bolesław Śmiały (Szczodry) wykorzystując spór o inwestyturę zaprzestał płacenia wzmiankowanej daniny, a dodatkowo podjął próbę zajęcia ziemi opawskiej. Liczne wojny prowadzone na pograniczu miały jednak swój negatywny skutek w postaci spustoszenia tej części Śląska. Największym sukcesem Śmiałego stała się jego koronacja na króla Polski w 1076 roku.

Patrymonialny charakter państwa polskiego, pozwalający władcy na swobodę decyzji w kwestii podziału terytorium, powodował częste zmiany własnościowe na ziemiach śląskich. Widoczne było to szczególnie po wygaśnięciu pierworodnej linii Piastów. W roku 1093 Władysław Herman wydzielił swemu, zrodzonemu z konkubiny, synowi – Zbigniewowi Śląsk, jako jego dzielnicę. Ziemię kłodzką, posag księżnej Judyty, przekazał z kolei Bolesławowi Krzywoustemu. Konflikt Zbigniewa z kasztelanami śląskich grodów, wspieranych przez Władysława Hermana i palatyna Sieciecha, zakończył się ponownym podziałem terytorialnym. Tym razem cały Śląsk, z wyłączeniem Wrocławia, znalazł się we władzy Bolesława Krzywoustego. Po śmierci ojca w roku 1102 podjął on kroki wojenne wobec swojego brata, którego parę lat później wygnał z kraju. Odwetowa wyprawa cesarza Henryka V, wspierającego usuniętego Zbigniewa, została powstrzymana przez Krzywoustego pod Głogowem i Wrocławiem. Zwycięstwo te wzmocniło jego pozycję; jako gwarant stabilizacji politycznej, uzyskał poparcie możnych śląskich. Celem jego wypraw stały się następnie Morawy, co wywoływało jednak akcje odwetowe. Przejściowo Morawianie zajęli nawet Racibórz i Koźle. Pokój zawarty został dopiero w roku 1115 w Nysie Kłodzkiej.

W roku 1132 książę czeski Sobiesław ponownie najechał Śląsk, spustoszenia sięgnęły linii Odry (spalono Koźle oraz około 300 wsi). Na mocy zawartego w Kłodzku pokoju (1137) Krzywousty utracił ziemię kłodzką i opawską, zaś Czesi zrzekli się trybutu.