Z PANTEONU DUCHOWIEŃSTWA KATOLICKIEGO ŚLĄSKA CIESZYŃSKIEGO

religia, kultura
Przypomnij sobie

1. Przypomnij rok i okoliczności powstania Administracji Apostolskiej Górnego Śląska oraz diecezji katowickiej i bielsko-żywieckiej.

2. Przypomnij znaczenie terminów: diecezja, ordynariusz, katolicka nauka społeczna.

3. Dowiedz się z historii, czym były wojny śląskie z połowy XVIII wieku i w jaki sposób wpłynęły na podział terytorium Śląska.

1. Dlaczego Panteon?

Panteon – tym terminem opisywano w przeszłości w religiach politeistycznych grupę bóstw powiązanych ze sobą związkami rodzinnymi. W starożytnych Grecji i Rzymie określenia tego używano zaś w odniesieniu do świątyni poświęconej wszystkim bogom. Współcześnie mówi się o Panteonie w sytuacjach, gdy ktoś podejmuje próby przedstawienia jakiejś najwybitniejszej grupy (w naszym przypadku księży), dla podkreślenia ich szczególnej roli i znaczenia. Tak też uczyniliśmy w temacie naszej lekcji, wskazując, że opisane osoby stanowią ważną część tradycji Śląska Cieszyńskiego, dlatego warto je przybliżyć i przypomnieć je dzisiejszym mieszkańcom tej ziemi.

Panteon duchowieństwa Śląska Cieszyńskiego to miejsce, w którym umieszczani są duchowni, którzy odegrali szczególną rolę w kształtowaniu tego regionu (przez działalność religijną, polityczną, społeczną itd.)

2. Hetman ziemi cieszyńskiej - ks. Józef Londzin

Cieszyńska część Górnego Śląska należała w przeszłości do monarchii habsburskiej. Wojny śląskie z połowy XVIII wieku pozostawiły ten obszar przy Austrii, ale kościelnie był on nadal podległy biskupom wrocławskim. Granica polityczna, różne stosunki między dwoma mocarstwami (Austrią i Prusami) na ponadwiekowej przestrzeni i wreszcie polityka wewnętrzna w obu krajach względem Kościoła sprawiły, że wyrosły pokolenia księży bardzo mocno związanych z tym niewielkim obszarem. Dla lepszej łączności między Wrocławiem i zagraniczną częścią diecezji utworzono w 1770 roku Wikariat Generalny w Cieszynie, a przyszli duchowni kształcili się w Ołomuńcu, potem w seminarium duchownym w Widnawie.

Do znamienitszych księży Ziemi Cieszyńskiej należał ks. Józef Londzin (1863-1929) urodzony w Zabrzegu koło Bielska. Prawdopodobnie po ojcu odziedziczył miłość do etnografii, kolekcjonerstwa i opisywania wszystkiego, co było związane z życiem tej ziemi. Po ukończeniu kolejnych szkół i zdobyciu matury studiował teologię w Ołomuńcu, czego uwieńczeniem było przyjęcie w 1889 roku święceń kapłańskich. Był wikarym w parafiach w Strumieniu i Międzyrzeczu, a od 1890 roku został ustanowiony starszym wikarym i kapelanem więziennym w Cieszynie.

Rozpoczynając swoją działalność na terenie Cieszyna podjął w 1891 roku funkcję redaktora tygodnika „Gwiazdka Cieszyńska”. Jako zdeklarowany Polak szybko popadł w konflikt z wiele znaczącymi w tamtejszym środowisku Niemcami. Kilkukrotne upomnienia z kurii wrocławskiej  oraz brak załagodzenia sporu sprawiły, że ks. J. Londzin zrzekł się posady redaktora naczelnego pisma, choć nadal potajemnie je redagował i publikował na jego łamach, pozostając wierny tygodnikowi przez całe życie.

Obok działalności dziennikarskiej ks. J. Londzin podejmował też inne wyzwania, szczególnie mocno angażując się w działalność edukacyjną i wychowawczą, organizując zwłaszcza akcje o charakterze dobroczynnym dla ubogiej młodzieży (por. schemat).

Józef Londzin (3 lutego 1862-21 kwietnia 1929)

Wikimedia Commons, domena publiczna

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej

Wraz z upływem czasu i wzrostem aktywności społecznej oraz politycznej ks. J. Londzin stawał się coraz bardziej znaczącą postacią Śląska Cieszyńskiego. Dowodem popularności było wybranie go w 1907 roku, jako działacza Związku Śląskich Katolików, po raz pierwszy do wiedeńskiej Rady Państwa. Jeszcze mocniej zaangażował się w działania o charakterze politycznym wraz z wybuchem I wojny światowej (w 1914 roku został członkiem Sekcji Śląskiej Naczelnego Komitetu Narodowego, a w 1918 roku powierzono mu przewodniczenie Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego). Uczestniczył w konferencji pokojowej w Paryżu, przedstawiając polskie stanowisko w kwestii Śląska Cieszyńskiego. Aktywność polityczną kontynuował także po zakończeniu działań wojennych i odrodzeniu się polskiej państwowości. W marcu 1919 roku został posłem na Sejm (jako jeden z sześciu przedstawicieli Śląska Cieszyńskiego). Powtórzył ten wybór w 1922, a w 1928 roku został senatorem RP. W 1927 roku został wybrany burmistrzem miasta Cieszyna, funkcję tę sprawował aż do śmierci.

Przez cały opisywany okres aktywnie działał duszpastersko. Z chwilą utworzenia diecezji katowickiej w 1925 roku wszedł w skład prezbiterium nowej diecezji. Został prezesem Związku Kapłanów Śląska Cieszyńskiego „Unitas”. Za swoje dotychczasowe dokonania i zaangażowanie został doceniony i mianowany najpierw kanonikiem honorowym kapituł katedralnych w Sandomierzu i Katowicach, a na dwa lata przed śmiercią prałatem.

Praca duszpasterska, społeczna i polityczna nie odciągnęła ks. J. Londzina od badań naukowych i pisarstwa. Pozostawił po sobie ponad 120 prac m.in. z etnografii i historii. Zmarł w 1929 roku w Cieszynie, gdzie również został pochowany.

Napis na nagrobku ks. J. Londzina wskazuje na jego zaangażowanie w różne rodzaje działalności: duszpasterską, polityczną i społeczną. Dodatkowym symbolem znaczenia jego postaci dla regionu jest miejsce pochówku – w grobach zasłużonych dla miasta na cieszyńskim cmentarzu komunalnym

Wikimedia Commons, na licencji CC BY-SA 3.0 (fot. Scotch Mist)

3. Filozof z Zabrzega - ks. Ludwik Wrzoł

Również z Zabrzega koło Bielska pochodził ks. Ludwik Wrzoł (1881-1940). Po ukończeniu niemieckiego gimnazjum w 1900 roku wstąpił do seminarium duchownego w Widnawie, gdzie w 1904 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Pozostał w Widnawie jako wikary, a następnie prefekt konwiktu dla chłopców. W 1908 roku został przeniesiony na stanowisko katechety do Bielska. W 1908 roku ks. L. Wrzoł podjął, dzięki biskupowi, studia specjalistyczne w Instytucie Biblijnym w Wiedniu. Uzyskawszy doktorat z biblistyki w 1910 roku został na okres ćwierć wieku wykładowcą w seminarium duchownym w Widnawie, obejmując katedrę filozofii.

Ks. L. Wrzoł czuł się związany z Polską, dlatego po odrodzeniu niepodległego państwa chciał opuścić Widnawę (znalazła się w granicach Czechosłowacji), starając się o etat wykładowcy filozofii na Uniwersytecie Warszawskim. Jednak wrocławski kardynał Adolf Bertram nie wyraził na to zgody, gdyż ryzykował utratę cieszącego się bardzo dobra sławą naukowca i pedagoga. Znajomość języków sprawiła, że kierujący diecezją wrocławską A. Bertram rozszerzył zakres obowiązków ks. L. Wrzoła o tłumaczenie listów pasterskich na język polski. Szansa na opuszczenie Czechosłowacji pojawiła się ponownie w 1925 roku, gdy po utworzeniu diecezji katowickiej biskup August Hlond rozważał utworzenie seminarium duchownego dla nowej diecezji. Plany nie weszły jednak w fazę realizacji, a w kilka lat później (w 1933 roku) kard. A. Bertram ustanowił ks. L. Wrzoła rektorem widnawskiego seminarium, którym kierował do 1938 roku. O ogromnej wiedzy ks. L. Wrzoła świadczy fakt, że w ciągu ponad 25 lat pracy w seminarium uczył wielu przedmiotów  (liturgiki, katechetyki, etyki, dogmatyki, apologetyki, języka hebrajskiego), a w środowisku naukowym był uznawany za jednego z najlepszych znawców filozofii Immanuela Kanta.

Ks. L. Wrzoł stanowi przykład księdza o ponadprzeciętnej wiedzy i wielkich zdolnościach naukowych, który udzielał się w różnych dziedzinach teologii, ale jego działalność miała charakter bardziej pedagogiczno-dydaktyczny (ponieważ wiele wykładał) niż ściśle naukowy (gdyż mało publikował)

www.encyklo.pl

Po zajęciu Czechosłowacji przez Niemców w 1938 roku kard. A. Bertram zgodził się na przeniesienie ks. L. Wrzoła do polskiego Cieszyna, gdzie został katechetą w Państwowym Gimnazjum Klasycznym. Z chwilą wybuchu II wojny światowej przez kilka tygodni zastępował proboszcza w Kończycach Wielkich, a w październiku 1939 roku został administratorem parafii w Ligocie Bielskiej. W maju 1940 roku pod zarzutem prowadzenia polityki antyniemieckiej został aresztowany przez Niemców, trafiając kolejno do więzień w Bielsku i Cieszynie, a następnie obozów koncentracyjnych w Dachau i Gusen. W ostatnim z wymienionych obozów  pracował w kamieniołomach, co spowodowało wycieńczenie i śmierć we wrześniu 1940 roku.

Tekst źródłowy

Na przełomie września i października 1918 r., w obliczu zbliżającej się klęski militarnej państw centralnych, nasiliły się ruchy odśrodkowe wśród zamieszkujących monarchię habsburską narodów słowiańskich. […] 8 października poseł ks. J. Londzin wygłosił w Radzie Państwa przemówienie rozliczające Niemców z prowadzonej na Śląsku Cieszyńskim germanizacji. […]. Decydujące dla stanowiska w sprawach niepodległościowych było zebranie polskich posłów Rady Państwa 10 października w Krakowie, w którym postanowiono przygotować proces przejęcia władzy z rąk austriackich w odpowiedniej do tego chwili […]. W zebraniu tym uczestniczyli także posłowie cieszyńscy T. Reger i ks. Londzin. Decydującym dla przyszłości Śląska Cieszyńskiego okazało się zwołane na 12 października do Domu Narodowego w Cieszynie zebranie przedstawicieli polskich organizacji politycznych, społecznych i kulturalnych, na którym, po wysłuchaniu relacji Regera i Londzina z obrad krakowskich, postanowiono utworzyć, na wzór mającego powstać w Galicji Komitetu Polskiego, Śląski Komitet Międzypartyjny. […]. Planowany komitet polski ukonstytuował się 19 października pod, celowo nawiązującą do tradycji piastowskich nazwą – Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego (RNKC). Zgodnie z wcześniejszą umową, każde z cieszyńskich stronnictw politycznych delegowało do Rady siedmiu swoich przedstawicieli (w tym jedną kobietę). Z ramienia ZŚK do RCKN weszli: ks. Londzin, […].

K. Nowak, Polacy przejmują władzę. Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, [w:] Pierwsza Niepodległość. Polacy na Śląsku Cieszyńskim w 1918 roku, red. K. Nowak. Cieszyn 2008, s. 18-21.

Pytania i polecenia:

1. Wyjaśnij znaczenie terminów: monarchia habsburska, germanizacja, Galicja.

2. Opisz i oceń rolę ks. J. Lodzina w opisywanym procesie uzyskiwania przez Polaków kontroli nad częścią Śląska Cieszyńskiego.

3. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wyjaśnij znaczenie utworzenia Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego dla kształtowania się odrodzonej Rzeczpospolitej.

Zadania

1. Zastanów się, jaki wzór stanowią opisani księża Podbeskidzia / Śląska Cieszyńskiego? Zaproponuj, które cechy z ich działalności i życiorysu mogą być wykorzystywane przez współczesnych? Uargumentuj swój wybór.

2. Odszukaj informacje na temat najważniejszych duchownych związanych z Twoją parafią. Przygotuj indywidualnie albo zespołowo projekt, w ramach którego przedstawisz ich życie i wkład w rozwój lokalnej społeczności.

Tutaj dowiesz się więcej

L. Lach-Bartnik, Ks. Ludwik Wrzoł – biblista i patrolog. „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” nr 43 z 2010, s. 155–161.

W. Musialik, Górnoślązacy w parlamentach II Rzeczypospolitej (1919-1939). Opole 2004.

J. Wrzoł, E. Woźniak, W służbie Boga i ojczyzny. Ród Wrzołów z Zabrzega. Czechowiece-Dziedzice 1994.

Powiązane lekcje