POJĘCIE TOŻSAMOŚCI LOKALNEJ I REGIONALNEJ

Kim jestem? Pytanie to z pozoru wydaje się proste, choć w rzeczywistości wcale takie nie jest. To pytanie jest pytaniem o moją tożsamość. Odpowiedzi może być wiele: jestem dziewczyną, chłopakiem, synem, córką, Europejczykiem, kibicem „Górnika”, „Podbeskidzia” czy „Ruchu”. Jednak tym, co wymieniamy najczęściej, jest nasza tożsamość narodowa, czyli: „jestem Polakiem”, „jestem Czechem”, „jestem Niemcem”…

Dla wielu równie ważna jest tożsamość lokalna i regionalna, co szczególnie widać w naszym województwie z wieloma kulturowymi i historycznymi subregionami.

Twoi rodzice czy dziadkowie mogą dodać: jestem lekarzem, pielęgniarką, nauczycielem, górnikiem, sprzedawczynią, emerytem. Tak wiele elementów określa mnie, określa, kim jestem, wskazuje to, co składa się na moją tożsamość. One nadają sens mnie jako osobie, są moją własną prawdą.

Problem złożonej tożsamości jest w miarę świeży, jeszcze sto czy dwieście lat temu pytanie o to „kim jestem” było pytaniem oczywistym, a ludzie nie wyobrażali sobie innej możliwości własnego życia (nie zastanawiali się nawet, czy mogą być kimś innym). W tzw. społeczeństwach tradycyjnych nie było sensu zadawać pytania „kim będziesz”? Bo jeżeli było się synem chłopa, to czekała nas w przyszłości praca na roli, jeżeli synem górnika, to czekała nas praca pod ziemią, a jak córką górnika, to przyszłość była związana z byciem żoną górnika. Dlatego nie zadawano też wówczas pytania „kim jesteś”?

Wydaje się, że pytanie o tożsamość ma sens tylko wtedy, kiedy można być kimś innym niż „sobą”, kiedy ma się wybór: kim się będzie w życiu i można zrobić coś, by wybór ten zrealizować. Dawniej uwarunkowania klasowe, demograficzne czy lokalne określały „kim jesteśmy”. Dzisiaj wyzwoleni od tych tradycyjnych uwarunkowań musimy sami znaleźć odpowiedź na pytanie o naszą tożsamość, stając się tym samym „biurem planistycznym” własnego życia.

Fakt posiadania tożsamości jest dla nas bardzo ważny, ponieważ dzięki niej możemy odczuwać łączność z sobą samym z przeszłości. Poczucie tożsamości pomaga nam zrozumieć kilka ważnych spraw (por. schemat).

Oznacza to, że dzięki posiadaniu tożsamości chociaż jestem samodzielną jednostką (tu możesz podać własne imię), to czuję się też Polakiem, Ślązakiem (albo mieszkańcem Zagłębia, Podbeskidzia, Małopolski, ziemi częstochowskiej), fanem zespołu muzycznego (tu podaj odpowiednią nazwę) czy kibicem drużyny piłkarskiej (tu także możesz wskazać własną propozycję). To jestem „ja” – jako ja i jako członek większej zbiorowości.

Na samym początku życia nasza tożsamość szczególnie silnie związana jest z miejscem urodzenia (dorastania) i najbliższą rodziną. Rodzimy się i dorastamy w jakimś miejscu, które jest naszą ojczyzną prywatną. I czy chcemy tego czy nie, dorastanie w rodzinie i w konkretnym miejscu określa nas na przyszłe lata. Późniejsze zmiana miejsca zamieszkania i wpływ innych osób powodują, że nabywamy innych cech tożsamości. Nie zapominamy zwykle jednak o rodzinie i miejscu, które nas ukształtowało, a elementy te odgrywają też ważną rolę w późniejszym życiu. I choć niektórzy twierdzą, że współcześnie tracą one na znaczeniu, bo żyjemy w zglobalizowanej przestrzeni świata, to dla większości z nas „życie i doświadczenie zakorzenione jest w miejscach, kulturze i historii”. Oznacza to, że mieszkamy, żyjemy i doświadczamy jakichś miejsc, naszych osiedli, wsi czy miast.

Pytanie o to „kim jestem?” może zadawać sobie jednostka, ale również jakaś grupa. Dlatego obok tożsamości indywidualnej możemy wyróżniać tożsamość zbiorową – jakiejś grupy ludzi (mieszkańców miasta, regionu, narodu itd.). Mówimy wtedy o tożsamości lokalnej, regionalnej, narodowej czy nawet europejskiej. Mamy wówczas do czynienia z próbą odpowiedzi na pytanie „kim jestem?” udzielanej przez pewną zbiorowość ludzi. Odpowiedź ta budowana jest z wielu drobnych części składowych: materiałów pochodzących z historii, geografii, gospodarki, z pamięci zbiorowej i osobistych marzeń, działań aparatu władzy i zjawisk pochodzących ze sfery religii. Materiały te są następnie indywidualnie i zbiorowo przetwarzane zgodnie ze społecznymi wyznacznikami i kontekstami kulturowymi, które są zakorzenione w społeczeństwie.

W niektórych przypadkach tożsamość regionalna bywa łączona z tożsamością etniczną, tak jak to ma miejsce w odniesieniu do Górnoślązaków i Kaszubów.

Tożsamość lokalną i regionalną można opisywać wieloaspektowo z ośmiu zasadniczych perspektyw (porównaj schemat).

Dzięki tym ośmiu perspektywom możemy wieloaspektowo przyjrzeć się i opisać naszą tożsamość regionalną (lokalną). Perspektywy te pozwalają bowiem na dokonanie diagnozy stanu tożsamości w naszym regionie czy naszej społeczności lokalnej.