1. Smak domu
2. Tożsamość Ślązaka
spis treści
panel narzędzi
zaznaczanie tekstu
dodaj/edytuj notatkę
dodaj do ulubionych
pobierz pdf
drukuj notatkę     zapisz notatkę usuń notatkę
    dodaj podkreślenie anuluj
Strona Główna Język polski MYŚLEĆ ŚLĄSK – TOŻSAMOŚĆ ŚLĄZAKÓW

MYŚLEĆ ŚLĄSK – TOŻSAMOŚĆ ŚLĄZAKÓW

język polski, kultura
1. Smak domu
2. Tożsamość Ślązaka
Przypomnij sobie

1. Uzupełnij przykładami zaproponowaną mapę myśli (po dwa dla każdego obszaru). Wykorzystaj własne przemyślenia i obserwacje, rozmowy ze starszymi członkami rodziny, źródła naukowe. Jaki obraz Ślązaków wyłania się np. z dowcipów? Jak zmienia się Śląsk (zawody, architektura, zwyczaje, rola kobiet itp.)? Jak uobecnia się w przysłowiach obecność śląskich wartości: pracy, rodziny, wiary (znajdź przykłady).

2. Wykorzystaj własne przemyślenia i obserwacje, rozmowy ze starszymi członkami rodziny, źródła naukowe. Jaki obraz Ślązaków wyłania się np. z dowcipów?

3. Jak zmienia się Śląsk (zawody, architektura, zwyczaje, rola kobiet itp.)?

4. Jak odbija się w przysłowiach obecność śląskich wartości: pracy, rodziny, wiary? Znajdź konkretne przykłady takich postaw.

1. Smak domu

Śląsk, Ślązacy, tożsamość śląska, język śląski, odrębność – wszystko to budziło i budzi szereg kontrowersji i dyskusji. Zastanówmy się więc, czym jest wspomniana odrębność.

Jednym  z ważniejszych aspektów naszego życia jest tożsamość, zwłaszcza dziś, gdy, jak pisze jeden z wybitnych naukowców M. S. Szczepański:

„(…) współczesne procesy globalne, wśród których szczególnie ważna jest rewolucja migracyjna , sprzyjają przemieszczaniu się ludzi już nie tylko pomiędzy państwami, ale między kulturami. Zmiana środowiska społecznego i kulturowego wymusza modyfikację tożsamości turysty (…)”.

Autor tych słów wyróżnia kilka odmian tożsamości: tożsamość indywidualną, społeczną (zbiorową) i kulturową. Tożsamość zbiorowa jest:

Galeria Rondo Sztuki przy Rondzie gen. Jerzego Ziętka w Katowicach, prowadzona jest przez Akademię Sztuk Pięknych w Katowicach. Od 2007 roku odbywają się tam wystawy z zakresu grafiki, fotografii, malarstwa, plakatu, dizajnu i ilustracji książkowej, prezentując twórczość artystów związanych z katowicką uczelnią, twórców lokalnych, studentów, debiutantów oraz artystów światowej sławy.

Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej (fot. A. Kubica)
Tekst źródłowy
Pomnik 1

Pomnik Powstańców Śląskich zbudowano w 1967 roku, każde z jego skrzydeł upamiętnia jedno z powstań śląskich z 1919, 1920 i 1921 roku. Autorami projektu byli: profesor Grzegorz Zemła (rzeźbiarz) oraz Wojciech Zabłocki (architekt). Pomnij jest jednym z najlepiej rozpoznawalnych obiektów w Katowicach. (Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, fot. A. Kubica)

(…) oparta o wspólne lub zbliżone dla wszystkich czy większości (…) systemy wartości, norm, obyczajów, zwyczajów, języka, gospodarki czy wreszcie określonego terytorium.(…) Tożsamość kulturowa to jedna z odmian tożsamości społecznej (zbiorowej) – należy pojmować ją jako względnie trwałą identyfikację pewnej grupy ludzi i pojedynczych jej członków z określonym układem kulturowym, tworzonym przez zespół idei, przekonań, poglądów, z konkretnymi zwyczajami i obyczajami, z danym systemem aksjologicznym i normatywnym. Owa identyfikacja powinna umacniać wewnętrzną jedność grupy i stanowić o jej specyfice. Tożsamość taka wyraża się w zasadzie: „Jesteśmy tacy jacy jesteśmy, jesteśmy inni, a to że jesteśmy inni, ma stanowić powód do dumy, a nie do zawstydzenia”. Tożsamość regionalna i, przez analogię, lokalna są szczególnymi przypadkami tożsamości społecznej (zbiorowej) i kulturowej opartej zarazem na tradycji regionalnej (lokalnej), odnoszonej do wyraźnie zdefiniowanego i delimitowanego terytorium, regionu (miejsca), jego specyficznych cech społecznych, kulturowych (symbolicznych), gospodarczych czy nawet topograficznych, wyróżniających go spośród innych regionów (miejsc). W tym znaczeniu tożsamość regionalna bywa łączona, przynajmniej w niektórych przypadkach, z tożsamością etniczną (grupą etnograficzną, grupą etniczną). Tak na przykład dzieje się w odniesieniu do Górnoślązaków czy Kaszubów (…)

M. S. Szczepański, Tożsamość regionalna. W kręgu pojęć podstawowych i metodologii badań. Między tożsamością indywidualną a społeczną – preliminaria, s. 1.

Pytania:

1. Na podstawie tekstu narysuj wykres pokazujący zależność między różnymi typami tożsamości.

2. Autor pisze, że tożsamość kulturowa łączy się z zespołem pewnych idei, zwyczajów i wartości. Podaj przykłady wartości i zwyczajów charakterystycznych dla kultury polskiej.

3. Jakie elementy uznasz za charakterystyczne dla regionu śląskiego? Zwróć uwagę na takie kategorie jak: obrzędy związane ze świętami, kuchnia, pejzaż i architektura, popularne zawody.

2. Tożsamość Ślązaka

Tożsamość jest pojęciem nie tylko naukowym. Jest oparta także na regionalnej tradycji, która na Górnym Śląsku przetrwała przez stulecia. zachowując specyficzne cechy społeczne, kulturowe, gospodarcze i mentalne regionu. To tożsamość nie abstrakcyjna, ale oparta na emocjach. Przeżywana i oparta z jednej strony na codziennym doświadczeniu człowieka, a z drugiej na kontaktach z ludźmi z tego samego otoczenia.

Taką emocjonalną tożsamość możemy znaleźć w wypowiedzi znanego działacza regionalnego, który próbuje samodzielnie definiować pojęcie regionu w przypadku Górnego Śląska.

Tekst źródłowy

ALOJZY LYSKO

(ur. 15 lutego 1942 r. w Bojszowach) samorządowiec, polityk, emerytowany nauczyciel górnictwa, poseł na Sejm V kadencji. Jest autorem kilkudziesięciu publikacji (książek i artykułów) o tematyce historycznej i śląskiej. Opisuje w nich m.in. tragiczne losy swojego ojca, który znalazł się wśród 300 tysięcy Ślązaków przymusowo wcielonych do Wehrmachtu.

Filmoteka Śląskich Portretów Mówionych, Biblioteka Ślaska

Pytania:

1. Na czym polega różnica w naukowej definicji regionu i tej, o której mówi A. Lysko?

2. Jaką datę i dlaczego właśnie tą, wybrał A. Lysko, mówiąc o zmianie podejścia do tradycji regionalnej na Górnym Ślasku?

Zapamiętaj

Czym jest kultura i jakie są jej składniki.

Czym różnią się: tożsamość zbiorowa, kulturowa, lokalna.

Czym jest globalizacja, migracja.

Czym różnią się: globalizacja, migracja

Zadania

1. Jak rozumiesz pojęcie: system wartości? Wymień pięć wartości ważnych dla Ciebie.

2. Jakimi słownikami posłużysz się, by wyjaśnić pojęcia: globalizacja, migracja, modyfikacja, analogia, topografia?

3. Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa: identyfikacja grupy ludzi. Z jaką grupą się identyfikujesz? (np. rówieśników, kibiców, członków organizacji, słuchaczy określonego gatunku muzyki). Jakie idee / przekonania was łączą?

4. W podanym zdaniu wyjaśnij podkreślony wyraz. Jakim słownikiem się posłużysz?

„Tożsamość regionalna i (…) lokalna są szczególnymi przypadkami tożsamości społecznej (zbiorowej) (…) odnoszonej do wyraźnie zdefiniowanego i delimitowanego terytorium.”

5. Dokończ poniższe zdanie własnymi słowami. Wykorzystaj słownik wyrazów bliskoznacznych.

„Układ kulturowy to inaczej zespół……”.

 

6. Czy znasz gwarę śląską? Potrafisz się nią porozumiewać lub rozumiesz ludzi mówiących po śląsku? Zastanów się, czy coś zyskujesz znając gwarę. Co to będzie?

7. W grupach przygotujcie argumenty do rozprawki na podany temat. Na koniec pracy ustalcie wspólnie najważniejsze, pamiętając o logice argumentacji.

„Jesteśmy tacy jacy jesteśmy, jesteśmy inni, a to że jesteśmy inni, ma stanowić powód do dumy, a nie do zawstydzenia”

8. Przyjrzyj się obrazowi Ewalda Gawlika Życie rodzinne. Spróbuj opisać: elementy świata przedstawionego, postacie i ich zachowanie; nastrój, emocje w nim wyrażone. Zwróć uwagę na kompozycję i zastosowane kolory – czemu służą?

rodzinne

Zdjęcie Piotra Sobańskiego z albumu Ewald Gawlik „Z malarstwem przyszedłem na świat” MHK Katowice 2002.

9. Przeprowadź wywiad z najstarszą osobą w swojej rodzinie/sąsiedztwie na temat jej poczucia tożsamości z regionem.

W pytaniach uwzględnij:

  • pochodzenie (od kiedy żyje na Śląsku),
  • jej świadomość życia w regionie i z czym to się wiąże lub w czym to się wyraża,
  • język, którym się posługuje,
  • system wartości,
  • tradycje regionu, które widoczne są w jej życiu.

10. Praca w grupach (można potraktować jako projekt edukacyjny).

Wraz z trzema/czterema osobami przygotujcie prezentację na jeden z tematów (może dotyczyć tylko wybranej miejscowości):

  • „Śląsk jest zielony” (tereny zielone, działania ekologiczne);
  • „Kuchnia śląska – jakie wpływy są w niej widoczne”;
  • „Wielcy malarze Śląska”;
  • „Muzycy śląscy i ich obecność w kulturze światowej”;
  • „Śląsk w filmie”;
  • „Moje miasto magiczne – wystawa fotograficzna”;
  • „Śląsk w literaturze, literatura śląska”;
  • „Żydzi śląscy i ich wpływ na kulturę regionu”;
  • „Sportowcy Śląska”.
Tutaj dowiesz się więcej Warto zobaczyć: „Piąta strona świata” (Teatr Śląski w Katowicach)M. S. Szczepański, Tożsamość regionalna. W kręgu pojęć podstawowych i metodologii badań. Między tożsamością indywidualną a społeczną – preliminara.M. S. Szczepański, A. Śliz, Tożsamość regionalna, Encyklopedia Województwa Śląskiego, Encyklopedia Województwa Śląskiego, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, t. 1, 2014.

A. Kunce, Z. Kadłubek, Myśleć Śląsk. Wybór esejów, Katowice 2007.

K. Kutz, O śląskiej rozpaczy, w: Rozmowy na koniec wieku, red. K. Janowska, P. Mucharski, Kraków 2000.

A. Nawarecki, Lajerman, Gdańsk 2010.

E. Obrzud, Pilchowice, w: Śląska spiżarnia. O jodle, warzyniu, maszketach i inkszym pichceniu, red. J. Świtała-Mastalerz, D. Świtała-Trybek, Koszęcin 2010.

Śląska spiżarnia. O jodle, warzyniu, maszketach i inkszym pichceniu, red. J. Świtała-Mastalerz, D. Świtała-Trybek, Koszęcin 2010.

Warto przeczytać: Janosch, Cholonek, czyli dobry Pan Bóg z gliny, Kraków 2011.

Powiązane lekcje

SMAK DOMU. TOŻSAMOŚĆ ŚLĄZAKÓW W LITERATURZE (1) - MAŁGORZATA SZEJNERT

język polski, kultura

TOŻSAMOŚĆ, MAŁA OJCZYZNA, NIKISZOWIEC, GISZOWIEC

rozpocznij lekcję    

SMAK DOMU. TOŻSAMOŚĆ ŚLĄZAKÓW W LITERATURZE (2) - SZYMUTKO, NAWARECKI, KADŁUBEK

język polski, kultura

TOŻSAMOŚĆ, MAŁA OJCZYZNA, DOM, MOTYW PODRÓŻY

rozpocznij lekcję    

POJĘCIE TOŻSAMOŚCI LOKALNEJ I REGIONALNEJ

wos, kultura

IDENTYFIKACJA, TOŻSAMOŚĆ, TRADYCJA, PAMIĘĆ ZBIOROWA

rozpocznij lekcję