NA BESKIDZKICH SZLAKACH. ROZWÓJ INFRASTRUKTURY TURYSTYCZNEJ W OKOLICACH WISŁY W LATACH 1922-1939 – GRA TERENOWA (10+)

Gra miejska jest elementem projektu „PoznajMY ŚLĄSKIE 1922-1939”, dofinansowanego ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Rządowego Programu Dotacyjnego „Niepodległa”. Uzupełnienie gry stanowi lekcja o beskidzkich szlakach.

Ze względu na poziom zadań oraz trudność trasy sugerowany wiek uczestników gry to 10+ (podział wiekowy jest umowny – zależy od kondycji, zainteresowań i posiadanej wiedzy, dlatego młodsze dzieci też mogą podjąć wyzwanie, jeśli poradzą sobie z długością trasy).

Trasa ma ok. 10 km i wymaga dobrej kondycji fizycznej. Należy do górskich tras łatwych. 

Czas przejścia: ok. 3 godziny. Należy doliczyć czas na wykonanie zadań, odpoczynek i posiłki – na wycieczkę proponujemy przeznaczyć ok. 6 godzin.

Realia gry: Wisła i okolice; niektóre zadania mają dwa stopnie trudności – w zależności od wieku graczy można dostosować poziom ich wykonania.

Co będzie potrzebne:

1. Mapa turystyczna Beskidu Śląskiego (klasyczna papierowa lub cyfrowa, np. z aplikacji mapa turystyczna).
2. Odpowiedni ekwipunek na wyprawę górską: mocne buty, kurtka przeciwdeszczowa, plecak z prowiantem i zapasem wody pitnej.
3. Smartfon z dostępem do internetu i czytnikiem kodów QR oraz kompas (może być to aplikacja w smartfonie), powerbank.
4. Coś do pisania (kartka, długopis lub notatnik w smartfonie).

Mapy wyprawy dla uczestnika: wersja ze strony mapa-turystyczna.pl i wersja do druku 

Mapa do wykonania zadania: wersja ze strony mapa-turystyczna.pl i wersja do druku 

Mapa dla prowadzącego: wersja ze strony mapa-turystyczna.pl i wersja do druku 

Cofnijmy się w czasie o 100 lat… 

Jest rok 1922. Górale beskidzcy świętują przyłączenie Śląska – ziemi, którą zamieszkują – do Polski. Podczas spotkania w większym gronie, a okazja ku temu jest przecież idealna, wpadają na pewien pomysł.

Mamy piękne góry, czyste powietrze, lasy. Z naszej Baraniej Góry wypływa Wisła – największa i najważniejsza polska rzeka. Jesteśmy dumni z naszej ziemi, ale tak mało ludzi o niej wie. Jak ją pokazać? Jak się nią podzielić? Jak zaprosić turystów, a może i przyciągnąć innych, by zamieszkali w tej okolicy? Hm… Co by się tu przydało… 

Na pewno trzeba zapewnić lepszy dojazd. Przyda się zaprosić kogoś ważnego. Dobrze będzie zaprosić i przygotować coś dla polskich turystów… W okolicznych górach wciąż gospodaruje głównie niemiecka Beskidenverein… Trzeba wymyślić jakiś sposób, by się nie zgubili w górach i zorganizować miejsca, w których mogliby odpocząć… 

Tak, to może się udać!

Jak pomyśleli, tak zrobili.

Czas, byś teraz Ty poczuł/poczuła się jak mieszkaniec Wisły sprzed niemal 100 lat. Wyrusz w podróż do miejsc, które sprawiły, że Wisła i jej okolice stały się atrakcyjne – i są takie do dziś. Zapraszamy cię na beskidzki szlak!

Jak na turystę przystało, najpierw zerknij na mapę i zaplanuj wyprawę.

Początek i koniec trasy to stacja kolejowa Wisła Głębce. Ruszymy w kierunku Istebnej szlakiem żółtym. Na przełęczy Szarcula wejdziemy na szlak czerwony, nieco z niego zbaczając, by dojść do punktu widokowego pod szczytem o tej samej nazwie. Szlakiem czerwonym dotrzemy do przełęczy Kubalonka, z której zejdziemy do Wisły Głębce szlakiem zielonym. 

Po drodze czekają na ciebie zadania. Rozwiązując je, zdobędziesz litery, które po ułożeniu wskażą obiekt, który jest jedną z perełek sztuki inżynierskiej sprzed stu lat.

Zatem zaczynamy! 

Najpierw ruszaj na żółty szlak. Na początku przebiega on łącznie ze szlakiem czarnym i prowadzi łagodnie pod górę na wschód, a następnie skręca na północ. Tu droga wiedzie niemal płasko. Zaraz, zaraz… Skąd wiadomo, czy idziemy pod górę, zanim wyruszymy w drogę? 

To proste! Popatrz na poziomice na mapie. To te cienkie wijące się linie z numerami. Liczby to wysokość nad poziomem morza. Im dalej od siebie poziomice są ułożone, tym łagodniejsza droga; jeśli idziesz wzdłuż nich, nie zmieniasz wysokości, więc podróżujesz po płaskim terenie. Jeśli będą jednak oznaczone bardzo gęsto, przygotuj się na wspinaczkę lub ostre zejście!

Rozglądaj się uważnie! W pewnym momencie szlak czarny nas opuszcza, ale za to pojawia się zielony! Tutaj czeka pierwsze zadanie. 

Jesteś na wysokości 583 m n.p.m. Niewysoko? Nie szkodzi, dziś nie mamy w planach zdobywania szczytów. I tak czeka cię wiele przygód!

Znajdujesz się w miejscu, w którym łączą się szlaki zielony, żółty i czarny. Widzisz oznakowanie? Przecież to oczywiste! Między białymi paskami znajduje się kolorowy, informujący o kolorze szlaków. Dzisiaj każdy to wie, ale ktoś to musiał wymyślić! W Karpatach szlaki zaczęto znakować od lat 70. XIX wieku, jednak początkowo każde towarzystwo posługiwało się własnym systemem i sposobem znakowania. Warto wiedzieć, że po raz pierwszy system z dwoma białymi paskami rozdzielonymi jednym z pięciu kolorów zastosowało niemieckie towarzystwo Beskidenverein. Został on upowszechniony w 1930 roku, kiedy Polskie Towarzystwo Tatrzańskie uchwaliło instrukcję znakowania szlaków dla Zachodnich Beskidów, uznając system znakowania kolorowymi paskami na białym tle za najbardziej czytelny.

Aktualna instrukcja znakowania szlaków wskazuje, że przebieg szlaku pieszego jest oznakowany przez prostokąt, składający się z trzech poziomych pasków, paski zewnętrzne są koloru białego, a pasek środkowy w kolorze szlaku. Znak początku (końca) szlaku jest w kształcie koła w kolorze białym, w środku którego znajduje się mniejsze koło w kolorze szlaku. Zmianę kierunku szlaków sygnalizuje znak skrętu, który występuje z załamaniem pod kątem 90° i 135°, jest zwykle umieszczany przed miejscem zmiany kierunku szlaku. Z kolei strzałka umieszczana jest zwykle w miejscu lub za miejscem zmiany kierunku szlaku. Dodatkowo w terenach trudnych orientacyjnie lub w celu zwrócenia uwagi na nagłą zmianę kierunku, którym przebiega stosuje się wykrzyknik w kolorze białym, umieszczany nad znakiem podstawowym.

Zadanie wykonane? Pierwsza litera do tajemnego hasła odkryta? Ruszamy dalej!

Zerknij na chwilę na mapę i zwróć uwagę na przebieg poziomic. Czeka nas łatwa droga? Przekonaj się sam/sama!

Idź dalej żółtym szlakiem na południowy wschód. Szlak zielony na razie nas opuszcza, ale nie na długo. Przy ponownym zejściu się szlaków czeka Ciebie kolejne zadanie.

Czas na kolejny punkt naszej wycieczki. Jeśli na moment zejdziesz na zielony szlak i wyjdziesz z lasu, zobaczysz Kozińce. Dawniej było to ważne miejsce dla każdego turysty, bo można było tu odpocząć i „naładować baterie”. Tak, kiedyś stało tutaj schronisko!

Czy wiesz, że w górach otaczających Wisłę naprawdę zadbano o turystów? Już sto lat temu, 9 lipca 1922 roku, na Stożku otwarto pierwsze polskie schronisko. Jest to najstarsze istniejące do dzisiaj polskie schronisko w Beskidach, które stoi w tym samym miejscu.

A co ze schroniskiem na Kozińcach? Zbudowano je nieco później, w 1930 roku. Budynek stoi do dziś, ale teraz pełni funkcję prywatnego domu.

Teraz możesz sprawdzić swoją wiedzę o beskidzkich schroniskach! Zapraszamy do zmierzenia się z zadaniem ukrytym pod kodem QR (możesz wybrać poziom trudności, pamięta też, że zawsze możesz skorzystać z pomocy mapy Beskidu Śląskiego). Na końcu czeka nagroda – kolejna litera do szukanego hasła.

Pora wrócić na żółty szlak. Pilnuj zdobytych liter, będą Ci potrzebne!

Gratulacje! Witamy na Przełęczy Szarcula! Jej nazwa pochodzi od wymienionego w spisie osadników Wisły z 1722 roku nazwiska Szarzec oraz od polany, która w XVII-XVIII wieku była ośrodkiem szałaśnictwa.

W tym miejscu zmienimy szlak, którym się poruszamy. Zauważ, że dotarliśmy właśnie do szlaku czerwonego. To nie byle jaki szlak! Jest najdłuższym szlakiem w polskich górach, liczy prawie 500 km! 

Początki szlaku, na którym się znajdujemy, sięgają 1929 roku. Więcej na ten temat przeczytasz w lekcji Beskidzkie szlaki… Turystyka w międzywojennym województwie śląskim. Informacje, które tam znajdziesz, mogą Ci pomóc w rozwiązaniu kolejnego zadania.

My z przełęczy ruszymy na południowy wschód, w kierunku Baraniej Góry. W planach nie mamy jednak podejścia na szczyt masywu, na którego stokach znajdują się źródła najstarszej polskiej rzeki, a udamy się tylko ok. 400 m dalej, do niewielkiej wieży widokowej. Aby się do niej dostać, trzeba poruszać się drogą w stronę Stecówki, czyli opuścić znakowany szlak (patrz mapa wyprawy).

Jesteś przy drewnianej wieży (lub ambonie, to chyba lepsze określenie), skąd rozpościera się szeroki widok na dolinę Wisły, a dokładniej na jej potoki źródłowe. Zadanie, które Cię teraz czeka, będzie wymagało znajomości korzystania z mapy (fragment Beskidu Śląskiego).

Każdy turysta zawsze powinien mieć ją przy sobie w dowolnej formie – papierowej lub cyfrowej. Do tego zadania jest wykorzystaj fragment mapy Beskidu Śląskiego.

Ok 1,5 km na północ od miejsca, w którym stoi wieża, znajdują się zabudowania przypominające zamek.

Co to za „zamek”? 

To jeden z elementów zagospodarowania tego terenu z lat 1922-1939, mający dużą wartość symboliczną. W 1927 roku Sejm Śląski uchwalił, by wyremontować pałacyk myśliwski arcyksięcia Fryderyka Habsburga, a następnie uczynić go rezydencją prezydenta Rzeczypospolitej jako symbol jedności Śląska z Polską. Zabudowania, które widzisz, nadal pełnią taką funkcję, wciąż można tam spotkać prezydenta RP. Nie jest to jednak ten sam budynek, w którym wypoczywał arcyksiążę Fryderyk. Dlaczego tak się stało, możesz przeczytać tutaj: Zamek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w Wiśle

Rezydencję prezydenta RP możesz zwiedzić w wolnej chwili, teraz wróćmy do naszego zadania. Co zrobić, żeby uzyskać kolejną literę do hasła?

Wracamy na Szarculę i ruszamy szlakiem czerwonym na Kubalonkę. Już wiesz, że szlak czerwony to nie byle jaki szlak, tylko Główny Szlak Beskidzki, opracowany w 1924 roku przez Kazimierza Sosnowskiego i noszący jego imię. 

Miejscowi, szukając sposobów na przyciągnięcie do Wisły nowych turystów i na powiększenie grona mieszkańców, pomyśleli, że można wykorzystać aspekt zdrowotny. Jak spożytkować okoliczne tereny dla przyciągnięcia kuracjuszy? Okazało się, że okolica świetnie nadaje się na sanatorium przeciwgruźlicze dla najmłodszych! Dzieci mogły skorzystać ze świeżego, czystego górskiego powietrza, a ich rodziny mogły je odwiedzać! To mogło sprawić, że kuracjusze chcieliby przybywać tutaj częściej, a może nawet zamieszkać w tej okolicy.

Trzeba było znaleźć odpowiednie miejsce. Obszerne, koniecznie słoneczne i oczywiście z pięknymi widokami. Najlepsza okazała się Kubalonka – przełęcz za Wisłą w gminie Istebna.

Ale gdzie konkretnie? Miejsce musi być słoneczne, więc pewnie gdzieś od strony południowej… 

Sprawdź kierunki geograficzne na kompasie w swoim smartfonie. Zorientuj mapę. Jak? To proste! Jeśli kierunek północny na mapie nie jest zaznaczony w wyraźny sposób, północ na mapie jest u góry arkusza. Obracaj mapę tak, żeby północ na mapie była zgodna z północą wyznaczoną przez kompas. Gotowe! Teraz możesz spokojnie poszukać najlepszego miejsca na sanatorium dla dzieci na południowych stokach Kubalonki. Zupełnie jak prawie 100 lat temu. Dziś to miejsce nosi nazwę Wojewódzkie Centrum Pediatrii Kubalonka w Istebnej. Dzięki mapie wiesz, jak tam trafić. Gotowy/Gotowa? Ruszaj! Czas znaleźć szpital i udokumentować swój sukces zdjęciami. 

Uff! Dotychczasowa wyprawa wcale nie była taka łatwa. Pewnie zgłodniałeś/zgłodniałaś? Dobrze się składa, bo na Kubalonce można zjeść pyszne potrawy w zlokalizowanych tutaj punktach gastronomicznych. Jedno z takich miejsc to karczma Bar Beczka. 

Nasza wyprawa powoli dobiega końca. Szlakiem zielonym udajemy się na północ, w stronę stacji kolejowej Wisła Głębce. Najpierw powędrujesz ścieżką, a gdy szlak połączy się z drogą, zatrzymaj się na chwilę. Brakuje Ci jednej litery do hasła…

W tym miejscu zielony szlak łączy się z drogą nr 941. No dobrze, ale co w tym ciekawego? Ta droga została wybudowana w latach 1928-1932, aby połączyć Wisłę ze znajdującą się po drugiej stronie Kubalonki Istebną. To dzięki niej możliwe było zagospodarowanie przełęczy i budowa wspomnianego wcześniej sanatorium.  

A tak przy okazji… Czy wiesz, jak to jest z numeracją dróg? O czym mówi numer 941? Jeśli nie, koniecznie zajrzyj do artykułu Numery dróg – poznaj oznaczenia dróg poszczególnych kategorii – Blog OnGeo. Ta wiedza przyda się do rozwiązania zadania.

Przed Tobą ostatni fragment wycieczki – zejście zielonym szlakiem do dworca kolejowego Wisła Głębce. Tam czeka zadanie finalne na naszej trasie.

Ostatnia litera zdobyta, możesz zatem z zebranych przez siebie liter ułożyć hasło, które wskaże obiekt – końcowy, ale za to bardzo spektakularny punkt naszej wycieczki. Tu wiślanie naprawdę się postarali!