Z PANTEONU DUCHOWIEŃSTWA KATOLICKIEGO ZAGŁĘBIA DĄBROWSKIEGO

Panteon – tym terminem opisywano w przeszłości w religiach politeistycznych grupę bóstw powiązanych ze sobą związkami rodzinnymi. W starożytnych Grecji i Rzymie określenia tego używano zaś w odniesieniu do świątyni poświęconej wszystkim bogom. Współcześnie mówi się o Panteonie w sytuacjach, gdy ktoś podejmuje próby przedstawienia jakiejś najwybitniejszej grupy (w naszym przypadku księży), dla podkreślenia ich szczególnej roli i znaczenia. Tak też uczyniliśmy w temacie naszej lekcji, wskazując, że opisane osoby stanowią ważną część tradycji Zagłębia Dąbrowskiego i warto przybliżyć i przypomnieć je dzisiejszym mieszkańcom tej ziemi.

Choć diecezja sosnowiecka została utworzona dopiero w 1992 roku, Zagłębie Dąbrowskie dało Kościołowi wielu wybitnych kapłanów, którzy poprzez swoje zaangażowanie duszpasterskie i społeczne, a czasem nawet gotowość poświęcenia swego życia w obronie najwyższych wartości, udowadniali, że są związani nie tylko z Kościołem i Ojczyzną, ale także lokalną wspólnotą. Dzieje Kościoła katolickiego w Zagłębiu Dąbrowskim w wielu aspektach były podobne do historii tegoż na Górnym Śląsku. Uprzemysłowienie, przyrost ludności i związane z nimi problemy wpływały na pracę duszpasterską i społeczną księży. Zatem również tutaj pojawili się nieprzeciętni duchowni, łączący zadania wynikające z ich powołania z zaangażowaniem w życie społeczne.

Do jednych z ważniejszych duchownych należał ks. Grzegorz Augustynik (1847-1929) znany głównie jako budowniczy bazyliki i proboszcz parafii Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Dąbrowie Górniczej, nazywany również „najwybitniejszym duszpasterzem Zagłębia”. Urodził się w Zagórzu, obecnej dzielnicy Sosnowca. Po ukończeniu gimnazjum w Piotrkowie Trybunalskim zapisał się w 1869 roku na Wydział Medyczny Uniwersytetu Warszawskiego. Wkrótce zrezygnował jednak z medycyny i wstąpił do seminarium duchownego w Kielcach, gdzie w 1872 roku przyjął święcenia kapłańskie. Jako wikary pracował kolejno w: Siemoni, Bobrownikach, Grodźcu i Czeladzi.

W latach 1883-1897 administrował parafią we Włoszczowie, a w latach 1902-1906 był proboszczem w Książu Wielkim. Jednak najbardziej związał się z Dąbrową Górniczą, będąc tamtejszym proboszczem w latach 1897-1902 oraz 1906-1916. Tutaj spotkał się z problemami szybko rozwijającego się miasta. Jako duszpasterz zarządzał ogromną, jak na ówczesne czasy, osiemnastotysięczną parafią, dla której należało wybudować nowy, większy kościół. Dzięki energii proboszcza i pomocy parafian powstał nowy kościół, konsekrowany w 1912 roku. Dzięki staraniom ks. G. Augustynika już w 1901 roku kościół otrzymał tytuł bazyliki.

Ze względu na robotniczy charakter regionu ważnymi problemami, z którymi musiał się zmierzyć proboszcz dąbrowski, były m.in. sytuacja społeczna mieszkańców i szerzące się idee socjalistyczne. Przez swoją działalność potrafił jednak wpłynąć na aktywność swoich parafian, zakładając szereg organizacji o charakterze religijnym i społecznym (por. schemat).

W 1916 roku ks. G. Augustynik został przeniesiony do diecezji włocławskiej, obejmując parafię w Łasku, jednak już w 1921 roku zrezygnował z probostwa i przeniósł się do Częstochowy (do sanktuarium jasnogórskiego), gdzie spędził ostatnie lata. Zmarł w Krakowie w 1929 roku, został pochowany w kaplicy Porcjunkula obok bazyliki w Dąbrowie Górniczej. Za swoje zasługi dla Kościoła i odrodzonej Polski otrzymał wiele godności i odznaczeń, m.in.: tytuł szambelana Jego Świątobliwości papieża Piusa X, godność kanonika kaliskiego, papieski order Pro Ecclesia et Pontifice, order Polonia Restituta i Krzyż Legionowy.

Do kolejnego pokolenia księży zagłębiowskich należał ks. Franciszek Raczyński (1874-1941) – rektor kościoła, katecheta, działacz społeczny i męczennik. Urodził się w Mszczonowie, niedaleko Warszawy, gdzie ukończył również szkołę średnią. Bezpośrednio po tym pracował w Warszawskiej Radzie Dobroczynności Publicznej, jednak po kilku latach wstąpił do seminarium duchownego w Kielcach, które ukończył przyjmując święcenia kapłańskie w 1904 roku. W 1906 roku został prefektem szkolnym w Kielcach, a od 1910 roku rozpoczął pracę w Sosnowcu, z którym związał się do końca życia.

Do przejścia na emeryturę w 1927 roku był czynnie związany ze szkolnictwem zagłębiowskim jako katecheta, prefekt i działacz oświatowy. Po przybyciu do Sosnowca został ustanowiony prefektem w Szkole Realnej i jednocześnie rektorem tzw. kościoła kolejowego pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jako działacz oświatowy współtworzył kilka ważnych placówek edukacyjnych regionu (por. schemat). Był również prezesem Towarzystwa Szkół Średnich w Sosnowcu.

Warszawskie doświadczenia Ks. F. Raczyńskiego w zakresie działalności charytatywnej znalazły swoje rozwinięcie na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. Potrafił skutecznie docierać ze wsparciem duchowym i materialnym do wielu swoich podopiecznych. Środki na ten cel zdobywał (dzięki swoim nieprzeciętnym umiejętnościom) przez organizację koncertów i przedstawień oraz pozyskiwał je od miejscowych fabrykantów i właścicieli kopalń, a następnie przekazywał zarówno bezpośrednio osobom potrzebującym, jak i wspomagał też zakłady opiekuńcze.

Jako szczególną zasługę ks. F. Raczyńskiego przywołuje się stworzenie na terenie miasta zakładów wychowawczych dla dziewcząt i chłopców, umożliwiających im zdobycie zawodu. Zakładał także bursy dla uboższej młodzieży szkół średnich, domy opieki dla osób starszych i chorych, a także kasy pożyczkowe dla potrzebującej ludności. Od 1913 roku był prezesem Sosnowiecko-Sieleckiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności, które  włączył w 1935 roku do Związku „Caritas” diecezji częstochowskiej, kierował także Towarzystwem Przyjaciół Szpitali dla Dzieci. Umiejętności koordynowania działalności dobroczynnej doskonalił dzięki praktyce dnia codziennego, brał też udział w spotkaniach teoretycznych (zjazdach towarzystw dobroczynnych w Petersburgu i Warszawie).

Nowa rzeczywistość, która nastała z wybuchem II wojny światowej, sprawiła, że ks. F. Raczyński zintensyfikował swoją akcję pomocy miejscowej ludności. Zakończyła się ona nagle, gdy na początku 1941 roku za głoszone kazania został aresztowany przez Niemców. Zmarł w wyniku zawału serca, wywołanego brutalnym śledztwem w styczniu 1941 roku. Został pochowany w Sosnowcu na cmentarzu przy ulicy Smutnej.

Przywołane postaci stanowią zaledwie drobną część duchowieństwa diecezjalnego, które od dziesiątek i setek lat odgrywa ważną rolę w kształtowaniu tożsamości lokalnej i regionalnej. Z pewnością ważnych i godnych upamiętnienia przedstawicieli stanu kapłańskiego było i jest znacznie więcej. Warto byś podejmował próby poszukiwania informacji na ich temat i upamiętniania ich dla następnych pokoleń. Pamiętaj, że także od Ciebie zależy, czy ich zaangażowanie i wkład w rozwój lokalnej społeczności zostaną dostrzeżone i czy możliwa będzie kontynuacja tych dokonań.