Z PANTEONU GÓRNOŚLĄSKIEGO DUCHOWIEŃSTWA KATOLICKIEGO

Panteon – tym terminem opisywano w przeszłości w religiach politeistycznych grupę bóstw, powiązanych ze sobą związkami rodzinnymi. W starożytnych Grecji i Rzymie określenia tego używano zaś w odniesieniu do świątyni poświęconej wszystkim bogom. Współcześnie mówi się o Panteonie w sytuacjach, gdy ktoś podejmuje próby przedstawienia jakiejś najwybitniejszej grupy (w naszym przypadku księży), dla podkreślenia ich szczególnej roli i znaczenia. Tak też uczyniliśmy w temacie naszej lekcji, wskazując, że opisane osoby stanowią ważną część tradycji Górnego Śląska i warto przybliżyć i przypomnieć je dzisiejszym mieszkańcom tej ziemi.

Kilkusetletnia tradycja kulturowa, na którą składa się również wyznawana religia, musiała zaowocować pojawieniem się wybitnych osób. Tak niewątpliwie stało się również z duchownymi katolickimi z terenu Górnego Śląska, którzy poprzez swoje zaangażowanie duszpasterskie i społeczne, a czasem nawet gotowość poświęcenia swego życia w obronie najwyższych wartości udowadniali, że są związani nie tylko z Kościołem i Ojczyzną, ale także lokalną wspólnotą. Przyczyn wzmożonej aktywności duchowieństwa górnośląskiego należy szukać przede wszystkim w bardzo szybkim rozwoju przemysłowym tego regionu i następujących w ślad za tym zmianach stosunków społecznych, zawodowych i narodowych. Niebagatelne znaczenia miała również zmiana przynależności państwowej regionu i jego pograniczny charakter. I choćby z powodu tych kilku wymienionych przyczyn księża górnośląscy byli zmuszeni dostosować się, zarówno w duszpasterstwie jak i innych działaniach, do wciąż zachodzących zmian i pojawiających się problemów.

W okresie przynależności całego Górnego Śląska do państwa pruskiego do wybitniejszych przedstawicieli stanu duchownego należał ks. Alojzy Ficek (1790-1862). Urodzony w rodzinie rolniczej, stosunkowo późno, bo w wieku 24 lat rozpoczął studia teologiczne. Ukończył je w 1817 roku w Krakowie, tam również przyjął święcenia kapłańskie. Został w ten sposób kapłanem diecezji krakowskiej, do której w tym czasie należały dwa dekanaty górnośląskie bytomski i pszczyński (przyłączone ostatecznie do diecezji wrocławskiej w 1821 roku), ale również obszar dzisiejszego Zagłębia Dąbrowskiego. Po święceniach objął stanowisko wikariusza (pomocnika proboszcza) w Czeladzi, udało mu się jednak powrócić na Górny Śląsk, gdzie objął probostwo w Ziemięcicach. Bardzo ważnym momentem był rok 1826, kiedy został proboszczem w Piekarach, z którymi związał się do końca życia. Dzięki jego aktywności parafia piekarska stała się jedną z ważniejszych placówek duszpasterskich na mapie Górnego Śląska. Wraz z parafianami wybudował kościół. Zasłynął jako inicjator i animator działalności dobroczynnej. Za zaangażowanie i pomoc mieszkańcom podczas epidemii cholery w 1830 roku i tyfusu w 1848 otrzymał miano „apostoła Śląska”.

Jako duszpasterz zasłynął jednak przede wszystkim jako propagator abstynencji od napojów alkoholowych. W 1844 roku, wraz z franciszkaninem o. Stefanem Brzozowskim, zainicjował w swojej parafii akcję trzeźwościową i założył Bractwo Trzeźwości. Pomysł i jego sukces na terenie Piekar szybko został podjęty przez innych proboszczów górnośląskich, przyczyniając się do ograniczenia niewłaściwych zachowań mieszkańców. Ks. A. Ficek nawiązał także ścisłą współpracę z galicyjskimi jezuitami, zapraszając ich do głoszenia rekolekcji i misji parafialnych. Wreszcie był inicjatorem stworzenia ośrodka wydawniczego, pomagającego w szerzeniu kultury i oświaty na terenie regionu (dzięki powołanej do życia jego staraniem drukarni mieszkańcy mogli liczniej korzystać z modlitewników, żywotów świętych, śpiewników i literatury ludowej).

W okresie dwudziestolecia międzywojennego jednym z najwybitniejszych górnośląskich duchownych był z pewnością ks. Emil Szramek (1887-1942). Po ukończeniu gimnazjum w Raciborzu studiował teologię we Wrocławiu, a w 1911 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Gdy w 1922 roku utworzono Administrację Apostolską Górnego Śląska został ustanowiony kanclerzem kurii, a po powołaniu do życia diecezji katowickiej wszedł w skład kapituły katedralnej. W nowo powołanej diecezji katowickiej pełnił różne ważne funkcje administracyjne, m.in. od 1927 roku stanął na czele komitetu budowy katowickiej katedry. Nieco wcześniej, w 1926 roku, papież Pius XI ustanowił go proboszczem Parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Katowicach.

Obok pełnienia wielu funkcji w strukturach młodej diecezji prawdziwą pasją ks. E. Szramka była nauka. Krótko po studiach, w 1916 roku, obronił pracę doktorską napisaną pod kierunkiem znanego historyka ks. Josepha Jungnitza. Był związany z Towarzystwem Oświaty na Śląsku im. św. Jacka, w 1927 roku został prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku i równocześnie redagował  Rocznik tego Towarzystwa. Należał do grupy inicjatorów powołania do życia Biblioteki Śląskiej w Katowicach oraz był przewodniczącym Rady Muzealnej Muzeum Śląskiego. Zainteresowania Śląskiem, jego historią i kulturą oraz  prawdziwa erudycja zaowocowały publikacją pt. Śląsk jako problem socjologiczny, będącą do dziś aktualną i cenioną pozycją naukową.

Praca duszpasterska ks. E. Szramka była pozbawiona elementów antyniemieckich, a jako naukowiec i człowiek doskonale rozumiejący śląskość namawiał do wspólnego podjęcia prac nad historią Śląska przez badaczy polskich i niemieckich. Od początku II wojny światowej był represjonowany przez władze niemieckie, które podjęły decyzję o jego wydaleniu z parafii. Ks. E. Szramek nie opuścił jednak swoich parafian, za co został aresztowany w kwietniu 1940 roku. Był więziony w obozach koncentracyjnych w Dachau, Gusen, Mauthausen i ponownie w Dachau. Doświadczył w nich wielu cierpień, by w końcu zostać zabitym w styczniu 1942 roku. Doceniając jego życie i posługę, papież Jan Paweł II ogłosił go w czerwcu 1999 roku błogosławionym.

W  okresie tzw. realnego socjalizmu do wyróżniających się duszpasterzy górnośląskich należał ks. Franciszek Blachnicki (1921-1987). Początkowo jego plany życiowe nie były związane z kapłaństwem, zamierzał pracować w dyplomacji, dlatego w 1938 roku rozpoczął służbę wojskową. W niej zastał go wybuch II wojny światowej, uczestniczył więc w wojnie 1939 roku i dostał się do niewoli, z której uciekł. Powrócił do rodzinnych Tarnowskich Gór, włączając się czynnie w antyniemiecką konspirację. W kwietniu 1940 roku został przez Niemców aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu (KL Auschwitz), gdzie przebywał w bardzo ciężkich warunkach (m.in. w kompanii karnej oraz cieszącym się najgorszą sławą tzw. bloku 13). Z obozu został przewieziony do więzienia śledczego w Zabrzu, a następnie w Katowicach. Za działalność konspiracyjną przeciw III Rzeszy został w marcu 1942 roku skazany na karę śmierci i przez pięć miesięcy przebywał w celi, oczekując na jej wykonanie. W sierpniu 1942 roku został ułaskawiony, ale do zakończenia wojny przebywał ponownie w kilku obozach koncentracyjnych.

Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku wstąpił do Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie, a w czerwcu 1950 roku przyjął święcenia kapłańskie. Jego działalność kapłańska miała kilkuaspektowy wymiar. Był wikarym w kilku parafiach diecezji katowickiej, ale jego zaangażowanie zaowocowało również pracą naukową. W 1961 roku rozpoczął na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim studia, po ukończeniu których i obronie pracy doktorskiej związał się z uczelnią na dłużej (jako pracownik dydaktyczny).

Stosunek władz PRL do ks. F. Blachnickiego był generalnie negatywny, głównie z powodu podejmowanej przez niego krytyki prowadzonej przez władze indoktrynacji ateistycznej. Jednak najważniejszym powodem wrogiego stosunku władz była szeroko podejmowana praca duszpasterska ks. F. Blachnickiego. Wśród najważniejszych inicjatyw podjętych przez niego wymienić należy zorganizowanie w 1954 roku pierwszych rekolekcji „Oazy Dzieci Bożych”, a w trzy lata później utworzenie przeciwalkoholowej „Krucjaty Wstrzemięźliwości”, zlikwidowanej przez władze w 1960 roku. Ze względu na zgłaszany przez niego w 1961 roku protest po raz kolejny został aresztowany (tym razem już przez władze polskie) i osadzony w areszcie. Szykany nie zniechęciły ks. F. Blachnickiego do zaprzestania własnej aktywności, już w 1963 roku opracował bowiem metodę piętnastodniowych rekolekcji dla różnych grup wiekowych i stanowych zwanych popularnie „oazami”. Działania te zapoczątkowały działający do dziś i popularny w całym kraju „Ruch Światło–Życie”. Działalność ks. F. Blachnickiego była dostrzegana przez przełożonych, czego świadectwem było m.in. mianowanie go w 1967 roku Krajowym Duszpasterzem Służby Liturgicznej. Po wyborze na Stolicę Apostolska papieża Jana Pawła II (w 1978 roku) ks. F. Blachnicki powrócił także do koncepcji ruchu abstynenckiego, zakładając „Krucjatę Wyzwolenia Człowieka”.

Na początku lat osiemdziesiątych XX wieku, w czasie tzw. „karnawału Solidarności”, wyjechał do Rzymu, gdzie zastało go wprowadzenie stanu wojennego (13 grudnia 1981 roku). Nigdy już nie powrócił do Polski, gdzie wystosowano za nim list gończy. Zamieszkał w Carlsbergu w Niemczech i tam założył Międzynarodowe Centrum Ewangelizacji Światło-Życie. Jego nagła śmierć w 1987 roku do dziś budzi wiele wątpliwości, ale życie i dokonania są oceniane jednoznacznie pozytywnie. Dowodem tego stanu rzeczy jest rozpoczęty w 1995 roku proces beatyfikacyjny ks. F. Blachnickiego.

Przywołane postaci stanowią zaledwie drobną część duchowieństwa diecezjalnego, które przez dziesiątki i setki lat odgrywa ważną rolę w kształtowaniu tożsamości lokalnej i regionalnej. Z pewnością ważnych i godnych upamiętnienia przedstawicieli stanu kapłańskiego było i jest znacznie więcej. Warto byś podejmował próby poszukiwania informacji na ich temat i upamiętniania ich dla następnych pokoleń. Pamiętaj, że także od Ciebie zależy, czy ich zaangażowanie i wkład w rozwój lokalnej społeczności zostaną dostrzeżone i czy możliwa będzie kontynuacja tych dokonań.