
JAK I DLACZEGO ZMIENIAŁA SIĘ LICZBA LUDNOŚCI WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
geografia, społeczeństwo1. Zmiany liczby ludności Polski
Zmiany zaludnienia są konsekwencją trzech składowych, czyli:
- przyrostu/ubytku naturalnego,
- napływu/odpływu migracyjnego,
- urbanizacji przestrzennej, czyli zmian w przebiegu granic jednostek administracyjnych.
W długim okresie czasu widoczna jest cykliczność w kształtowaniu się zmian zaludnienia. Są to na przemian pojawiające się wyże i niże demograficzne. Geneza cyklu tkwi w okresach wojny, kiedy wiele kobiet decyduje na odłożenie powiększenia rodziny na bardziej sprzyjający okres powojenny. Dlatego lata tuż po wojnie cechują się zazwyczaj wyraźnym wzrostem liczby urodzeń. W XX wieku miało to miejsce po I i II wojnie światowej (nie tylko w Polsce).
Źródło: opracowanie B. Dobosik na podstawie roczników statystycznych GUS
Zwróć uwagę, że największe tempo wzrostu liczby ludności Polski było w latach 1950-1960
W zaludnieniu Polski po II wojnie światowej wyróżnia się:
- wyż demograficzny z lat 50. (kompensacyjny, czyli wzrost urodzeń spowodowany dążeniem do zmniejszenia ubytku ludności),
- niż demograficzny lat 60. i początku 70.,
- wyż demograficzny przełomu lat 70. i 80. (echo wyżu kompensacyjnego),
- gwałtowny spadek urodzeń w latach 90. i na początku XXI w.
W latach 2002-2005 oraz 2015-2016 wystąpił w Polsce ubytek naturalny. Najmniejszą liczbę urodzeń zanotowano w latach 2000-2005.
Źródło: opracowanie na podstawie roczników statystycznych GUS
Na rysunku widać wyraźnie, że najwyższy przyrost miał miejsce w połowie lat 50. W roku 1955 zanotowano najwyższą liczbę urodzeń. Kolejne lata przyniosły znaczny spadek urodzeń. Wyż z przełomu lat 70. i 80. był znacznie niższy niż wyż powojenny. Kolejne niewielkie echo tego wyżu wystąpiło w pierwszej dekadzie XXI w.
2. Czynniki wpływające na zmiany liczby ludności województwa śląskiego
Na zmiany liczby ludności województwa śląskiego, tak jak w całej Polsce wpływ miały:
- ruch naturalny, czyli wielkość urodzeń i zgonów,
- migracje wewnętrzne i zewnętrzne ludności,
- procesy urbanizacyjne.
W ujęciu chronologicznym procesy te przebiegały następująco.
W funkcjonującym od 1945 r. w Polsce i innych krajach Europy Środkowej modelu gospodarki centralnie kierowanej ideą było zapewnienie ludziom mieszkań i dostępu do placówek infrastruktury społecznej (np. szkół, przedszkoli, palcówek ochrony zdrowia). Powstawały wtedy, także w województwie śląskim, tzw. miasta satelitarne – Tychy, Gołonóg i Radzionków.
Lata 50. XX w. to także migracje zewnętrzne ludności (emigracja, imigracja, repatriacja) oraz wewnętrzne w stronę nowo budowanych dzielnic i ośrodków satelitarnych. W latach 60. XX w. miały miejsce znaczne migracje do rozwijającego się Rybnickiego Okręgu Węglowego, jak i ośrodków satelitarnych.
Lata 70. to czas wejścia w wiek aktywności zawodowej roczników wyżu demograficznego z lat 50. Ponad 600 tysięczna populacja sprawiła, że problem zapewnienia pracy, jak i mieszkań, stał się jeszcze bardziej istotny niż w latach 50. W tym okresie zapadły decyzje o lokalizacji zakładów przemysłowych o znaczeniu ponadregionalnym takich jak Huta Katowice i Koksowni Przyjaźń w Dąbrowie Górniczej, FSM w Tychach i Bielsku-Białej, czy też rozwoju kopalń węgla kamiennego zwłaszcza w obrębie konurbacji rybnickiej.
Skala przyrostu naturalnego oraz salda migracji staje się w latach 70. XX wieku szczególnie widoczna. W 1975 r. przyrost naturalny w województwie wynosił 25,2 tys. osób (7,3 promila), zaś saldo migracji wyniosło 23,0 tys. osób (6,6 promila). W rezultacie zaludnienie całego województwa wzrosło z 3,5 mln osób w 1975 r. do 4,0 mln osób w 1991 r.
Tempo zmian zaludnienia było zróżnicowane terytorialnie. Najbardziej zyskały ośrodki z dynamicznie rozwijającym się wówczas górnictwem węglowym, hutnictwem oraz przemysłem samochodowym.
Zmiany liczby ludności wybranych miast województwa śląskiego w latach 1950-1975
Miasto |
Liczba ludności w 1950 (tys) |
Liczba ludności w 1975 (tys) |
% wzrost w latach 1950 – 1975 |
Jastrzębie Zdrój | 1,8 |
90,9 | 4950 |
Wodzisław Śląski | 5,9 |
101,9 | 1627,1 |
Tychy | 12,9 |
135,6 | 951,1 |
Źródło: opracowanie B. Dobosik na podstawie roczników statystycznych GUS
Od 1992 r. ma w województwie śląskim miejsce ujemne saldo migracji do miast i dodatnie do gmin wiejskich, a od 1996 r. występuje ujemny przyrost naturalny, np. w 1996 r. z powodu migracji ubyło 2,9 tys osób, a w 2011 r. 5,7 tys. osób.
Przyczyn tych zjawisk należy upatrywać m.in. w rozpoczętej w 1989 r. transformacji ustrojowo-gospodarczej. Do podstawowych potrzeb człowieka należą praca i mieszkanie. Uruchomienie wraz z transformacją procesów likwidacji, restrukturyzacji i prywatyzacji podmiotów gospodarczych spowodowało pojawienie się bezrobocia. Z kolei upadek spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego ograniczył dostęp do własnego mieszkania – zwłaszcza osobom młodym.
Nałożenie się na siebie na przełomie lat 80. i 90 XX wieku fazy niżowej cyklu demograficznego i konsekwencji transformacji ustrojowo-gospodarczej odzwierciedliło się w kształtowaniu zjawisk ludnościowych. W 1989 r. przyrost naturalny w województwie katowickim wynosił 3,1 promila, a w 1996 r. już -0,0 promila. Zjawisko ujemnego przyrostu naturalnego w województwie śląskim występuje także w XXI w.
Źródło: opracowanie B. Dobosik na podstawie roczników statystycznych GUS
Ujemny przyrost naturalny oraz migracje ludności z miast wpłynęły na zmniejszenie się liczby ludności wielu miast województwa śląskiego. Źródło: opracowanie B. Dobosik na podstawie roczników statystycznych GUS
Miasto |
1980 |
1990 |
2000 |
2005 |
2015 |
Ubytek w latach 1990-2015 (w %) |
Bytom | 234 |
231 | 188 | 177 | 171 | 26 |
Chorzów | 150 |
132 | 119 | 115 | 110 | 16,7 |
Częstochowa | 235 |
258 | 253 | 247 | 228 | 11,6 |
Dąbrowa Górnicza | 141 |
137 | 133 | 130 | 128 | 6,6 |
Katowice | 355 |
367 | 331 | 317 | 300 | 18,2 |
Ruda Śląska | 159 |
171 | 152 | 147 | 140 | 18,1 |
Sosnowiec | 246 |
259 | 234 | 226 | 207 | 20,1 |
Zabrze | 196 |
205 | 197 | 191 | 176 | 14,1 |
Źródło: opracowanie B. Dobosik na podstawie roczników statystycznych GUS
Zwróć uwagę, że w większości miast zmniejszanie się liczby ludności rozpoczyna się po 1990 r. oraz na bardzo duży ubytek liczby mieszkańców Bytomia.
Powiązane lekcje

ZMIENIAJĄCE SIĘ GRANICE
geografia, społeczeństwo
WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE, WOJEWÓDZTWO KATOWICKIE, GRANICE, LUDNOŚĆ
rozpocznij lekcję

WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE 1922-1939
historia, społeczeństwo
WOJEWÓDZTWO, AUTONOMIA, SEJM ŚLĄSKI, GRAŻYŃSKI
rozpocznij lekcję

WOJEWÓDZTWA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ: ŚLĄSKIE, KATOWICKIE, BIELSKIE, CZĘSTOCHOWSKIE
historia, społeczeństwo
ZMIANY ADMINISTRACYJNE, GOSPODARKA, PRZEMYSŁ
rozpocznij lekcję