ŚLĄSKA FABRYKA… SNÓW

język polski, kultura
Przypomnij sobie

1. Ustosunkuj się do słów E. Panofskiy’ego: „Kino – bardziej niż jakakolwiek siła – ukształtowało opinię, smak, język, stroje, zachowanie, a nawet fizyczny wygląd publiczności, obejmującej ponad 60% ludności ziemi. Gdyby prawo zmusiło wszystkich poważnych poetów lirycznych, kompozytorów, malarzy i rzeźbiarzy do zaniechania swojej działalności – uświadomiłaby to sobie niewielka część szerokiej publiczności; a żałowałaby tego jeszcze mniejsza cząstka. Lecz gdyby to samo stało się z kinem, konsekwencje społeczne byłyby katastrofalne”. Uzasadnij swoją odpowiedź, potwierdzając ją czterema argumentami.

2. Czego oczekujesz od filmu? Napisz krótką wypowiedź na ten temat.

3. Metodą „kuli śnieżnej” uzupełnijcie diagram – podział filmu ze względu na tematykę (gatunki filmowe):

4. Co składa się na obraz filmowy? Jakie profesje są wykorzystywane przy jego tworzeniu? W odpowiedzi pomoże ci odwołanie do nagród filmowych „Oskar” – zwróć uwagę, w jakich kategoriach są te nagrody przyznawane.

1. Sztuka filmu

Chociaż obecne województwo śląskie leży daleko od Hollywood, słynnej amerykańskiej „fabryki snów”, od początku historii kina mieszkańcy Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego tworzyli zręby sztuki filmowej, poświęcając się światowej karierze, przekształcając pogardzane początkowo „ruchome obrazki” w prawdziwą sztukę i tworząc odrębny język filmowy „X Muzy”.
Ciekawostka

Z obecnego województwa śląskiego pochodzi cały szereg znanych postaci tworzących historię światowego kina, nawet przed II wojną światową. Niezależnie od swojej narodowości kładli podstawy pod rozwój tej najpopularniejszej dzisiaj dziedziny sztuki. Z Górnego Śląska pochodzili m.in. tworzący w okresie międzywojennym:

  • Franz Wachsmann (Waxman), urodzony w Chorzowie, pochodził z żydowskiej rodziny przemysłowców; ten światowej sławy kompozytor filmowy współpracował już przy opracowywaniu muzyki do legendarnego filmu z Marleną Dietrich w roli głównej – „Błękitny Anioł”; przez wzgląd na prześladowania Żydów w 1933 roku uciekł z Niemiec i stał się jednym z najbardziej znanych kompozytorów w Hollywood; skomponował muzykę m.in. do głośnego filmu „Bulwar zachodzącego Słońca”; był laureatem dwóch Oskarów.
  • Willy Fritsch, urodzony w Katowicach, był jednym z najbardziej znanych aktorów niemieckich przed II wojną światową, zarówno w okresie kina niemego, jak i później, kiedy występował w niezwykle popularnych filmach muzycznych; po 1933 roku nie wyjechał jednak z Niemiec, wstąpił do NSDAP i występował w Niemczech także w okresie nazistowskim.

Karierę hollywódzką w przedwojennym, światowym kinie robili także aktorzy z Zagłębia Dąbrowskiego:

  • Pola Negri (właśc. Apolonia Chałupiec), znana aktorka filmowa, jeszcze przed swoim wyjazdem do Stanów Zjednoczonych wzięła ślub w Sosnowcu i krótko mieszkała w tym mieście; w 1923 roku wyjechała do Stanów Zjednoczonych, gdzie została gwiazdą kina niemego; znana była z romansów z najgłośniejszymi aktorami lat 20.: Rudolfem Valentino i Charlie Chaplinem; jej kariera załamała się nagle po upowszechnieniu filmów dźwiękowych.
  • Jan Kiepura, urodzony w Sosnowcu, jeden z najsłynniejszych tenorów w okresie międzywojennym, który zrobił błyskotliwą karierę filmową jako wykonawca głównych ról w filmach muzycznych kręconych w Niemczech i w Hollywood.
Po prawie stu latach historii kina język filmu stał się niezwykle bogaty. Bez jego znajomości nie jesteśmy w stanie ocenić filmu jako dzieła sztuki na taśmie filmowej. Podstawą każdego filmu jest scenariusz. Jest to materiał literacki będący podstawą fabuły. Zawiera dialogi i odautorskie didaskalia, czyli komentarze dotyczące opisu akcji, postaci, miejsc, czasu. Układ graficzny, a więc sposób wprowadzenia dialogów, monologów, nagłówków scen etc., nazywamy layoutem.
Na podstawie scenariusza opracowywany jest scenopis, zawierający szczegółowy opis kolejnych scen, scenografii czy ujęć kamery, a także scenorys (story board), czyli seria obrazów i szkiców, często jest to plan filmu w formie komiksu, podzielony na akty, sekwencje, sceny i ujęcia – pełni rolę wskazówek dla reżysera, scenografa, operatora, aktorów i montażysty. Autorem scenorysu jest storyboardzista.
Kolejnym etapem, po scenariuszu, scenopisie i scenorysie, jest animatik, czyli nakręcone rysunki ze scenorysu, dzięki którym można zaplanować np. ruchy kamery. Podstawą struktury filmu są:
a) klatka,
b) kadr,
c) ujęcie,
d) scena,
e) sekwencja.
Tekst źródłowy

O historii przedwojennego kina i kształtowaniu się specyficznego języka filmowego pokolenia Polaków uczyły się z programu TVP „W starym kinie”, wymyślonego i redagowanego przez Tadeusza Janickiego.

Filmoteka Śląskich Portretów Mówionych, Biblioteka Śląska

Scenorys (ang. storyboard), scenopis obrazkowy – seria obrazów lub szkiców, zawierających wskazówki dla reżyserów, scenografów, operatorów, aktorów i montażystów. Strzałkami zaznacza się kierunek ruchu kamery, osoby bądź przedmiotu, rysunki są schematyczne: obejmują postaci i ważniejsze elementy dekoracji. Uzupełnieniem mogą być umieszczone obok krótkie komentarze. Stosuje się też numerację scen i ujęć.

Wikimedia Commons, na licencji CC BY-SA 2.0 (fot. Ryzom)

Klaps filmowy – synchronizuje obraz i dźwięk. Stosowany między kolejnymi ujęciami filmu sfilmowany klaps stanowi swego rodzaju nagłówek ujęcia. Zapisane są na nim różne dane techniczne filmu, m.in.: nazwa filmu, data, numer sceny, numer tonu dźwięku itp.

Domena publiczna

2. Struktura obrazu filmowego

W tworzeniu filmu niezwykle ważny jest sposób fotografowania postaci i wydarzeń. Ma to podstawowe znaczenie dla przekazu i odbioru treści filmowej. Wybór zbliżenia na postać lub tylko jej twarz powinien być uzasadniony funkcją dramaturgiczną.

W historii kina ukształtowały się określone sposoby przedstawiania obiektów, wydarzeń i postaci nazywane planem filmowym. Jest to przedstawiona w ujęciu filmowym przestrzeń określona odległością kamery od fotografowanych obiektów. Im dalej znajduje się kamera, tym większą przestrzeń obejmuje; im bliżej – tym mniej widać, ale za to bardzo szczegółowo:

  • plan totalny – pokazuje miejsce akcji w kategoriach geograficzno-urbanistycznych, sylwetki postaci są tylko zarysowane; pozwala odczytać tylko ogólną informację o miejscu, np. pustynia, wielkie miasto;
  • plan ogólny – przedstawia szeroki obraz miejsca zdarzeń, sylwetki ludzi są wtopione w otoczenie, ale widoczne, rozpoznawalne w ogólnym zarysie (często grupy ludzi);

  • plan pełny – ludzkie postacie widoczne od stóp do głów, łatwo rozpoznać działania i gesty bohaterów, ale mniej czytelna jest mimika; tło akcji ciągle wyraźnie widoczne;

 

Plan totalny – przykład z filmów: „Paciorki jednego różańca” i  „Perła w koronie”

Studio Filmowe "Kadr"

Plan ogólny na przykładzie filmów: „Śmierć jak kromka chleba” i „Perła w koronie”

Studio Filmowe "Tor", Studio Filmowe "Kadr"

Plan pełny na przykładzie filmów: „Perła w koronie” i „Akademia Pana Kleksa”

Studio Filmowe "Kadr", Filmoteka Narodowa
  • plan amerykański – postać widoczna od połowy ud w górę, pełniejsza wersja planu średniego (podobno powstał w epoce westernów, kiedy to plan średni powiększono na tyle, aby widoczna była wisząca u pasa broń);
  • plan średni – pokazuje postaci od bioder w górę, wykorzystywany często przy kadrowaniu rozmawiających ze sobą bohaterów (plan dialogowy);

 

Plan amerykański na przykładzie  filmów: „Perła w koronie” i „Akademia Pana Kleksa”

Studio Filmowe "Kadr", Filmoteka Narodowa

Plan średni na przykładzie filmu: „Akademia Pana Kleksa”

Filmoteka Narodowa
  • półzbliżenie – portret twarzy łącznie z częścią tułowia (plan portretowy);
  • zbliżenie – (wielki plan), postać widoczna od ramion w górę, pozwala sfotografować stany psychiczne postaci, mimikę;
  • duże zbliżenie – portret twarzy zajmuje niemal cały ekran, czasem twarz jest nieco obcięta od góry; prezentuje niuanse psychologiczne granej postaci, łzy, mrugniecie oka itp.;

 

Półzbliżenie na przykładzie  filmów: „Perła w koronie” i „Akademia Pana Kleksa”

Studio Filmowe "Kadr", Filmoteka Narodowa

Zbliżenie na przykładzie  filmów: „Perła w koronie” i „Akademia Pana Kleksa”

Filmoteka Narodowa, Studio Filmowe "Kadr"

Duże zbliżenie na przykładzie  filmów: „Śmierć jak kromka chleba” i „Perła w koronie”

Studio Filmowe "Tor", Filmoteka Narodowa
  • detal (plan włoski) – widoczny jest mały fragment obiektu, np. część twarzy, oko. Czytelna faktura skóry, zmarszczki, rzęsy. Rozpoznawalna jest jednak większa całość, do której detal należy;
  • makrodetal – widoczne są wypełniające cały kadr elementy o wielkości nieczytelnej w naturze dla ludzkiego wzroku, np. naczynia krwionośne gałki ocznej. Nie można rozpoznać większej całości, do której detal należy.

 

Detal na przykładzie filmu: „Perła w koronie”

Filmoteka Narodowa, Studio Filmowe "Kadr"

Makrodetal na przykładzie filmów: „Żywot Mateusza” i „Brzezina”

Studio Filmowe "Zebra", Filmoteka Narodowa

Od gatunku filmu i rodzaju pojedynczych ujęć zależeć będzie wybór planu, np. dramat psychologiczny częściej wykorzystywać będzie zbliżenia, podczas gdy filmy historyczne ze scenami batalistycznymi chętnie wykorzystają plany ogólne, a z kolei kryminał – detal (np. odbicie sylwetki oprawcy w oku ofiary).

Ciekawostka

Czy wiesz, że w Polsce organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych CAMERIMAGE, największy i najbardziej znany festiwal poświęcony sztuce autorów zdjęć filmowych. Przyjeżdżają na niego najbardziej znani reżyserzy i operatorzy filmowi z całego świata. CAMERIMAGE znacznie przyczynia się do wzrostu prestiżu operatorów zdjęć filmowych wśród innych twórców X muzy. W wielu krajach, również w Polsce, zawód ten zaliczany był do technicznych. Dzięki Festiwalowi zaczęto dostrzegać, iż operator jest współtwórcą wizualnej strony filmu – jest artystą, podobnie jak reżyser i aktorzy.

Inną zasadą rządzącą w filmie jest kąt widzenia kamery. W najstarszych filmach epoki niemego kina kamera pozostawała nieruchoma, będąc jedynie narzędziem zapisu rzeczywistości. Wraz z rozwojem sztuki filmowej jej rola zmieniała się. Wyróżnia się następujące kąty widzenia kamery:

  • perspektywa ptasia – kamera umiejscowiona na podnośniku lub w samolocie patrzy niemal pionowo w dół, pokazując postaci i obiekty w znacznym skrócie, czytelnie umiejscowione w sytuacji terenowej. Z perspektywy ptasiej nie można odczytać rysów twarzy postaci;
  • perspektywa wysoka – kamera znajduje się powyżej linii oczu postaci i filmuje w dół. Postaci wydają się wrażliwe i bezbronne, spojrzenie z góry podkreśla zagubienie lub osaczenie obiektu, często też wykorzystywana jako prezentacja planu ogólnego. Przy kącie wysokim rysy twarzy pozostają czytelne;
  • perspektywa neutralna – (spojrzenie horyzontalne) kamera ustawiona na wysokości oczu kamera filmuje poziomo. Taki sposób fotografowania jest najbliższy interpretacji przestrzeni przez ludzki wzrok;

 

Perspektywa ptasia na przykładzie  filmu: „Perła w koronie”

Studio Filmowe "Kadr"

Perspektywa wysoka na przykładzie  filmu: „Perła w koronie”

Studio Filmowe "Kadr"

Perspektywa neutralna na przykładzie  filmu: „Perła w koronie”

Studio Filmowe "Kadr"
  • perspektywa niska – kamera znajduje się poniżej linii oczu i filmuje do góry. Rysy twarzy pozostają czytelne. Ustawienie sugeruje punkt wiedzenia osoby słabszej lub uległej patrzącej na osobę silniejszą i dominującą;
  • perspektywa żabia (perspektywa robaka) – sugeruje patrzenie z poziomu ziemi na znajdujące się wyżej dominujące postaci. Skrajna deformacja, podkreślenie smukłości, wysokości, siły. Przedmioty i postaci są monumentalne, co podkreśla ich ogrom, siłę, zagrożenie (np. wyłaniający się z tunelu pociąg najeżdżający na leżącą postać);
  • punkt widzenia – kamera subiektywna, kamera filmuje dokładnie to, co widzą oczy bohatera. Zwykle chodzi o takie sytuacje, w których postać znajduje się w ruchu, a kamera subiektywna rejestruje obraz zmieniający się przed jej oczami.

Perspektywa niska na przykładzie  filmu: „Perła w koronie”

Studio Filmowe "Kadr"

Perspektywa żabia na przykładzie  filmu: „Perła w koronie”

Studio Filmowe "Kadr"

W tworzeniu filmów wykorzystywane jest jeszcze wiele innych sposobów operowania kamerą, takich jak ruch kamery, zmiana jej pozycji (obrót, jazda), zbliżenia (najazdy i odjazdy kamery), zmiany głębi ostrości, kręcenie „z ręki” i filtry zakładane na obiektyw. Wszystko to, jeśli zastosowane zostało świadomie i celowo, pozwala na osiągnięcie różnorodnych, nieraz niebywałych efektów obrazu w filmie.

Ciekawostka

Sl_idziakW Katowicach urodził się jeden z największych polskich i światowych operatorów filmowych, pochodzący ze znanej rodziny fotografików Sławomir Idziak. Wiele filmów nakręcił m.in. z Krzysztofem Zanussim i Krzysztofem Kieślowskim. Dołączył do grupy operatorów  w Hollywood (obok Janusza Kamińskiego i Andrzeja Bartkowiaka). Pracował z Ridleyem Scottem przy filmie Helikopter w ogniu. Hollywoodzka Akademia Filmowa wyróżniła go nominacją do Oscara, identyczne wyróżnienie przyznała mu Brytyjska Akademia Filmu i Telewizji. Następne realizacje, jakie zaproponowano Idziakowi w Hollywood, były równie prestiżowe: kostiumowy Król Artur (2004) i klasyka kina fantasy Harry Potter i Zakon Feniksa (2007). Sławomir Idziak jest twórcą niezwykle kreatywnym. Kiedy Kieślowski zaprosił go na plan Dekalogu (każdy z odcinków cyklu miał fotografować inny operator), przypadła mu część piąta, z której Kieślowski zmontował jeden z swoich najgłośniejszych filmów – Krótki film o zabijaniu (1987) – wyróżniony pierwszą w dziejach Europejską Nagrodą Filmową. Światowa sława dzieła przyczyniła się także do rozgłosu operatora. Od tej pory Sławomir Idziak stał się znany i rozpoznawany całym świecie jako wysokiej klasy specjalista od użycia filtrów, potrafiący wydobyć niezliczoną ilość odcieni błękitu, budujący specyficzny nastrój filmu. Potem przyszło nagrodzone w Cannes Podwójne życie Weroniki (1991), wreszcie uznawany za najważniejszy w artystycznym dorobku operatora film Trzy kolory. Niebieski (1993), wyróżniony na festiwalu w Wenecji Złotym Lwem oraz nagrodą za zdjęcia. O roli obrazu w filmie, a więc pracy operatora, Sławomir Idziak mówi:

Kolor jest w tytule. Można było zrobić film o dominancie niebieskiej, ale wydawało mi się, że ciekawiej będzie umieścić kolor tak, żeby spełniał rolę dramaturgiczną. Od lat próbuję patrzeć na kolor nie tylko z estetycznego punktu widzenia. Kolor przecież znaczy coś więcej. Niebieski związany jest z zimnem, ze śmiercią, jest kolorem groźnym, kolorem nocy. Ma niewątpliwie jakąś przekładnię psychologiczną. Dlatego uważałem, że powinien być związany w filmie z momentami szczególnymi. O kolorze w filmie decyduje wiele czynników: rodzaj światła albo rodzaj filtru, kostium i scenografia. […] Staram się – wraz z moimi partnerami – szukać w pracy rozwiązań nietypowych. Szukam własnych dróg i sposobów. Jestem znany z tego, że bardzo często używam filtrów. Mam sporą ich kolekcję.

Sławomir Idziak uzyskał w Niemczech tytuł profesora i od wielu lat wykłada m.in. w Kolonii, Berlinie, Hamburgu, Londynie, Helsinkach i w Sydney. Firmuje także projekt Film Spring Open – platformę internetową, która służy twórcom filmowym z całego świata do wymiany doświadczeń i opinii.

3. Lech Majewski

Śląsk obfituje w znanych i cenionych w Polsce i na świecie reżyserów. Jednym z nich jest urodzony w Katowicach Lech Majewski, twórca takich filmów jak Basqiat – taniec ze śmiercią, Angelus, Ogród rozkoszy ziemskich czy Młyn i krzyż. W 1999 roku wyreżyserował film opowiadający o poecie pod tytułem Wojaczek, napisanie scenariusza powierzając poecie Maciejowi Meleckiemu. W roli tytułowej również wystąpił poeta, Krzysztof Siwczyk, a w pozostałych rolach zagrali m.in. Dominika Ostałowska, Andrzej Mastalerz czy Robert Gawliński jako Edward Stachura.

Wyjątkowość filmu zasadza się nie tylko na postaci głównego bohatera, wyalienowanej i zbuntowanej wrażliwej jednostki, która nie potrafi lub nie chce dostosować się do otaczającej go rzeczywistości. Ważny jest także pomysł na film: to raczej esej filmowy składający się z ciągu luźnych sekwencji inspirowanych biografią poety, utrzymany w poetyce czarno-białej. Wiele scen Wojaczka kręconych było w jego rodzinnym Mikołowie. To z okna jego pokoju statyczna kamera patrzy beznamiętnie na brzydki świat. Dramatyzm filmu Majewski osiągnął zaskakująco prostymi środkami: kadry są ascetyczne, montaż cięty, ujęcie po ujęciu, ruch postaci wewnątrz kadru. W tych turpistycznych, nędznych zaułkach, ponurych knajpach szamocze się młody człowiek.

Ciekawostka

Na stronie Ninateki zamieszczony jest wywiad, w którym Lech Majewski opowiada o rozwiązaniach artystycznych zastosowanych w filmie „Wojaczek”, doborze obsady i ograniczeniach budżetowych, z którymi musiała borykać się ekipa filmowa i jak te elementy wpłynęły na efekt końcowy.

Tekst źródłowy

Po obejrzeniu filmu „Wojaczek” Lecha Majewskiego, na podstawie wiadomości zawartych w tym temacie oraz wiedzy własnej spróbuj odpowiedzieć na poniższe pytania.

Pytania:

1. Przyglądając się pierwszej części fragmentu, odpowiedz, w jaki sposób filmowany jest bohater; jaki plan zastosowano? Co wydobywa w ten sposób film?

2. Operator, Adam Sikora, zastosował czarno-białą taśmę. Jak myślisz, dlaczego?

3. W jednej ze scen bohater zanim wyjmie z szuflady pigułki, zawija w biały obrus teczkę z wierszami. Jak odczytujesz tę scenę?

4. Zwróć uwagę na ostatnie ujęcia filmu, w szczególności na pracę kamery. Odczytaj funkcje takich ujęć.

5. Jaki nastrój panuje w przedstawionych scenach? Co go buduje?

6. Krytyczka filmowa Maria Kornatowska powiedziała o filmie Wojaczek: Narracja prowadzona jest nielinearnie. Bez oczywistych powiązań. Impresyjnie. Klimatami. Bez fabularnych puent. W jakimś sensie struktura filmu zbliża się do poezji. Czy zgadzasz się z jej słowami? Co znaczy „impresyjnie”, „klimatami”?

a) Lech Majewski dla Eduś o powrotach na Śląsk

Ze zbiorów Lecha Majewskiego

Na Śląsku się urodziłem i wychowałem.

Wyrosłem wśród kolegów, którzy mówili po śląsku i sam umiem mówić gwarą.  Pewnie dlatego zrealizowałem moje „śląskie sto lat samotności”, czyli film p.t. „Angelus„.  Śląsk  jest moim pejzażem wewnętrznym, pejzażem który powraca.  Mój ostatni film, „Onirica„, jest filmem współczesnym, który dzieje się w Katowicach.

Mam różne możliwości robienia filmów w świecie, a jednak ciągnie mnie do Katowic, na Śląsk. Przywożę tu gwiazdy filmowe z Hollywood (John Malkovich, Rutger Hauer, Charlotte Rampling, Michael York, John Rhys-Davies z „Władcy Pierścieni”, Josh Harnett z „Pearl Harbour”, czy Berenice Marlohe, dziewczynę Bonda z filmu „Skyfall”) lecz zatrudniam lokalnych filmowców, gdyż umieją świetnie pracować. W moich pracach realizowanych w Polsce pracują prawie wyłącznie filmowcy, statyści i aktorzy ze Śląska.

4. Magdalena Piekorz

Magdalena Piekorz, reżyser, scenarzystka filmowa i teatralna, ukończyła reżyserię na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego. Zaczynała jako dokumentalistka, a film „Pręgi” był jej debiutem fabularnym

Archiwum Dziennika Zachodniego

Pochodząca z Sosnowca Magdalena Piekorz jest z kolei reżyserem dwóch filmów (wcześniej kręciła dokumenty) – co ciekawe oba oparte są na powieściach Wojciecha Kuczoka: Pręgi (2004, na podstawie Gnoju) oraz Senność (2008). Główną rolę w Pręgach zagrał Michał Żebrowski, a w pozostałych rolach można zobaczyć np. Jana Frycza, Agnieszkę Grochowską, Borysa Szyca, a także samego Kuczoka, który był również autorem scenariusza. Jest to historia znana Ci już z powieści, pierwsza część opowiada o traumatycznych doświadczeniach trzynastoletniego Wojtka z sadystycznym ojcem, część druga natomiast o dorosłym już Wojtku, na którego życiu i wyborach ciążą wspomnienia z dzieciństwa.

Ciekawostka

O pisaniu scenariusza…

Męka z tym pisaniem – kiedy się zabieram do „Gnoju”, akurat wszystkie myśli uciekają w stronę scenariusza; kiedy otwieram plik z „Pręgami”, żeby jakąś scenę dodać, myśli mi się w prozę rozłażą, zdania zamiast obrazów powstają, liter i słów nadmiary. Sam sobie narzuciłem tę zgubną równoległość – efekt może być i taki, że żadnego efektu nie będzie. Powieść może się nie powieść. Film może się urwać.

W. Kuczok, To piekielne kino, Warszawa 2006, s. 148.

Akcja filmu rozgrywa się w dwóch wymiarach czasowych, oddzielonych od siebie upływem lat. Dzięki temu uważny widz może dostrzec wpływ wydarzeń z dzieciństwa Wojtka na jego zachowanie w późniejszym życiu. Dorosły już Wojciech Winkler toczy walkę z samym sobą, starając się nigdy nie zostać taką samą osobą jak ojciec.

Tekst źródłowy

Po obejrzeniu filmu „Pręgi” Magdaleny Piekorz, na podstawie wiadomości zawartych w tym temacie oraz wiedzy własnej spróbuj odpowiedzieć na poniższe pytania.

Pytania:

1. Przeanalizuj sposób filmowania pierwszego fragmentu: jakie plany zastosowano? Jakie ujęcia? Jaki efekt to wywołuje?

2. Scharakteryzuj postać ojca. Jakimi środkami posłużył się aktor odtwarzający tę postać ? Zwróć uwagę na gesty, mimikę, słownictwo.

3. Na podstawie drugiego fragmentu omów postać dorosłego Wojtka. W czym przypomina ojca?

4. Jakie uczucia towarzyszyły ci podczas oglądania pierwszego fragmentu? Która scena (z obu fragmentów) poruszyła cię najbardziej? Jak nazwałbyś problem, który został ukazany w filmie?

5. Obejrzyj film w całości i napisz jego recenzję. Pamiętaj, by jej kompozycja zawierała podstawowe elementy: a) informacje: reżyser, scenarzysta, scenariusz oryginalny czy adaptacja, aktorzy, otrzymane nagrody; b) część krytyczna: analiza tematu i głównych wątków fabuły, zarys problematyki, jej aktualność; kreacja bohaterów; sposób filmowania i jego funkcje, efekty specjalne (i ich funkcje); c) ocena: przesłanie filmu, wrażenie, jakie wywołuje, jak wpływa na widza, jakie są zalety i mankamenty; co można z niego wynieść, czego się dowiedzieć.

Oba filmy, czyli utwory audiowizualne należą do typu filmu fabularnego – aktorskiego filmu akcji. Obok tego wyróżnić można także inne typy filmowe; w najbardziej podstawowym zakresie: film dokumentalny, animowany, oświatowy (propagandowy), a w zależności od długości trwania emisji filmu: krótko/średniopełnometrażowy. Jeżeli natomiast weźmiemy pod uwagę klasyfikację gatunkową, Wojaczek będzie filmem biograficznym, Pręgi zaś – adaptacją filmową.

            Film biograficzny to taki, w którym tematem jest życie i twórczość prawdziwej osoby, znanej ze swej działalności, w tym przypadku mamy poetę Rafała Wojaczka. Adaptacja filmowa to z kolei przeniesienie na ekran utworu literackiego. Może być albo wierna pierwowzorowi, albo tylko oparta na jego luźnych motywach. Co ciekawe, scenariusze obu filmów napisali ludzie związani z literaturą. Magdalena Piekorz wspomina początki pracy z Autorem scenariusza:

„tylko nie takie tragiczne zakończenie! Nie chcę, aby film kończył się śmiercią. Wojtek Kuczok zgodził się, żeby była to opowieść o miłości, która ocala, na czym mi bardzo zależało.

[1] http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,53581,2315438.html

Ciekawostka

Czy wiesz, że…

            Pręgi otrzymały „Złote Lwy” oraz Nagrodę Publiczności na festiwalu w Gdyni, zostały też ogłoszone polskim kandydatem do Oscara w kategorii „najlepszy film obcojęzyczny”. Scenarzysta filmu Wojciech Kuczok odebrał nagrodę NIKE za powieść Gnój, która wspólnie z opowiadaniem Diobol posłużyła za kanwę filmu. Film został zrobiony przez grupę znakomitych twórców: obok reżyserki operator Marcin Koszałka, kompozytor Adrian Konarski, w roli chłopca Wacek Adamczyk.

            W swojej książce To piekielne kino Wojciech Kuczok pisze o pracy przy filmie Pręgi:

Zagadnąłem Magdę o Marcina Koszałkę, człowieka, który miał odwagę skierować kamerę na własną neurozę, na gniazdo, w którym się ona zrodziła, na swój toksyczny dom. […] Teraz wiem, że eksplodował talent bezwzględny, że to bodaj największy artysta pośród operatorów pracujących w Polsce. Magda się ucieszyła, bo zna go ze szkoły filmowej; ależ to byłoby świetne, taki potrójny debiut przy fabule.

Reżyserem filmowym urodzonym w Zabrzu jest Michał Rosa, autor m.in. takich obrazów jak Co słonko widziało, Rysa, Czas honoru. Nagrodzony Nagrodą Specjalną Jury Festiwalu Filmów Fabularnych w Gdyni (Co słonko widziało), za najlepszą reżyserię (Cisza), najlepszy debiut reżyserski (Gorący czwartek) oraz najlepszy scenariusz (Rysa).

Majewski i Piekorz to oczywiście nie jedyni reżyserzy związani ze Śląskiem. Na katowickim Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego im. K. Kieślowskiego studiowało wielu wybitnych reżyserów znanych dziś w całej Polsce, a nawet na świecie. Wymienić można m.in.: Macieja Ślesickiego, reżysera takich filmów jak Tato czy Sara, czy też serialów 13 posterunek Szpilki na Giewoncie; Macieja Derczera – twórcę Magdy M. czy M jak miłość; wspomnianego Michała Rosę, a także Bartosza Konopkę, autora nominowanego do Oscara filmu krótkometrażowego Królik po berlińsku.

Zapamiętaj

Jaka jest struktura filmu i typy planów.

Adaptacja filmowa, scenariusz oryginalny

Film fabularny, animowany, dokumentalny

Obraz, ujęcie, scena

Recenzja filmowa, sprawozdanie, krytyk filmowy

Zadania

1. Dopasuj definicję do pojęć

Klatka

Kadr

Ujęcie

Scena

Sekwencja

Pojedynczy obraz naświetlony na taśmie filmowej. Nie jest widziany, ponieważ wyświetlany jest z szybkością większą niż bezwładność ludzkiego wzroku.
Fragment filmu składający się przynajmniej z jednego ujęcia (najczęściej kilku), zachowujący jedność czasu, miejsca i akcji. Na ogół składa się z kilku lub kilkunastu ujęć przedstawiających to samo zdarzenie, np. kłótnię małżeńską, bójkę, pożegnanie, scenę miłosną itp.
Większa jednostka narracyjna, składająca się z kilku logicznie powiązanych scen o wspólnym wątku tematycznym. Pożegnanie dwojga osób można pokazać w jednej scenie, jednak trudno jest w jednej scenie przedstawić np. napad na bank. Musi się na taki obraz złożyć kilka scen, np. przygotowania do napadu, wejście bandytów do banku, sposób sterroryzowania pracowników, rozpruwanie sejfu, ucieczkę, pościg samochodowy, ujęcie sprawców itp.
Seria klatek naświetlana na taśmie od uruchomienia do zatrzymania kamer. Jest to najmniejsza, niepodzielna jednostka filmowa, chociaż składa się z klatek, których oko ludzkie nie odróżnia jako odrębnych całości. Ma określoną długość i najczęściej przedstawia fragment akcji, ale może wypełniać je nieruchomy obraz przedstawiający na wstępie np. miejsce akcji. W zmontowanym filmie jest to fragment od cięcia do cięcia.
To co widzimy na ekranie (często pojęcie to używane jest zamiennie z klatką). Jego najważniejszą cechą jest format, określający nie wielkość obrazu, ale proporcje jego boków.

2. Wyobraź sobie, że jesteś reżyserem, który omawia z operatorem filmowym sposoby przedstawienia poszczególnych scen w swoich filmach. Uzupełnij tabelę na podstawie wiadomości umieszczonych powyżej.

    Gatunek filmu; scena Zastosowany plan Kąt widzenia kamery Efekt, który chcesz uzyskać
    Film historyczny; scena batalistyczna
    Kino drogi; podróż przez step
    Dramat; kłótnia sąsiadów
    Horror; wampir zbliża się do śpiącej ofiary
    Kryminał; gangster ucieka z pędzącego samochodu

    3. Sporządź plan sprawozdania z wybranego przez siebie filmu, pamiętając o wykorzystaniu profesjonalnego słownictwa, np.: reżyser, scenariusz, dialogi, aktor, kompozytor, muzyka, statysta, operator, producent, scena, scenografia, charakteryzacja, efekty specjalne, kostiumy itd.

    4. Napisz ogłoszenie o poszukiwaniu odtwórcy głównej roli w reżyserowanym przez ciebie filmie.

    5. Napisz zaproszenie na premierę najnowszego filmu wybranego przez siebie reżysera.

    6. W grupach opracujcie dowolną scenę filmową. Podzielcie się rolami: scenarzysta, reżyser, aktorzy, charakteryzator, kostiumolog, operator zdjęć. Przygotujcie zdjęcia próbne wymyślonej sceny.

    7. Korzystając ze zdobytej wiedzy, stwórz scenorys do dowolnej sceny. Nie zapomnij umieścić odpowiednich informacji. Jako wzór może posłużyć poniższy materiał

    Wzór scenorysu do pobrania TUTAJ

    Scenorys

    8. Napisz fragment scenariusza filmu obejmujący kilka jego początkowych scen. Następnie zamień go na scenopis.

    9. Nakręć film dokumentalny o swoim podwórku (przestrzeń, ludzie, wydarzenia z najbliższego otoczenia). Spróbuj sfilmować tak, by pokazać jego wyjątkowość.

    10. Adaptacja filmowa a pierwowzór – jakie są granice wierności wobec książki? Na forum klasy przeprowadźcie debatę na temat możliwości reżysera i jego obowiązków wobec tekstu, na podstawie którego tworzy film. Posłużcie się przykładami udanych i nieudanych, waszym zdaniem, adaptacji filmowych.

    11. Czym zajmuje się krytyk filmowy? Przeanalizuj dowolny artykuł omawiający wybrany film. Czy krytyk musi być krytyczny wobec omawianego dzieła filmowego?

    Tutaj dowiesz się więcej Wywiady z Lechem Majewskim na stronie Ninanteki

    D. Folga-Januszewska, Ach! Polski Plakat filmowy, Lesko 2013.

    A. Helman, A. Pitrus, Podstawy wiedzy o filmie, Gdańsk 2008.

    A. Słonimski, Romans z X muzą: teksty filmowe z lat 1917-1976, Warszawa 2007.