Z PANTEONU KATOLICKIEGO DUCHOWIEŃSTWA ZIEMI CZĘSTOCHOWSKIEJ

Panteon – tym terminem opisywano w przeszłości w religiach politeistycznych grupę bóstw powiązanych ze sobą związkami rodzinnymi. W starożytnych Grecji i Rzymie terminem tym określano świątynię poświęconą wszystkim bogom. Obecnie słowa Panteon używa się w odniesieniu do najwybitniejszej grupy w danej dziedzinie (w tym przypadku księży) i dla podkreślenia ich szczególnej roli i znaczenia. Celem tej lekcji jest uświadomienie, że opisane tu osoby są integralną częścią tradycji ziemi częstochowskiej i warto o nich mówić współcześnie.

Z utworzoną w 1925 roku diecezją częstochowską związanych było wielu wybitnych kapłanów, którzy poprzez zaangażowanie w sprawy duszpasterskie i społeczne okazywali przywiązanie do Kościoła, Ojczyzny i lokalnej wspólnoty, niejednokrotnie narażając przy tym życie.

W panteonie duchowieństwa ziemi częstochowskiej na pierwszym miejscu wymienia się ks. bpa Teodora Kubinę (1880-1951), założyciela diecezji częstochowskiej . Kubina urodził się w Świętochłowicach, a wśród jego zasług wymienia się wprowadzenie śląskich (wrocławskich) tradycji kościelnych do Kościoła częstochowskiego, który wcześniej związany był z diecezją włocławską i kielecką.

W 1901 roku, tuż po ukończeniu gimnazjum, Kubina rozpoczął studia teologiczne we Wrocławiu wysłany do Rzymu przez kard. Georga Koppa i tam kontynuował swoją naukę. W Rzymie uzyskał doktoraty z filozofii i teologii, a w 1906 roku przyjął święcenia kapłańskie. Następnie wrócił do swojej diecezji, jednak przez wzgląd na obszar, jaki zajmowała diecezja wrocławska (obejmowała swoim zasięgiem m.in. teren Berlina i Pomorza Zachodniego), posługę duszpasterską pełnił w bardzo zróżnicowanym środowisku.

Teodor Kubina był wikarym w Mikołowie, Królewskiej Hucie, Kołobrzegu i Berlinie, w ostatnim z miast został proboszczem. W 1917 roku objął funkcję proboszcza parafii mariackiej w Katowicach, którą pełnił do nominacji na biskupa częstochowskiego w 1925 roku.

Życiorys bpa T. Kubiny jest niezwykle bogaty, na każdym etapie życia był jednak mocno związany z kwestią społeczną, którą zainteresował się jeszcze podczas rzymskich studiów. Jako proboszcz w Berlinie rozwijał działalność charytatywną, angażował się w organizacje krzewiące kulturę, zawiązywał stowarzyszenia kościelne i związki katolickie. Jeszcze wcześniej, jako wikary na Górnym Śląsku, był współinicjatorem powstania Śląskiego Związku Akademików, następnie Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, Śląskiej Biblioteki Krajowej. Poza tym angażował się w prace Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz Towarzystwa Czytelni Ludowych.

Redagował także Chrześcijańską Bibliotekę Społeczną. T. Kubina zaangażował się w aktywność społeczną również od strony teoretycznej, opisując jej funkcjonowanie. Kwestie te podejmował również w części z napisanych przez siebie prac.

W Episkopacie Polski uważano go za jednego z największych znawców kwestii społecznych.. Praca pt. Akcja Katolicka a akcja społeczna (1930) była powodem nadania mu przydomku „czerwony biskup”, a także oskarżenia o szerzenie radykalnych poglądów. Po wyjaśnieniach zarzuty te zostały jednak wycofane. W 1933 roku Prymas Polski kard. August Hlond powołał bpa Kubinę do Rady Społecznej przy Prymasie Polski, a funkcję tę łączył z członkostwem w  Komisji Społecznej i Komisji dla Spraw Akcji Katolickiej Episkopatu.

T. Kubina był również zdolnym politykiem, co pokazał w trakcie walk o przynależność Górnego Śląska do Polski. W kwietniu 1921 roku został członkiem misji Polskiego Komitetu Plebiscytowego do Rzymu którego zadaniem było przybliżenie polskiego stanowiska w kwestii górnośląskiego plebiscytu. Od lipca 1921 do czerwca 1922 roku był członkiem Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku, a następnie wszedł w skład Tymczasowej Rady Wojewódzkiej (czerwiec – październik 1922 roku), będąc przewodniczącym Komisji Legislacyjnej. Dodatkowo, od 1919 do 1925 roku, był członkiem Narodowej Partii Robotniczej, której władze proponowały mu mandat poselski do Sejmu RP lub Sejmu Śląskiego. Zaangażowanie proboszcza T. Kubiny w sprawy polskie były powodem opuszczenia przez niego w sierpniu 1920 roku katowickiej parafii mariackiej (obawiał się o swoje życie).

Po utworzeniu Administracji Apostolskiej dla Śląska Górnego w listopadzie 1922 roku ks. T. Kubina był jednym z kandydatów na jej rządcę. Z powodu sprzeciwu wrocławskiego kard. Adolfa Bertrama funkcje tę objął ostatecznie ks. August Hlond. T. Kubina w  nowo powołanej strukturze pełnił jednak szereg ważnych stanowisk: m.in. wicedziekana kolegium konsultorów oraz egzaminatora prosynodalnego. W latach 1923-1924 był także pierwszym redaktorem tygodnika diecezjalnego „Gość Niedzielny”.

Jako pierwszy ordynariusz częstochowski przyczynił się do zorganizowania struktur nowej diecezji. Zorganizował kurię diecezjalną, seminarium duchowne w Krakowie, erygował organizacje katolickie z Ligą Katolicką i Akcją Katolicką na czele. Jako pierwszy duszpasterz diecezji wsławił się zorganizowaniem aż siedmiu kongresów eucharystycznych. Wykorzystał też swoje „śląskie” doświadczenia w dziedzinie środków społecznego przekazu i powołał do życia pisma: „Niedziela”, „Wiadomości Diecezjalne” i „Czyn Katolicki”. W celu poznania losów Polonii odbył wiele podróży zagranicznych, a w 1931 roku założył Stowarzyszenie Wychodźców Polskich pod opieką Królowej Korony Polskiej, które miało na celu integrację Polonusów wywodzących się z terenu nowej diecezji.

W czasie II wojny światowej ks. bp T. Kubina pozostał w Częstochowie, mimo zagrożenia nie decydując się na opuszczenie diecezji. Kiedy terytorium diecezji zostało podzielone na trzy okupowane obszary, zajął się organizacją życia religijnego.

Podczas swoich działań często wstawiał się za swoimi diecezjanami. Był m.in. współautorem (wraz z bp. Janem K. Lorkiem i bp. Czesławem Kaczmarkiem) memoriału adresowanego do kierującego z ramienia III Rzeszy Generalnym Gubernatorstwem Hansa Franka, poruszającego problemy szkolnictwa, nauki religii, opieki duszpasterskiej nad więźniami oraz działalności charytatywnej. Przez cały czas wojny organizował pracę dobroczynną, m.in. działał na rzecz uchodźców z Warszawy po powstaniu warszawskim (w 1944 roku). W tym samym roku sprzeciwił się wystosowaniu przez Niemców odezwy, nakłaniającej Polaków do walki z komunizmem u boku III Rzeszy.

W nowej, powojennej rzeczywistości zachowywał początkowo życzliwy stosunek do władzy, chociaż wyraźnie podkreślał katolickość Polski. Jego wypowiedzi spowodowały, że nowe komunistyczne władze państwowe traktowały ks. bpa T. Kubinę jako wrogiego im członka Episkopatu Polski. Pomimo różnych trudności do swojej śmierci aktywnie działał: m.in. dokonał nowego podziału administracyjnego diecezji częstochowskiej, zreorganizował kurię oraz konsekrował katedrę częstochowską pw. Świętej Rodziny. Dodatkowo wciąż czynnie działał w Episkopacie Polski. Bp T. Kubina zmarł w 1951 roku w Częstochowie, a jego grób znajduje się w krypcie tamtejszej katedry.

Wielu ważnym członkom Panteonu nie dane było jednak doczekać zakończenia II wojny światowej. Powodem takiego stanu rzeczy był niechętny wierze i Kościołowi katolickiemu system rządów w III Rzeszy, który przez nękanie, aresztowania, wywózki do obozów koncentracyjnych oraz śmierć prześladował duchowieństwo. Wśród wielu dotkniętych prześladowaniami znajdowali się także księża diecezji częstochowskiej, spośród których dwóch uznanych zostało za męczenników za wiarę i wyniesionych na ołtarze.

Pierwszym z nich był ks. Maksymilian Binkiewicz (1908-1942) urodzony w Żarnowcu w powiecie olkuskim. W 1926 roku rozpoczął studia teologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, wstępując jednocześnie do seminarium częstochowskiego w Krakowie. W 1931 roku przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa T. Kubiny. Pozostał w seminarium, gdzie został prefektem i kontynuował studia na krakowskim uniwersytecie. Po ich ukończeniu pracował w szkolnictwie na terenie Sosnowca i Wielunia. Szczególnie aktywnie działał w drugim z wymienionych miast, gdzie był m.in. prefektem Prywatnego Gimnazjum Męskiego im. T. Kościuszki, będącego de facto niższym seminarium duchownym diecezji częstochowskiej. Wybuch II wojny światowej zastał go w Wieluniu, gdzie w 1941 roku został aresztowany, by po pobycie w obozie przejściowym w Konstantynowie k. Łodzi zostać wywiezionym do obozu koncentracyjnego w Dachau (miejsca kaźni blisko 1800 polskich księży, z których około 900 zginęło). Właśnie tam w 1942 roku zabili go Niemcy. Świadectwo wiary ks. M. Binkiewicza zostało dostrzeżone przez Kościół katolicki, a w czerwcu 1999 roku papież Jan Paweł II ogłosił go jednym ze 108 polskich męczenników II wojny światowej.

Drugim z męczenników związanych z Ziemią Częstochowską był pochodzący z Żarek ks. Ludwik Roch Gietyngier (1904-1941). W 1922 roku wstąpił do seminarium duchownego w Kielcach, po utworzeniu w 1925 roku diecezji częstochowskiej i zorganizowaniu seminarium w Krakowie podjął pierwszą nieudaną próbę przeniesienia się do seminarium częstochowskiego. Konsekwentne prośby okazały się skuteczne w 1927 roku, wobec czego święcenia kapłańskie w tym samym roku przyjął już na Jasnej Górze. W trakcie swojej posługi duszpasterskiej pracował jako wikary w Strzemieszycach, był prefektem w szkołach w Będzinie i Częstochowie, kapelanem u Sióstr Zmartwychwstanek w Częstochowie, sprawował też opiekę nad Kołem Związku Inteligencji Katolickiej oraz kierował Gimnazjum Biskupim w Wieluniu.

W 1939 roku został proboszczem w parafii w Raczynie, podobnie jak ks. M. Binkiewicza aresztowano go w 1941 roku i z obozu przejściowego w Konstantynowie przewieziono do Dachau, gdzie zginął w niespełna dwa miesiące po aresztowaniu. Także w jego przypadku świadectwo życia i wiary stało się powodem beatyfikacji, której w 1999 roku dokonał papież Jan Paweł II.

Przywołane postaci stanowią zaledwie drobną część duchowieństwa związanego z Ziemią Częstochowską, które przez dziesiątki i setki lat odgrywa ważną rolę w kształtowaniu tożsamości lokalnej i regionalnej. Z pewnością ważnych i godnych upamiętnienia przedstawicieli stanu kapłańskiego było i jest znacznie więcej. Warto byś podejmował próby poszukiwania informacji na ich temat i upamiętniania ich dla następnych pokoleń. Pamiętaj, że także od Ciebie zależy, czy ich zaangażowanie i wkład w rozwój lokalnej społeczności zostaną dostrzeżone i czy możliwa będzie kontynuacja tych dokonań.