(O)LŚNIENIA – GRA MIEJSKA O ŻYCIU KULTURALNYM, POZIOM ZAAWANSOWANY (14+)

historia, kultura, społeczeństwo
Przypomnij sobie

1. Miasto Katowice w 1922 roku stało się stolicą województwa śląskiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Ponieważ Górny Śląsk przez 150 lat był częścią państwa niemieckiego i różnił się od innych województw, np. na tle kulturowym, nowo powstałe województwo śląskie w wyniku wcześniejszej rywalizacji polsko-niemieckiej o ten teren zyskało pewne przywileje i możliwości. Przede wszystkim otrzymało autonomię, czyli częściową niezależność od centralnego rządu Rzeczpospolitej Polskiej.

2. Górny Śląsk, do tej pory spójny region, podzielono pomiędzy dwa państwa. Katowice znalazły się blisko niemieckiej granicy i w mieście wciąż przebywało wielu mieszkańców narodowości niemieckiej. W związku z tym po 1922 roku nastała era rywalizacji polsko-niemieckiej. Każde z państw udowadniało, że lepiej zarządza swoją częścią otrzymanego regionu, prezentując swoją wyższość gospodarczą, artystyczną i ideologiczną.            

1. Zanim wyruszysz

Gra miejska jest elementem projektu „PoznajMY ŚLĄSKIE 1922-1939”, dofinansowanego ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Rządowego Programu Dotacyjnego „Niepodległa”. Uzupełnienie gry stanowi lekcja o życiu kulturalnym w międzywojennym województwie śląskim.

Ze względu na stopień skomplikowania zadań, sugerowany wiek uczestników gry to 14+ (podział wiekowy jest umowny – zależy od miejsca zamieszkania, zainteresowań i posiadanej wiedzy, jak również wcześniejszego doświadczenia w tego typu grach). Jeśli  interesuje cię łatwiejszy wariant zajrzyj do  gry (O)LŚNIENIA – poziom średniozaawansowany (9+)„.

Trasa: 2,2 km w wersji optymalnej (w kolejności wykonywania zadań zgodnie z układem gry), czas przejścia ok. 45 min (trzeba doliczyć czas wykonania zadań).

Realia gry: Katowice, lata 1922–1939, współczesność.

Przed tobą szereg zadań; możesz je wykonać w kolejności, w której występują w tej grze lub wybrać własną trasę. Rozwiązując zagadki, możesz uzyskać fragment zdjęcia oraz powiązaną z nim cyfrę lub literę.

UWAGA! Przy zadaniach znajdują się informacje, jak poprawnie wpisać odpowiedź (np. użyć drukowanych liter lub zapisać wielkimi literami nazwy własne), konieczne zastosuj się do tych poleceń, żeby odpowiedź została właściwie zweryfikowana.

Przygotuj coś do pisania i sprzęt, którym będziesz mógł robić zdjęcia (np. smartfona albo aparat fotograficzny), bo trasa wiedzie przez naprawdę ładne miejsca w centrum miasta. Zabierz ze sobą dorosłych. Pomogą Ci rozwiązać trudniejsze zadania, a wędrówka będzie znacznie bezpieczniejsza.

Cyfry i fragmenty ilustracji

Po rozwiązaniu każdego z zadań dostaniesz fragment zdjęcia, który będzie połączony z cyfrą. Zebrane elementy układanki będą potrzebne do wykonania jednego z dwóch zadań końcowych – ułożenia fotografii wskazującej miejsce finału.

Litery

Kolejna wskazówka pomaga zlokalizować wydarzenia na mapie. Z zebranych liter należy ułożyć słowo, a następnie odnaleźć je na planie miasta dołączonym do gry. To w tym miejscu zlokalizowany jest budynek, który został przedstawiony na zebranych fragmentach fotografii.

Mapa

A teraz najważniejsze – poniżej znajdziesz mapę. Przygotuj ją sobie w taki sposób, by zawsze móc na nią zerknąć. Wydrukuj lub otwórz w odrębnej zakładce. Mapa może Ci się przydać przy rozwiązywaniu zadań.

Mapa (o)lśnień

Mapa wielkich Katowic i okolic Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego, domena publiczna

2. Wstęp

Nadchodzą niespokojne czasy. Okrutne choroby, widma wojny, kryzys gospodarczy, powszechny brak empatii i skupienie na samym sobie.

Choć niewielu to przyznaje, jedną z przyczyn upadku dobrze funkcjonującego społeczeństwa, jest ograniczenie wydatków na rozwój kultury i sztuki. Kiedy odchodzą pisarze, malarze, rzeźbiarze i architekci, kiedy nie ma kina, muzyki i tańca, wtedy brakuje twórczej dyskusji, kreatywności, otwarcia się na problemy innych i zdolności przeżywania wielu historii na raz. Pozostaje tylko sucha walka o przetrwanie.

Brzmi groźnie? Na szczęście wciąż jest to tylko wizja przyszłości i jeszcze spotykamy ludzi, którzy walczą, czyli tworzą sztukę, rozwijają ludzką wyobraźnię i wywołują emocje.

Niestety, ta walka staje się coraz trudniejsza, co powoduje niepokój, a mieszkańcy miasta zaczynają się bać. Na szczęście są jeszcze na świecie miejsca, które dzięki natchnieniu artystów i mocy twórczej zostały naznaczone historią uczuć i „olśnień”, Miejsca, które istnieją dla sztuki.

Brzmi jak filozoficzny bełkot? Być może, ale wystarczy się przejść po mieście, by dostrzec owe „lśnienia”. Katowice krzyczą. Są w centrum miasta takie punkty, gdzie artyści stworzyli własną czasoprzestrzeń. Historia przenika się tam z teraźniejszością, szukając dziury, dzięki której mogłaby wyjść na powierzchnię i udowodnić, że konkretne wydarzenia miały kiedyś miejsce. To miasto próbuję Cię olśnić, byś sam rozpoczął walkę o sztukę.

To nie jest bezpieczna gra… Bunt miasta tworzy pęknięcia w linii czasu. Może się zdarzyć, że nieopatrznie przejdziesz granicę i znajdziesz się w odpowiednim miejscu, ale w złym czasie. Nieustraszony odkrywca i badacz przeszłości/Nieustraszona odkrywczyni i badaczka przeszłości będzie w stanie dotrzeć do każdego pęknięcia w czasoprzestrzeni i rozwiązać wszystkie tajemnice. Jeśli odnajdziesz i połączysz wszystkie wskazówki będziesz w stanie zlokalizować centrum dowodzenia, w którym ludzie mogą bezpośrednio wpływać na rozwój kultury i sztuki. Kto wie, czy stamtąd nie można pójść jeszcze dalej? W centrum zmian można zrobić wiele. To będzie Twoja droga do przyszłości i wskazówka do dalszego działania. Ciekawe, kim staniesz się po przejściu tej przygody i rozwiązaniu wszystkich zagadek.
Powodzenia!

3. Kina i kinematografia

Ul. Matejki, dokładnie w połowie drogi między ul. Młyńską a placem Wolności. Kiedy docierasz na miejsce, dostrzegasz, że kamienica znajdująca się na skrzyżowaniu ul. Słowackiego z ul. Matejki została odbudowana.
Odbudowana!? Przecież jeszcze wczoraj w tym miejscu było coś zupełnie innego! Stajesz zaskoczony, a nagle zrywa się mroźny, nieprzyjemny wiatr. O twoje ramię ociera się zniecierpliwiony mężczyzna, ubrany w gruby płaszcz i z eleganckim kapeluszem na głowie.

– Pardon – powiedział mężczyzna i delikatnie kiwnął kapeluszem w Twoją stronę. – Wybacz, śpieszę się do kina, właśnie grają „Za winy niepopełnione”. Z Lulą Kryńską.

Dookoła dostrzegasz sylwetki ludzi ubranych w zimowe kożuchy. Wszyscy ciągną do wysokiego budynku po zachodniej stronie ulicy. Współczesna moda rzadko tak dosłownie sięga do lat 30. XX wieku. To ludzie czy złudzenia?

W katowickich kinach można było obejrzeć filmy zagraniczne (np. „Hotel du Nord”), polskie oraz te opowiadające o Górnym Śląsku i wyprodukowane przez śląskie agencje filmowe (np. „Inżynier Szeruda”). Do kin chadzano często, mimo że bilety bywały bardzo drogie – zawierały m.in. podatek widowiskowy, który zasilał budżet miasta.

Budynek przy ul. Matejki 3 został oddany do użytku w listopadzie 1938 roku. Miał pełnić wiele funkcji, między innymi stworzono tutaj najbardziej eleganckie i największe kino w przedwojennych Katowicach, które było w stanie pomieścić aż 700 osób

fot. A. Krzon-Król

Zjawy rozpłynęły się we mgle. Mamy XXI wiek. Stoisz przed ważnym, katowickim budynkiem.

Oś obiektu wyznacza kierunek północ-południe, nadając budowli symboliczne znaczenie muru między Polską a Niemcami. Nad wejściem wielkie okna wydają się symbolizować ilość zrywów Górnoślązaków, które doprowadziły do zjednoczenia się Śląska z Polską. Masz przeczucie, że te okna są jednym z kluczy do rozwiązania zagadki. Dokładnie te same podziały w każdym z okien. Każde z okien powtarza te same cyfry. Trzy i trzecie…

Zadanie

W którym miesiącu rozpoczęło się trzecie, ostatnie powstanie śląskie? Spróbuj nie szukać w Internecie. Jeżeli przyjrzysz się oknom, może to one Ci o tym opowiedzą.

III powstanie zaczęło się w:

Marcu

Maju

Lipcu

Sierpniu

Zadanie

Budynek, pod którym stoisz, został wybudowany z inicjatywy weteranów powstań śląskich i to im przede wszystkim miał służyć. Jeżeli przyjrzysz się elewacji, odnajdziesz na niej nazwę obiektu.

Od rozpoczęcia budowy, czyli od 9 lipca 1936 roku, budynek był znany jako: (nazwę każdego z członów zapisz drukowanymi literami).
Ciekawostka

Część Górnego Śląska, która weszła w granice państwa polskiego miała najlepiej rozwiniętą siecią kin w kraju i dysponowała najbardziej różnorodnym repertuarem! Należy do tego dodać największą liczbę miejsc na widowni i najlepsze wyposażenie – wysokiej jakości rzutniki projekcyjne. Oprócz kin stacjonarnych projekcje organizowane były także przez kina objazdowe. Sieć kin w województwie śląskim nie była rozlokowana równomiernie, najwięcej zlokalizowanych było w okręgu przemysłowym. Statystyczne kino w województwie śląskim było duże – posiadało 555 miejsc. Największe kina w województwie to: „Apollo” w Królewskiej Hucie, które mieściło 1,4 tys. widzów i „Rialto” w Katowicach, które miało trochę ponad 1 tys. miejsc na widowni. Stale inwestowano w rozwój technologii: od 1930 r. co czwarte kino miało sprzęt do wyświetlania filmów z dźwiękiem, a już pięć lat później funkcjonowały zaledwie dwa kina, gdzie wyświetlano tylko filmy nieme.

4. Awangarda komiksu

Warto się tutaj rozejrzeć. Tłum ludzi wędruje po obu stronach ruchliwej drogi. Jest zamknięta dla samochodów, ale raz po raz rozlega się dzwonek tramwajów. Przy chodnikach tłoczą się sklepy, obiekty usługowe, restauracje i kawiarnie. Przyglądając się ulicy, trudno zauważyć, czy to lśnienia czasu, czy tylko błyski świateł i pamiątki po dawnych neonach.

Chwila! Czy strój kobiety po lewej nie wydaje Ci się podejrzany? Czy tamten mężczyzna ma na głowie melonik?
Ul. 3 Maja w latach międzywojennych była jedną z najbardziej reprezentacyjnych ulic Katowic, także z perspektywy życia kulturalnego. Usytuowane tutaj były dwa kina („Colloseum” i „Union”) oraz siedziba biura wynajmu filmu „Espefilm”, górnośląskiej wytwórni, realizującej przede wszystkim krótkie kroniki.

Międzywojenna, tętniąca życiem ulica była też źródłem inspiracji dla jednego z pierwszych, polskich komiksów. Niezwykle popularne historie „Bezrobotnego Froncka” pojawiały się w czasopiśmie „Siedem groszy, dziennik ilustrowany dla Wszystkich o Wszystkiem. Wiadomości ze Świata. Sensacyjne Powieści”, wydawanym przez redakcję „Polonii”. Autorem komiksu o Froncku był Franciszek Struzik, górnik, który w 1929 roku wygrał konkurs na rysownika, organizowany przez redakcję „Polonii”.

W tym fragmencie gazety „Siedem Gorszy” możesz przeczytać o autorze komiksu „Bezrobotnego Froncka”, jak opisuje go autor artykułu?

ŚBC, domena publiczna

Zastanów się jaka forma komizmu została tutaj zastosowana?

ŚBC, domena publiczna

Błysk i poryw zimnego wiatru. Już wiesz co to oznacza. Prosto w Twoje ręce wiatr przywiał kartkę z ogłoszeniem.

 

Pożółkła gazeta w Twojej ręce ogłasza konkurs na poszukiwanie Froncka. Czyżby pojawił się w mieście?

ŚBC, domena publiczna

Spójrz przed siebie. Jeżeli dobrze się przyjrzysz, wśród kamienic przy ul. 3 Maja zajdziesz te, które widać na fotografii. Czy na zdjęciu widać Froncka? Ruszaj za nim i sprawdź, jaki numer dzisiaj ma ta kamienica!

ŚBC, domena publiczna
Zadanie

Zaznacz, do którego ainfartu wszedł Froncek?

Froncek wszedł do kamienicy przy ul. 3 Maja (odpowiedź wpisz cyfrą).

Widzisz lśnienie za lśnieniem. Świat migocze… Raz jesteś w jednej, raz w drugiej przestrzeni czasowej. Jeżeli stoisz przed kinem, odszukaj reklamę obiektu, która wisi na budynku. Widzisz ją? Niezupełnie odpowiada obrazowi poniżej, prawda? Znów przecierasz oczy. A może wszystko się zgadza?

ŚBC, domena publiczna

To nie współczesna nazwa, ale nazwa obiektu, który Julius Echkerich otworzył w tym miejscu w 1922 roku

A. Krzon-Król
Zadanie

Teraz spójrz na współczesną reklamę, tę na budynku. Jeśli będziesz uważny/uważna, uda Ci się dostrzec, jaka litera zastąpiła dzisiaj literę "M" z międzywojennej nazwy.

Litera, której brakuje, to  (zapisz w wersji drukowanej).

 

 

 

5. Sztuka przez duże “SZ”

W 1928 roku w Katowicach powstało Śląskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, skupiające w swoim gronie największych, miejscowych artystów plastyków: Stanisława Ligonia (malarza, pisarza, ilustratora), Tadeusza Michejdę (malarza, architekta) oraz Pawła Stellera, którego pracownia dzisiaj jest jednym z oddziałów Muzeum Historii Katowic. Rok później Stanisław Ligoń założył Związek Artystów Plastyków. Oba stowarzyszenia organizowały m.in. wystawy dzieł Jana Matejki, Stanisława Wyspiańskiego czy Juliana Fałata. Brakowało jednak galerii sztuki i sal wystawowych, dzieła sztuki prezentowano więc w urzędach bądź w kawiarniach. Przy ul. 3 Maja 11 znajdowała się niegdyś kawiarnia „Oaza”, która szybko stała się miejscowym klubem inteligencji katowickiej.

Jeśli wejdziesz w bramę kamienicy, zauważysz, że artystyczna przeszłość tego miejsca nie pozwala mu odejść w niepamięć. Widzisz obraz na ścianie? To mural. Ten po lewej stronie zdobi jeszcze mozaika, czyli ozdobne elementy stworzone z małych, kolorowych kamyczków.

To miejsce wciąż jest galerią sztuki. W zdobnej kolejce znajdziesz piękne kobiece twarze. Tu nie liczy się pierwszy ani ostatni. Mural nosi tytuł „8 mil na północ lotem wrony”. Nie o ósemkę tutaj chodzi, to by było za proste.

Zadanie

Spróbuj ułożyć zamieszczone poniżej fragmenty muralu we właściwym porządku. Kobieta, przy której bezpiecznie jest zamknąć oczy i zasnąć, dostarczy Ci kolejny element układanki. Musisz tylko odpowiedzieć, która pojawia się w kolejności.

Gdy odkryjesz już cyfrę, którą skrywa w sobie mural, pamiętaj, że potrzebujesz jeszcze litery. Tej strzeże dekoracja. Mozaika, która odróżnia mural od każdego innego tego typu dzieła. W niej także znajdziemy nawiązanie do przeszłości. Gdyby jakieś zwierzę mogło podróżować między wymiarami, byłby to na pewno on. Wyróżnia go oko, które zdaje się widzieć więcej. Być może przez tę niezwykłą barwę, a może dzięki tym niemodnym już szkłom?

Zadanie

Odnajdź to oko i sprawdź, w którą stronę patrzy.

Będzie ich troje. Zobaczysz je w momencie, w którym są bezbronne i urocze, zupełnie cichutkie i wciąż jeszcze takie malutkie. Znajdziesz tam troje (zapisz w wersji drukowanej).

6. Zaginiony kabaret

Lata 20-te, lata 30-te… tak głoszą słowa popularnej przed laty piosenki. Okres międzywojenny kojarzy się przede wszystkim z sukienkami midi, włosami kręconymi na wałkach, muzyką, tańcem oraz kabaretami. Choć nie znamy katowickich aktorów, a tutejsi polskojęzyczni literaci wówczas dopiero rozwijali swoje skrzydła, Katowice miały ambicje! Nie brakowało tutaj klubów muzycznych, tanecznych ani kabaretów.

W latach 20. przy ul. Stawowej 19 mieścił się „pałac tańców” i kabaret „Trocadero”, którego nazwę zmieniono później na „Carioca”, zaś w 1934 roku otwarto tutaj Teatr Rewiowy „Rarytas” – jedyny taki w mieście ambitny kabaret literacki.

Programy rewii reżyserował Tadeusz Pilarski, konferansjerkę prowadził i teksty pisał znany aktor Feliks Konarski (pseudonim Ref‑Ren, późniejszy autor słów do słynnej pieśni „Czerwone maki na Monte Cassino„), a śpiewała tutaj m.in. jego żona – Nina Oleńska. Zapraszano wędrownych aktorów oraz tych z Warszawy i Krakowa. Na scenie teatru grał m.in. Leo Fuchs, który chwilę później rozpoczął karierę na Broadwayu.

NAC, domena publiczna

Spróbujmy więc odnaleźć Rarytas. Nic trudnego, należy tylko dotrzeć do kamienicy na ul. Stawowej 19. Punkt został oznaczony na mapie. Och! Tu może pojawić się problem… Stawowej 19 nie odnajdziesz na współczesnych mapach.  Zostaw więc Internet i poszukaj na dołączonej międzywojennej mapie skrzyżowania ulic Stawowej i Młyńskiej. To właśnie tutaj, na nieistniejącym dziś skrzyżowaniu, znajdował się niegdyś „Rarytas”.

Fragment budynku z wejściem do baru „Trocadero”

NAC, domena publiczna

Budowa sceny teatrzyku rewiowego „Rarytas” w Katowicach

NAC, domena publiczna

Teatrzyk rewiowy „Rarytas” w Katowicach

NAC, domena publiczna

Czasem trzeba zmrużyć oczy, by ponownie dostrzec lśnienie czasu. Oto jest! Z obiektu wyszedł niewysoki, wąsaty mężczyzna z laseczką w dłoni. Twarz wydaje Ci się znana. Polityk, prawnik. Ktoś niezwykle istotny. Spojrzał przed siebie, skręcił w prawo i powolnym krokiem ruszył na spacer. Znajoma twarz nie daje Ci spokoju, więc podążasz za mężczyzną. Błysk sprawił, że straciłeś na chwilę kontakt ze światem. Poszedłeś na prawo od wejścia, spójrz uważnie. Widzisz znajomą twarz? To nie żywy człowiek, to płaskorzeźba.

Zadanie

Już wiadomo kim był ten mężczyzna? Wiesz, ile kadencji pełnił swoją funkcję?

Przez (odpowiedź wpisz cyfrą) kadencje.

Wróć jeszcze raz przed wejście Teatru Rewiowego „Rarytas”. Wychodząc z bramy kabaretu najszybciej dochodziło się do rynku ul. Młyńską, z nowiutkim, charakterystycznym dla dwudziestolecia międzywojennego budynkiem, przedstawicielem katowickiego szlaku moderny.

 

Charakterystyczna, łukowata fasada prezentowała typowy dla modernizmu minimalizm. Parter zajmowały niegdyś sklepy, posterunek policji, drukarnia oraz księgarnia. Czy uda Ci się dostrzec, co współcześnie znajduje się w miejscu oznaczonym na zdjęciu kolorowym kwadratem?

Polona, domena publiczna
Zadanie

Przyjrzyj się zdjęciu powyżej, porównaj je z rzeczywistością, a następnie uzupełnij zdanie:

W miejscu oznaczonym na zdjęciu kolorowym kwadratem znajduje się dziś (zapisz w wersji drukowanej).

7. Cały świat to scena...

[…]

Nigdy nie miało tu brzmieć polskie słowo!

– tak obiecali, ci go stawiali –

Dziś utonęli w życia wartkiej fali […]

Jan Smotrycki, „Teatr”

Już w pierwszych dnia lipca 1922 roku rozpoczęły się prace nad uruchomieniem stałej sceny teatralnej. Sytuacja nie była łatwa. Podział Górnego Śląska pomiędzy dwa państwa przyniósł teatrowi dychotomiczną publiczność: miejscową i napływową; śląską, polską i niemiecką. W pierwszych powojennych latach sceną dzielono się z teatrem niemieckim. Teatr polski miał być rozrywką, miał na siebie zarabiać oraz przyciągać widownię i zarazem kształtować świadomość narodową. Właśnie dlatego jego pierwszy dyrektor, dr Tadeusz Wierzbicki, stworzył grupę teatralną, chór, balet, orkiestrę oraz zaangażował śpiewaków. Wystawiano tutaj zarówno spektakle komediowo-dramatyczne, jak i muzyczno-operetkowe. Brakowało niestety rodzimych, polskich aktorów. W zamian, zwłaszcza od końca lat 20., zapraszano tutaj np. warszawsko-wileński zespół teatru „Reduta” czy zespół krakowskiego Teatru Artystów „Cricot”.

Grupa artystów przed teatralnym autobusem. Widoczni m.in.: aktorka Irena Kwiatkowska (3. z lewej w pierwszym rzędzie)

NAC, domena publiczna

W 1938 roku jedną z aktorek teatru została Irena Kwiatkowska, współcześnie znana z ról filmowych i serialowych.

Najbardziej znane z międzywojennych śląskich przedstawień, z tekstem napisanym przez Stanisława Ligonia, grane było przez aktorów pochodzących z całego kraju.

NAC, domena publiczna

W Katowicach biło rekordy popularności. Tytuł spektaklu częściowo jest tożsamy z tytułem słynnego, polskiego dramatu, napisanego przez patrona Teatru Śląskiego (jego imię znajduje się na fasadzie teatru)

ŚBC, domena publiczna
Zadanie

Tym razem, to tytuł owego spektaklu stanowi klucz do rozwiązania zagadki.

Spektakl nosił tytuł na Górnym Śląsku (odpowiedź zapisz wielką literą).

Błysk. Powietrze wydaje się falować. Na granicy słyszalności wibrują nieśmiałe dźwięki, coś jak echo bijącego dzwonu. Co tym razem? Gdzieś tu muszą być ukryte wskazówki.

Płaskorzeźby na fasadzie uśmiechają się szyderczo. Jedna z półnagich postaci, ta w samym centrum fasady, wyraźnie na coś wskazuje palcem

Polona, domena publiczna

Przez chwilę przeszłość ponownie daje o sobie znać – niczym widmo majaczy zarys nieistniejących kamienic. Niegdyś rynek wyglądał zupełnie inaczej, był znacznie mniejszy, a jego granice wytyczały z każdej strony kamienice. Jednak część z nich wyburzono, w tym także południową pierzeję rynku, która spłonęła na początku 1945 roku

Muzeum Historii Katowic

Postać w okresie międzywojennym wskazywała na kamienicę, która stanowiła siedzibę Urzędu Miejskiego. Kiedyś budynek był oznaczony numerem dwa i stanowił część ulicy, która dziś jest znacznie krótsza – została wchłonięta przez Rynek

Muzeum Historii Katowic
Zadanie

Jakim numerem oznaczony jest budynek, w kierunku którego wskazuje postać z fasady teatru? Obecnie musisz spojrzeć zdecydowanie dalej, by dojrzeć południową pierzeję rynku... Jeżeli znajdziesz właściwy numer, dodaj do siebie dwie cyfry, które go tworzą. To będzie odpowiedź na nasze zadanie!

Suma cyfr tego budynku wynosi (odpowiedź wpisz cyfrą).

8. Stolica kultury

Zmienia się forma, ludzie, idea – ale muzyka nie chce opuścić tego miejsca. Budynek przy ul. Plebiscytowej 3 powstał na początku XX wieku jako sala koncertowa, w międzywojniu był siedzibą m.in. Teatru Rozmaitości „Mascotte”, a później teatrzyku „Bagatela”. Śpiewała tutaj niebywała postać. Pierwsza polska kobieta-dyrygentka, Anda Kitschman – znana w całej Polsce pieśniarka, kompozytorka, śpiewaczka i aktorka.

Niestety kłopoty finansowe nie pozwoliły na długą działalność kabaretu, dlatego w roku 1928 budynek stał się teatrem świetlnym, czyli kinem.

Wnętrze kawiarni „Bagatela

NAC, domena publiczna
Zadanie

O kinie mówiono, że jest stolicą. Ta nazwa przylgnęła do niego na bardzo długi czas. Czy to znowu przebłysk przeszłości, czy na fasadzie widnieje współczesna nazwa obiektu?

To właśnie nazwa międzywojennego kina: (zapisz nazwę drukowanymi literami).

Wiatr znów przywiał starą gazetę pod Twoje nogi. Podnosisz ją z ziemi i słyszysz charakterystyczny szept przeszłości. Anda Kitschman w Katowicach pojawiała się nie tylko w „Mascotte”, a jej głos można było usłyszeć nie tylko na żywo. Ale kiedy?

ŚBC, domena publiczna
Zadanie

Korzystając z gazety, która wpadła w Twoje ręce uzupełnij poniższe zdanie:

Andę Kitschman można było usłyszeć we wtorek, (odpowiedź wpisz cyfrą) sierpnia 1929 roku, o godzinie 22:45.
Tekst źródłowy

Do jednego z naszych kin, kiejsik wiecór, przychodzi jakiś chłop, melduje się u kierownika kina i zły jak sto diobłów zaczyno pieronić. Pado:
– W domu, pierona, wieczerzo nie przyrychtowano, dziecka głodne, nieumyte, łóżka niepościelone, w izbie pełno gnoju, a moja baba siedzi sam u nich w kinie. Jak, pierona, nie zrobią, że zarozki stąd wylezie, to im ta cołko buda przewróca do góry nogami.

Kierownik kina przyszekł uczynić wszystko, byleby się ino chłop uspokoił i nie robił brewerii. Wszedł potem do kina, stanął przed ekranem i w te odezwał się słowa:

– Szanowne Panie! Muszę wam oznajmić bardzo niemiłą rzecz. Przyszedł jeden mąż po żonę, która jest tu w kinie; pan ten twierdzi, że w doma nie ma wieczerzy, dziecka głodne, nieumyte, łóżka nieposłane i inne jeszcze wygaduje rzeczy, poza tym grozi, że jak tak jego żona nie przyjdzie, to tę budę przewróci. Najlepiej więc będzie, gdy ta pani, której się to tyczy, wyjdzie sobie tylnym wyjściem do domu.

Kiedy się po tym światło rozjaśniło ani jednej kobiety nie było na sali.

 

S. Ligoń, Bery i bojki śląskie, Katowice 1980.

Pytania:

1. Na podstawie kontekstu spróbuj wyjaśnij znaczenie słowa "pieronić".

2. Ten fragment w sposób przerysowany pokazuje pewien sterereotyp ról kobiecych i męskich, jak zostały one zaprezentowane?

3. Ta historyjka miała być humorystyczna, oceń jak dzisiaj zostałaby odebrana? Jak zmieniły się kanony humoru?

9. Na radiowej fali

Katowicka rozgłośnia rozpoczęła nadawanie regularnych audycji 4 grudnia 1927 roku.

Budynek przy ul. Ligonia 29, w którym do dzisiaj mieści się siedziba katowickiego radia, jest wyjątkowy pod wieloma względami.

Jako kolejny z obiektów leżących na szlaku „katowickiej moderny”, był pierwszym w kraju budynkiem od początku do końca tworzonym na potrzeby rozgłośni. Zastosowane w obiekcie rozwiązania w tamtym czasie były najnowocześniejszymi w kraju, a nawet w Europie.

Radio miało szeroki program. Emitowano audycje muzyczne, wiadomości, odczyty, pogadanki, czytano literaturę, a także audycje przeznaczone wyłącznie dla dzieci. W pamięci szczególnie zapisały się audycje późniejszego dyrektora radia. Śląskie gawędy, zatytułowane „Bery i bojki”, cieszyły się wyjątkową popularnością. Jeżeli usiądziesz na ławce obok pana dyrektora, może usłyszysz, jak opowiada jeden ze swoich wiców… A w każdym razie możesz go przeczytać.

Stefan Tymieniecki, dyrektor programowy Rozgłośni Katowickiej Polskiego Radia

NAC, domena publiczna
Tekst źródłowy

Radjo w leśniczówce
„Takie radjo w leśniczówce, to naprawdę wielkiem jest dobrodziejstwem. Tacy leśni ludzie, mając ten cudowny wynalazek, nie są już tak odcięci od świata, przeciwnie – mają, rozrywkę szlachetną i przyjemność”. Słowa te wyczytała w gazecie i pani leśniczyna. Toteż molestowała męża i nie dała mu dotąd spokoju, dopóki radja nie zakupił. Naturalnie kupić musiał aparat dobry, czterolampowy, ażeby można było przezeń wszystkie rozgłośnie słuchać.
[…]
Pewnego razu [leśniczowa] mówi do męża — Stary, terozki uo piątej bydom w radiju nadowali kucharsko recepta. Siadaj i bier słuchawki i „blajsztyft“ i zapisz mi tam z pora receptów. Pan Leśniczy zrobił, jak mu małżonka kozała, ale że sie tam na kręceniu nie bardzo wyznowoł, tóż nastawił aparat, że równocześnie przemawiały dwie stacje nadawcze. Ta jedna nadawała swe recepty kucharskie, zaś z drugiej słychać było lekcję gimnastyki. Leśniczy słuchając, pilnie zapisywał usłyszane, jak następuje: „Małą miskę z mąką — na ramiona — jeden! Przysiad, — palce wyprostować — dwa! Wszystko wymieszać w 3/2 litra mleka — Wydech do kawowej łyżki soli — jeden! Wbić dwa jajka — rękoma wprzód — dwa! Wymieszać dobrze — głęboki wdech — jeden! Wylać wszystko do formy — przysiad dwa! Ubić białko z jajka — ręce wprzód — jeden! Postawić na piecu — nogi wprzód — dwa!

Położyć się wspak na ziemi — jeden Wysmarować białkiem górę — dwa! Przykryć kocem — jeden! Głęboki wydech — dwa! Wyłożyć na stół — głową na dół — jeden. Posypać cukrem — skok w bok — dwa!“

Poniżej tekstu źródłowego zadania dodatkowe dla chętnych.

Bery i Bojki Śląskie, 1934, s. 19-20 (dostęp online, ŚBC)

Pytania:

1. Znajdź i wypisz archaiczne (dawne) spójniki.

2. Radioodbiorniki były lampowe i bezlampowe (więcej na ten temat przeczytasz w lekcji o życiu codziennym lub kulturalnym w II RP), znajdź informację, co oprócz ceny wpływało na decyzję o rodzaju kupowanego odbiornika.

3. Na czym polegał komizm opisanej sytuacji? Z czego wynikał?

Zadanie

Na podstawie fragmentu zapisanej audycji (tekst źródłowy powyżej) uzupełnij zdanie.

Na ramiona, wydech do kawowej łyżki soli, głęboki wdech, ręce wprzód, wspak na ziemi, przykryć kocem, głową na dół. Tak radzi pan dyrektor. Możesz wykonać te czynności lub uważniej przysłuchać się audycji i stwierdzić, że każda z nich skrywa cyfrę .

Jeżeli wciąż jeszcze siedzisz obok pana dyrektora, Karlika z Kocyndra, to musisz teraz stanąć obok ręki, w której trzyma „Bery i bojki”. Spójrz w stronę, w którą spogląda figura. Widzisz tablicę? Dyrektora doceniano nie tylko w okresie międzywojennym.

W tle wciąż słychać szum radia. Być może trzeba dostroić urządzenia? Jaką falę musielibyśmy wybrać w latach międzywojennych, żeby posłuchać katowickiej rozgłośni? To nie takie proste, bo oznaczenie fali kilkakrotnie uległo zmianie. Mała podpowiedź – w tle majaczy rok 1929, kiedy nadawano już „Bery i Bojki”, a dyrektorem katowickiej rozgłośni był jeszcze Stanisław Tymieniecki.
W 1929 roku, w związku z nowym podziałem fal pomiędzy europejskie stacje nadawcze, Radio Katowice przeszło na nową falę 416 m.

Zadanie

Rozwiązanie szyfru wskaże brakującą literę!

Tu musi być ukryta brakująca litera! Będzie to: (wielką literą).

Fala 416

Tablica na ścianie przed Tobą.

Poniższy diagram i ukryta litera, którą musisz odnaleźć.

Połączysz wszystko razem?

1

2

3

4

I                II                 III

123456

5

6

7

8

10. Kraina eksponatów

„Wyszedłem na korytarz. Nie byłem nigdy w tym gmachu, choć widziałem oczywiście, jak rósł, piękny o kształcie rumaka z wyprostowaną szyją, zwróconą w stronę gmachu urzędu wojewódzkiego. Przechodziłem czasem otwartym już dla przechodniów i samochodów pasażem pod budowlą. Cieszyłem się na równi z innymi, że miastu przybywa nowa kulturalna placówka. Osłania mnie teraz ona swoim ogromem…”

W. Szewczyk, „Ptaki ptakom”.

Muzeum Śląskie zostało powołane 23 stycznia 1929 roku, a jego pierwszym dyrektorem został Tadeusz Dobrowolski. Zbiory początkowo obejmowały kolekcje strojów ludowych, artystycznych wyrobów rzemieślniczych oraz kolekcje dzieł sztuki, w tym sztuki sakralnej. W 1934 roku architektowi Karolowi Schayerowi zlecono wykonanie projektu nowego budynku muzeum. W ramach rywalizacji z Niemcami (w niemieckim Bytomiu już od 1910 roku działało Górnośląskie Muzeum Krajowe) założono, że nowe Muzeum Śląskie ma prezentować się imponująco. Obiekt przedstawiał wszystkie cechy modernizmu (minimalizm, funkcjonalizm oraz jasne i przestronne przestrzenie) i był przy tym niezwykle nowoczesny. Posiadał niespotykane w latach 30. XX wieku udogodnienia jak ruchome schody i klimatyzacja.

Katowicki szlak moderny jest śladem po zagorzałej walce, która rozegrała się po obu stronach granicy. Walce, której narzędziem była sztuka, a polem bitwy architektura i rzeźbiarstwo. W przypadku tego drugiego warto wspomnieć Stanisława Szukalskiego. Była to postać kontrowersyjna, kojarzona wówczas z radykalnym ruchem narodowym i znana na kilku kontynentach. Na fasadzie muzeum pojawić się miały olbrzymie płaskorzeźby jego autorstwa, przedstawiające górnika z kilofem oraz trzy Ślązaczki. Szukalski miał stworzyć także monumentalny pomnik przed budynkiem muzeum.

Uroczyste otwarcie nowo powstałego gmachu zaplanowano na 1940 rok. Wybuch wojny zniweczył te plany, a budynek został rozebrany przez Niemców. W latach 50. Wybudowano tutaj siedzibę Okręgowej Rady Związków Zawodowych. Dzisiaj mieszczą się tam m.in. wydziały Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego.

Budynek Muzeum Śląskiego w trakcie budowy w 1939 roku, spróbuj zlokalizować fasadę budynku w dzisiejszej przestrzeni. Stań w miejscu, w którym w okresie międzywojennym znajdowało się główne wejście. Jesteś? To teraz obróć się w stronę ul. Jagiellońskiej. Zobaczysz pomnik; widać go zarówno na ilustracji projektowej, jak i w rzeczywistości. Zgodnie z opisami powstał w latach 1937-1939.
Czy to rzeźba autorstwa Stanisława Szukalskiego?

NAC, domena publiczna

Projekt frontu gmachu Muzeum Śląskiego wraz z pomnikiem. Monumentalne dzieło miało przedstawiać Bolesława Chrobrego – zgodnie z ówczesną wiedzą pierwszego króla Polski. Rzeźba ta jednak nigdy nie została ukończona, a jej rysunki oraz model w pierwszych latach II wojny światowej zniszczono w Warszawie

NAC, domena publiczna
Zadanie

Kto więc dumnie unosi dziś głowę w miejscu, w którym miał stać Bolesław Chrobry?

Na pomniku widnieje imię i nazwisko bohatera, jest to: (zapisz z wielkiej litery imię i nazwisko).

Pomnik Piłsudskiego to nie jedyna rzeźba Szukalskiego w najbliższej okolicy. W 1938 roku na budynku nieopodal, na innym budynku, pojawiła się kamienna rzeźba orła. W czasie wojny także to dzieło zostało zniszczone przez Niemców.

Dziś nie ma już śladu po dawnej ozdobie. Lśnienia czasu lubią jednak płatać figle. Spójrz. Elewacja Budynku Urzędów Niezespolonych pokryta jest kamiennymi płytami. Licząc od góry, pośrodku dziewiątego rzędu pojawia się wskazówka. Porównaj budynek widoczny na fotografii z dzisiejszym gmachem

NAC, domena publiczna
Zadanie

Teraz musisz wykazać się spostrzegawczością i uważnością. Uzupełnij tekst na podstawie zdjęcia powyżej.

Odnajdź dziewiąty rząd płytek od góry elewacji budynku. Gotowe? Dokładnie na jego środku znajdują się w proste elementy, będące częścią rzeźby. Mozna je zdefinowac następująco: są wielokątami foremnymi o czterech bokach (czworokąty foremne), czyli czworoboki o czterech przystających bokach (równej długości) i tyluż przystających kątach wewnętrznych (prostych). Tera musisz policzyć, ile ich jest na wskazanym poziomie. Jest ich dokładnie (zapisz cyfrą).

11. Podaj hasło!

Masz już wszystkie elementy? Spróbuj je poskładać.

Zadanie

Dopasuj zebrane numery do fragmentów obrazka

Jeżeli poprawnie rozwiązałeś wszystkie zadania i zebrałeś wszystkie litery, powinieneś/powinnaś ułożyć z nich słowo.

Zadanie

Jeśli już znasz hasło wpisz je poniżej (UWAGA, w krzyżówce zawsze wyświetlają się wielkie litery, żeby hasło zostało poprawnie zatwierdzone pamiętaj, by ustawić w telefonie wpisywać małymi literami)

1.

1. Hasło z zebranych liter brzmi:

12. Finał

Świetlistą ścianą zamknięte – serce ziemi śląskiej –

– tętniące życiem i chwałą – i mocy wytrwania znak.

Na szczycie płasko uciętym, za pasmem fioletu wąskim

Usiadło niebo gwiaździste – jak srebnoskrzydły ptak.

J. Zabierzewska, W świetle reflektorów [w:] tejże, Przez śląskie okno, Katowice 1937,

Czy na pewno dotarłeś do finału? Jeżeli tak, stoisz przed miejscem, które stanowiło serce śląskiej kultury, polityki i gospodarki. To Ci, którzy tutaj pracowali, na co dzień byli najważniejszymi mecenasami sztuki. Finansując i inicjując projekty kulturalne w województwie, narzucali kult Polski i polskości, aby zastąpić stan rzeczy, który panował tutaj przed wojną.

Rozejrzyj się i odszukaj pomnik wielkiego działacza i polityka, który także przyczynił się do tworzenia polskiej kultury na Górnym Śląsku – Wojciecha Korfantego. Widzisz, w którą stronę patrzy? Czyżby fryz budynku, na który spogląda Korfanty migotał? A może to promienie słoneczne? Musisz podejść bliżej, by się przekonać. Stań przed schodami, po których wojewoda Michał Grażyński, wielki przeciwnik Korfantego ale również inicjator wielu kulturalnych przedsięwzięć w województwie, wchodził każdego dnia by, zarządzać Górnym Śląskiem. Tak teraz widzisz lepiej, że niektóre herby połyskują w znajomych ci błyskach. Przed Tobą ostatnie zadanie wieńczące Twoją podróż! Po uważnej obserwacji, zauważasz, że na fryzie elewacji migoczą tylko trzy herby, to musi coś znaczyć.

Otwarcie wystawy jubileuszowej prac artysty malarza Aleksandra Laszenki w salach Sejmu Śląskiego w Katowicach

NAC, domena publiczna
Zadanie

Migoczące elementy muszą skrywać jakąś zagadkę. Objedź budynek policz ile razy pojawiaja się na nim herby z obrazków poniżej.

13. Podsumowanie

Gratulacje! To zaszczyt z Tobą podróżować. Cechuje Cię uważność, spostrzegawczość i potrafisz szybko znaleźć potrzebne informacje. Jesteś wrażliwy/wrażliwa na sztukę a także dobrze odczytujesz przesłanie przeszłości. Wszystkie zadania, które rozwikłałeś/rozwikłałaś, pokazały Ci ile wymiarów ma sztuka i jaki ma wpływ na charakter miasta. Dotarłeś też do centrum zarządzania województwem. Jaka jest twoja misja na przyszłość? Czerp z bogactwa sztuki każdego dnia! A dalej? Swoim zaangażowaniem możesz mieć realny wpływ na jej rozwój! Możesz stanąć ramię w ramię z największymi artystami lub stać się kimś większym niż każdy z polityków, który zasiadał w salach Sejmu Śląskiego – możesz być mecenasem sztuki i kultury. Wszystko przed Tobą i jesteś do tego stworzony!

NAC, domena publiczna

Powiązane lekcje

(O)LŚNIENIA - GRA MIEJSKA O ŻYCIU KULTURALNYM, POZIOM ŚREDNIOZAAWANSOWANY (9+)

historia, kultura, społeczeństwo

    Gra terenowa zrealizowana w ramach projektu "PoznajMY ŚLĄSKIE 1922-1939". Dofinansowano ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Rządowego Programu Dotacyjnego „Niepodległa"  

rozpocznij lekcję    

PRAWDA O GÓRNYM ŚLĄSKU PIÓREM I BRYŁĄ MALOWANA. ŻYCIE KULTURALNE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W DRUGIEJ RZECZPOSPOLITEJ

historia, kultura

    Temat zrealizowany w ramach projektu "PoznajMY ŚLĄSKIE 1922-1939". Dofinansowano ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Rządowego Programu Dotacyjnego „Niepodległa"  

rozpocznij lekcję