ŚLĄSK CIESZYŃSKI POD PANOWANIEM HABSBURGÓW (1742–1918)

Istniejące w XIII wieku, po wcześniejszym podziale monarchii Piastów w okresie rozbicia dzielnicowego, Księstwo opolsko-raciborskie zostało na przełomie lat 1281/1282 podzielone pomiędzy synów księcia Władysława opolskiego. Najstarszy syn Władysława opolskiego, Mieszko, wspólnie z bratem Przemysławem odziedziczył Księstwo raciborskie.

Około 1290 roku obaj bracia rozdzielili swe kompetencje i dokonali podziału podległego im obszaru na dwie części. Na terytorium Mieszka istniały dwa ważne miasta, Cieszyn i Oświęcim. Cieszyn, będący już wówczas kasztelanią i mieszczący się w centralnej części księstwa Mieszka, został obrany na siedzibę księcia i stolicę podległych mu terenów. Sam Mieszko stał się zaś założycielem linii Piastów cieszyńskich, panującej do 1653 roku. Ostatnią z linii Piastów cieszyńskich była księżniczka Elżbieta Lukrecja.

Zapewne w 1315 roku nastąpił pierwszy podział Księstwa wzdłuż rzeki Białej pomiędzy synów Mieszka, na części cieszyńską i oświęcimską. W 1327 roku książę Kazimierz I cieszyński złożył w Opawie hołd lenny królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu. Odtąd jego księstwo, z niewielkimi przerwami i z zachowaniem dużej autonomii wewnętrznej, stanowiło lenno Korony Czeskiej.

W wiekach XIV-XVI nastąpił znaczny rozwój gospodarczy Księstwa cieszyńskiego. Założono wiele nowych miast i wsi. Jednocześnie nastąpił napływ ludności niemieckiej do miast. Okres ten nazywamy popularnie tzw. kolonizacją niemiecką, aczkolwiek uczestniczyli w niej różni osadnicy z Zachodu, a nawet także ludność polska.   Z racji położenia na najkrótszej drodze z Czech i Moraw do Krakowa, Księstwo było ważnym ośrodkiem wymiany handlowej. Rozwinęły się z tego powodu stare i powstały nowe miasta. Najważniejszymi były wówczas: Cieszyn, Bielsko, Frydek, Frysztat i Skoczów, a  Księstwo cieszyńskie stało się jednym z wiodących na całym Śląsku.

Zmiany przyniosła dopiero reformacja. W 1545 roku książę cieszyński Wacław III Adam uznał luteranizm za oficjalne wyznanie w swoim księstwie. Jednak już w 1610 roku jego następca Adam Wacław powrócił do katolicyzmu, a w rok później złożył hołd lenny Habsburgom, którzy od  1526 roku panowali w Królestwie Czeskim. Rozpoczął się okres kontrreformacji i wojen religijnych, który miał przynieść tragiczne skutki dla Księstwa.

W 1618 roku wybuchła ogólnoeuropejska wojna trzydziestoletnia (1618-1648), w trakcie której wielokrotnie przez Księstwo cieszyńskie przechodziły oddziały wojsk zaciężnych w służbie różnych państw (cesarskie, duńskie, szwedzkie, saksońskie, brandenburskie, a nawet polskie walczące w służbie Habsburgów), pustosząc region. W efekcie nastąpił upadek ekonomiczny i gospodarczy księstwa. W 1653 roku zmarła ostatnia przedstawicielka rodu Piastów w Cieszynie – księżna Elżbieta Lukrecja. Od tej pory tytuł księcia cieszyńskiego przeszedł na królów czeskich, czyli od 1526 roku Habsburgów.

W roku 1653 zmarła księżna Elżbieta Lukrecja. Rok później Księstwo cieszyńskie podporządkowano królewskiej Komorze Wrocławskiej, przyjmując nazwę dóbr kameralnych (Komory Cieszyńskiej), w praktyce oznaczało to włączenie do dziedzicznych dóbr Habsburgów. Księstwo stało się jedną z odległych prowincji monarchii habsburskiej. Stojący na jego czele habsburscy książęta, oprócz wydawania dekretów kontrreformacyjnych oraz czerpania zysków z działalności Komory Cieszyńskiej, nie interesowali się losami regionu.

Księstwo cieszyńskie podzieliło w XVIII wieku losy całego Śląska, który stał się główną przyczyną konfliktu między Prusami pod panowaniem Fryderyka II Hohenzollerna, a Austrią, na czele której stanęła późniejsza cesarzowa Maria Teresa (córka Karola VI Habsburga). W wyniku dwóch tzw. wojen śląskich (1740 – 1742, 1744-1745) większość Ślaska przypadła Prusom. Leżące na południowym-wschodzie księstwa cieszyńskie i opawskie oraz skrawki karniowskiego i nyskiego pozostały jednak w Austrii. Sytuacji tej nie zmieniła ogólnoeuropejska wojna siedmioletnia (1756 – 1763).

Po wojnach śląskich Cieszyńskie, odcięte od tradycyjnych kontaktów i więzi łączących go z resztą Śląska, zostało w roku 1782 połączone z Morawami, tworząc gubernię morawsko-śląską. W jej skład wchodziło siedem mniejszych, na wpół suwerennych państewek stanowych (między innymi tzw. państwo bielskie).

Pewną przeciwwagą dla osłabienia pozycji politycznej Księstwa Cieszyńskiego był wzrost jego roli gospodarczej, jaki rozpoczął się w latach dwudziestych XIX wieku. Do najważniejszych  ośrodków przemysłowych należało w tym czasie Bielsko, zajmujące się produkcją sukna (podobnie było też w Cieszynie i Jabłonkowie). Ranga tego miasta urosła z czasem do jednego z najważniejszych ośrodków przemysłu tekstylnego w Austrii. Nie bez znaczenia była tu także, innowacyjna, jak na owe czasy, technologia produkcji (wprowadzenie maszyn parowych). Bielskie wyroby znajdowały swoich odbiorców na wielu rynkach zagranicznych (m. in. Bałkany, Bliski Wschód). Bardzo duże dochody przynosiła też gospodarka leśna.
Do roku 1822 dobra Komory Cieszyńskiej przekształciły się w nowoczesny rolno-leśny kompleks gospodarczy. Wzrost produkcji zauważalny był także w górnictwie i hutnictwie. Wymienić tu można zagłębie ostrawsko-karwińskie, Baszkę koło Frydku, Ustroń, Liskowiec, czy Trzyniec.

W połowie XIX wieku na obszarze monarchii habsburskiej widać już było wyraźną intensyfikację ruchów narodowych (była to tendencja ogólnoeuropejska – spuścizna Wiosny Ludów). W 1848 roku z inicjatywy Pawła Stalmacha i Andrzeja Cinciały ukazało się pierwsze na Śląsku Cieszyńskim pismo w języku polskim „Tygodnik Cieszyński” (od 1851 roku ukazywało się pod tytułem „Gwiazdka Cieszyńska”), propagujące pełne równouprawnienie języka polskiego w szkołach i urzędach.

Pozytywnym rezultatem Wiosny Ludów było oderwanie Śląska Austriackiego od Moraw. Nastąpiło to na mocy patentu (edyktu) cesarskiego z 4 marca 1949 roku. Zgodnie z jego zapisem Śląsk stał się krajem koronnym i 30 grudnia tego roku otrzymał własną ordynację krajową. Niestety poprzez tzw. patent sylwestrowy z 31 grudnia 1851 roku cesarz Franciszek Józef I zawiesił podjęte decyzje. W praktyce konstytucja marcowa nigdy nie weszła w życie.

Pomimo początkowego entuzjazmu wolnościowe hasła okresu Wiosny Ludów nie doczekały się więc realizacji. Po opadnięciu fali rewolucyjnej powrócił w Austrii system rządów absolutnych. W 1852 roku nominację na kierowanie całą państwową administracją otrzymał z rąk cesarza Franciszka Józefa I   konserwatysta Aleksander von Bach. Doprowadził on do scentralizowania i skrajnego zbiurokratyzowania urzędów w Austrii, a jednocześnie ograniczył możliwości prowadzenia agitacji narodowej i działań zmierzających do wprowadzenia języków narodowych do urzędów. Wycofano ze szkół całego Śląska Austriackiego języki: polski i czeski. W „Gwiazdce Cieszyńskiej”  na skutek cenzury przestały ukazywać się artykuły polityczne. Zamknięto Czytelnię Polską i Bibliotekę Ludu Kraju Cieszyńskiego. Podobne represje spotkały również czeskie ugrupowania narodowe.

Pozytywne zmiany w sytuacji polskiego ruchu narodowego nastąpiły dopiero  w momencie osłabienia Austrii po klęskach jakie poniosła w wojnach z Francją i Prusami.  Po utracie północnych Włoch w 1859 roku pierwszym sygnałem liberalizacji było powierzenie teki ministra spraw wewnętrznych Polakowi –  hr. Agenorowi Gołuchowskiemu (byłemu namiestnikowi Galicji). W 1860 roku przyczynił się on do wydania przez cesarza tzw. dyplomu październikowego, zapowiadającego utworzenie: parlamentu (Rady Państwa), chociaż wówczas jeszcze złożonego z reprezentacji poszczególnych sejmów krajowych, a także autonomię krajów wchodzących w skład Cesarstwa Austriackiego. Zakres samorządu Kraju Śląsk Austriacki (w skład którego wchodziło Księstwo cieszyńskie) normowała ordynacja krajowa z 26 lutego 1861 roku.

Reformy rozpoczęte przez A. Gołuchowskiego w 1861 roku nie zakończyły zmian ustrojowych monarchii Habsburgów. Po kolejnej klęsce, tym razem w wojnie z Prusami w 1866 roku, cesarz Franciszek Józefie I zgodził się w 1867 roku na przekształcenie państwa w konstytucyjno-parlamentarną, dualistyczną monarchię austro-węgierską. Księstwo cieszyńskie, jako część kraju koronnego Śląsk Austriacki, weszło w skład tzw. Przedlitawii (nazwa pochodzi od granicznej rzeki Litawy, dzielącej monarchię Austro-Węgierską), składającej się z innych krajów koronnych, m.in.: Austrii właściwej, Czech, Moraw, Galicji i Lodomerii, Krainy oraz Bukowiny. Do Zalitawii należały ziemie Korony Węgierskiej.

Organem ustawodawczym (rodzajem regionalnego parlamentu) uchwalającym ustawy dla Śląska Austriackiego był Sejm Krajowy (Landtag), który składał się z 30 członków, z mianowanym przez cesarza marszałkiem krajowym (Landeshauptmann). Wybory nie były demokratyczne. Wyborcy byli podzieleni na grupy (tzw. kurie; od tego pochodzi nazwa wybory kurialne) , a głosowanie było pośrednie (ostatecznie decydowali przedstawiciele miast, gmin, właścicieli według urodzenia i majątku oraz przedstawiciele przemysłowców). Prawo do wyboru miał także tzw. pierwszy wirylista, którym był biskup wrocławski. Organem wykonawczym Sejmu Śląskiego był autonomiczny Wydział Krajowy (Landesausschuss).

Organy władzy krajowej zarządzały całością polityki wewnętrznej. Wyłączone z autonomii były sprawy wojskowe, polityka zagraniczna i kwestie ustrojowe.

Prawo do własnego samorządu na obszarze Śląska Cieszyńskiego, jak na całym Śląsku Austriackim, otrzymały także gminy, na mocy rozporządzenia cesarskiego z 5 marca 1862 roku i wydanej 15 listopada 1863 roku ustawy O urządzeniu gmin i Ordynacji wyborczej dla gmin. Reprezentacją gminy i organem uchwałodawczym był rodzaj rady gminnej zwany Wydziałem Gminnym (Gemeindeausschuss) . Wybieral on spośród swoich członków organ wykonawczy – Zarząd Gminy (Gemeindevorstand), na czele którego stał przełożony gminy (burmistrz). Liczba członków Wydziału Gminnego wahała się, w zależności od liczebności gminy, od 8 do 30 osób. Nadzór nad gminami i kontrolę ich działań pod względem zgodności z obowiązującym prawodawstwem, sprawował Wydział Krajowy.

Władza organów samorządowych na poziomie gminy była podzielona na tzw. zakres własny i zakres przekazany. Ten pierwszy obejmował sprawy, w których gmina, przy uwzględnieniu obowiązujących ustaw, mogła podejmować samodzielnie decyzje i uchwały. Z kolei zakres przekazany obejmował obszar obowiązkowego współdziałania gminy z administracją państwową.

ORGANY WŁADZY: CESARSKIEJ W PRZEDLITAWII (WIEDEŃ), KRAJU KORONNEGO ŚLĄSK AUSTRIACKI (OPAWA) I GMIN KRAJU KORONNEGO ŚLĄSK AUSTRIACKI PO 1867 ROKU

Na szaro zaznaczono organy samorządu na szczeblu krajów koronnych i gmin

Ustawodawstwo samorządowe na obszarze Śląska Cieszyńskiego obowiązywało do końca istnienia monarchii habsburskiej, jak również w pierwszych latach przynależności do Rzeczypospolitej, ponieważ utworzona w październiku 1918 roku Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego utrzymała obowiązywanie przepisów austriackich.

Zmiany ustrojowe w monarchii austro-węgierskiej zaktywizowały działalność polskiego i czeskiego ruchu narodowego. Wykorzystując liberalizację stosunków politycznych przystąpiono do odbudowy polskich instytucji oświatowych i społecznych.

Już w grudniu 1861 roku założono polską Czytelnię Ludową, na nowo skupiającą najaktywniejszych polskich działaczy. Analogiczne placówki oświatowo – kulturalne powstały wkrótce i w innych miastach: Jabłonkowie, Skoczowie, Suchej Górnej. W 1869 roku założono Towarzystwo Pomocy Naukowej, wspierające finansowo studiującą młodzież. Dużą rolę w dziedzinie szerzenia oświaty ludowej odegrały dwa stowarzyszenia religijne: katolickie Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra, powstałe w 1873 roku, oraz ewangelickie Towarzystwo Oświaty Ludowej, założone w 1881 roku. Działania te prowadzono z myślą o stworzeniu polskiej inteligencji.

W 1873 roku powstało polskie Towarzystwo Oszczędności i Zaliczek. Miało ono wzmocnić polskich przedsiębiorców w miastach i na wsi. Bazą społeczną rozwijającej się w drugiej połowie XIX wieku polskości była bowiem warstwa bogacącego się i zamożnego chłopstwa. Wysoką pozycję społeczną tej grupy i jej sukces gospodarczy potwierdzały wzorcowe gospodarstwa, które zwiedzała nawet szlachta galicyjska, nie poczytując sobie tego za ujmę.

Sukcesem potwierdzającym skuteczność podjętych działań stało się wprowadzenie Polaków do ogólnoaustriackich i samorządowych organów przedstawicielskich. W 1871 roku polscy kandydaci uzyskali z kurii wiejskiej wszystkie cztery mandaty do Sejmu Krajowego w Opawie, a w 1873 Jerzy Cieńciała został pierwszym polskim posłem z terenu Księstwa Cieszyńskiego do parlamentu austriackiego – wiedeńskiej Rady Państwa. Pod względem politycznym ruch polski nie był jednolity, ostatecznie ukształtowały się ugrupowania: socjalistyczne (Polska Partia Socjalistyczna Galicji i Śląska na czele z pochodzącym z Galicji Tadeuszem Regerem), narodowo-katolickie (Związek Śląskich Katolików kierowany przez ks. Józefa Londzina) i narodowo-ewangelickie (Polityczne Towarzystwo Ludowe  na czele z pastorem Franciszkiem Michejdą).

Na sukces polskiej akcji narodowej złożyła się praca wielu działaczy lokalnych, zarówno katolickich jak i ewangelickich. Głównym inspiratorem działań narodowych był początkowo nadal P. Stalmach. Rozumiejąc znaczenie nauczania w duchu narodowym oraz konieczność przeciwstawienia się germanizacyjnym działaniom niemieckich organizacji (Schulverein i Nordmark), a także narodowym hasłom czeskiej Macierzy Szkolnej (Maticy Školskiej), doprowadził on do założenia w listopadzie 1885 roku polskiej Macierzy Szkolnej, swego największego  dzieła. Instytucja ta, pomimo znikomych środków (zdecydowana przewaga w liczbie, jak i w dotacjach dla szkół czeskich i niemieckich), odegrała znaczącą rolę w krzewieniu oświaty polskiej na terenie Śląska Cieszyńskiego (liczyła około 5 tys. członków). Efektem jej działań było utworzenie w 1895 roku pierwszego na Śląsku prywatnego Gimnazjum Polskiego (obecnie Liceum im. A. Osuchowskiego). W lipcu 1903 roku, po skompletowaniu ośmiu klas gimnazjalnych i zdaniu pierwszej matury, gdy rząd utracił możliwość stawiania przeszkód natury formalnej, Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Cieszynie otrzymało status placówki państwowej. W 1909 roku pod opieką Macierzy Szkolnej otworzono drugie polskie gimnazjum w Orłowej, przeznaczone przede wszystkim dla polskich dzieci z Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego.

W 1904 roku działacze Macierzy podjęli działania, których celem stać się miało założenie polskiego zakładu kształcącego nauczycieli przy seminarium niemieckim w Cieszynie. Analogiczny wniosek do Koła Polskiego skierowali także działacze czescy, szukający poparcia dla sprawy upaństwowienia czeskiego prywatnego seminarium w Opawie. Rząd Ernesta von Koerbera wyraził zgodę na powstanie polskich paralelek w Cieszynie i analogicznych, czeskich w Opawie. Na skutek protestów niemieckich postanowiono przenieść paralelki polskie z Cieszyna do pobliskiego Bobrka.

Stan polskiego szkolnictwa na Śląsku Cieszyńskim, pomimo pewnych ustępstw na jego rzecz, jakie miały miejsce w początku XX wieku, nie był jednak korzystny. Sytuację tłumaczy fakt ekonomicznej przewagi ludności niemieckiej, jak i czeskiej, mogącej liczyć na stałe dotacje finansowe ze swych krajów.

Przejście rozbudzonej świadomości narodowej polskiej, jak i czeskiej w postawy nacjonalistyczne, wywołało wzajemne antagonizmy. Polska ludność napływowa z Galicji stawała się celem ataków narodowców czeskich, obawiających się wzmocnienia żywiołu polskiego. Walka z polskością objawiała się w postaci paszkwili i felietonów, których autorami byli między innymi: Petr Bezruč, Ignacy Horzyca, Ferdynand Pelc. Czescy działacze narodowi postanowili oprzeć teren swych wpływów na Olzie. Tak więc, gdy w etnicznie polskich okolicach Cieszyna zabrakło obiektywnych warunków do prowadzenia akcji, przesunięto jej punkt ciężkości na obszar o mieszanej pod względem etnicznym ludności, którym było tworzące się wówczas przemysłowe Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie.

W 1907 roku główna czeska gazeta „Těšinskie Noviny” zainstalowały się we Frydku. Rok później zarząd Maticy Školskiej przeniósł się do Polskiej Ostrawy. Czesi, rozumiejąc znaczenie prowadzonej przez siebie akcji, nie ograniczali się jedynie do działań propagandowych. Zaczęli tworzyć liczne stowarzyszenia gospodarcze, szkoły, przedszkola, prowadzili biblioteki i czytelnie. Spisy z lat 1900 – 1910 wykazały skuteczność tych działań i zwiększenie liczby ludności czeskiej.

Oprócz niemieckich, czeskich i polskich organizacji na Śląsku Cieszyńskim powstał także tzw. ruch ślązakowski, na czele którego stanął, budzący do dzisiaj wiele kontrowersji Józef Kożdoń. W 1909 roku doprowadził on do utworzenia Śląskiej Partii Ludowej (jej członków nazywano ślązakowcami, a także kożdoniowcami), o tendencjach separatystycznych, głoszącej hasło: Śląsk dla Ślązaków. Stojąc na stanowisku wyższości kultury niemieckiej, przeciwstawiał się wzrostowi polskiej świadomości narodowej.

W czasie trwania I wojny światowej Śląsk Cieszyński stanowił zaplecze frontowe dla prowadzonych przez Austro-Węgry kampanii na froncie wschodnim, na Bałkanach i od 1915 roku dla frontu włoskiego. Klęska państw centralnych całkowicie przekreśliła możliwość utrzymania dotychczasowego modelu politycznego monarchii habsburskiej. Spóźnione zabiegi dworu habsburskiego (od 1916 roku nowym cesarzem po śmierci Franciszka Józefa I był Karol I) nie zdołały powstrzymać rozpadu  wielonarodowościowego państwa.

28 października 1918 roku niepodległość ogłosili Czesi i Słowacy. Następnie Polacy powołali do życia w Krakowie (dla Galicji) Polską Komisję Likwidacyjną. 12 listopada proklamowano powstanie republiki austriackiej. Postępujący rozkład armii i państwa skłonił cesarza Karola I do abdykacji. Wielowiekowa tradycja monarchii Habsburgów przeszła tym samym do historii.

Na Śląsku Cieszyńskim rozpoczęła się walka o przynależność polityczną regionu. Swe aspiracje do przejęcia dawnego Ślaska Austriackiego ogłosili Polacy, Czesi oraz Niemcy. Możliwości działań tych ostatnich, wspieranych dodatkowo przez ludność pochodzenia żydowskiego oraz partię ślązakowców Józefa Kożdonia, uzależnione były w dużej mierze od wyniku konfliktu polsko-czechosłowackiego, który na początku 1919 roku przekształcił się w krótką wojnę polsko-czechosłowacką o Śląsk Cieszyński. Dalszy rozwój wypadków (konferencja wersalska i kształtowanie się polskiej granicy zachodniej i południowej) pozbawiły z czasem Niemców możliwości odegrania tutaj roli samodzielnego czynnika politycznego, ziemie dawnego Księstwa cieszyńskiego zostały w 1920 roku podzielone pomiędzy Polskę i Republikę Czechosłowacką. Część polska weszła w 1922 roku w skład nowoutworzonego województwa śląskiego.

Stolicą administracyjną Śląska Austriackiego była Opawa (czes. Opava). W tym mieście znajdowała się siedziba lokalnego Sejmu Krajowego i namiestnika cesarskiego.

Cieszyn był drugim pod względem znaczenia miastem na Śląsku Austriackim. Przed wybuchem I wojny światowej Cieszyn liczył ponad 18 tys. mieszkańców, z tego większość, prawie 70%, było katolikami. Jako swój język macierzysty deklarowało w mieście w 1910 roku niespełna 57% niemiecki, polski – 32%, a czeski niespełna 6%.

Po pożarach w pierwszej połowie XIX wieku centrum miasta zostało przebudowane, między innymi wzniesiono wówczas istniejący do dzisiaj ratusz i rozebrano stary zamek piastowski. Pozostały z niego do dzisiaj tylko tzw. Wieża Piastowska i kaplica zamkowa (unikalny zabytek sztuki romańskiej na Śląsku). Najbardziej okazałą rezydencją w mieście od połowy XIX wieku był  wzniesiony na wzgórzu zamkowym Pałac otoczony romantycznym ogrodem. Zbudowany został w 1840 roku na miejscu tzw. dolnego zamku (zachowały się z niego tylko dwie basteje obronne oraz budynek bramy wjazdowej) w stylu późnego klasycyzmu, według projektu wiedeńskiego architekta Józefa Kornhäusela. W pałacu mieściły się pokoje gościnne dla przedstawicieli rodziny cesarskiej (Habsburgów) oraz kancelaria Komory Cieszyńskiej – cesarskiego zarządu dobrami dawnego Księstwa Cieszyńskiego.

Kariera Bielska (dzisiaj miasto nosi nazwę Bielsko-Biała, po połączeniu w 1951 roku dwóch miejscowości rozdzielonych rzeką Biała: Bielska leżącego na Śląsku i Białej Krakowskiej z Małopolski), jako drugiego pod względem znaczenia miasta na tzw. Śląsku Cieszyńskim, związana była z jego rozwojem gospodarczym.

Przez Bielsko przechodził tzw. Trakt środkowogalicyjski zwany Traktem cesarskim. Była to droga budowana w latach 1772-1785. Powstała na bazie istniejącego już wcześniej Szlaku Solnego, którym podążali kupcy z Wieliczki i Bochni na Morawy i do Czech. Trakt środkowogalicyjski był przedłużeniem tzw. Drogi Cesarskiej docierającej do Księstwa Cieszyńskiego (na linii Frydek – Cieszyn – Skoczów – Bielsko) i prowadzącej do Lwowa (stolicy Galicji). Jej budowę rozpoczęto w celu lepszego powiązania nowo zyskanej po rozbiorach prowincji (Galicji) z resztą monarchii. Już od 1773 funkcjonowała na nim poczta konna, a od 1775 jeździły dyliżanse. Trakt stracił na znaczeniu dopiero po zbudowaniu w latach 1856-1861 linii kolejowej (Kolej Galicyjska im. Karola Ludwika).

O burzliwym rozwoju miasta w drugiej połowie XIX wieku zadecydował jednak przede wszystkim rozwój przemysłu włókienniczego. W Bielsku istniało od dawna dobrze rozwinięte tkactwo, jednak wprowadzenie przemysłowych metod produkcji spowodowało powstanie kilku wielkich fabryk włókienniczych. O skali rozwoju miasta w XIX wieku świadczy gigantyczny wzrost liczby wrzecion, do 115 tys. w 1914 roku (wzrost o 30% od lat 60. XIX wieku). W ślad za tym szedł rozwój innych gałęzi przemysłu, przede wszystkim maszynowego.

Szybko rozwijające się Bielsko zapisało się w XIX wiecznej historii jako miasto hoteli, kawiarni, stylowych willi, które nadawały mu charakter i styl europejski, a któremu Bielsko zawdzięczało swój przydomek „mały Wiedeń”. Twórcą planu rozbudowy miasta i uporządkowania jego przestrzeni  był słynny architekt wiedeński Max Fabiani.