Słownik pojęć
Zaloguj się
Słownik pojęć
KABOTEK - Damska koszula, szyta z cieńkiego bawełnianego płótna, zakładana pod kieckę lub gorset, element stroju ludowego. Na Górnym Śląsku szyty z krótkimi, bufiastymi rękawami, w przeciwieństwie do koszul kobiecych z małopolski, w których występował długi rękaw.
KALCYFILE - Rośliny występujące na glebach bogatych w wapń. Szczególnie często spotkać je można w kamieniołomach, wapiennikach i innych miejscach gdzie wapienne skały odkrywane są dzięki działalności człowieka.
KALENICA - Najwyższa krawędź dachu utworzona na przecięciu połaci dachowych.
KAMERALNA MUZYKA - Czyli przeznaczona na niewielkie zespoły wykonawców, w których o sukcesie decyduje doskonałość współbrzmienia, a nie wirtuozeria partii solowych.
KAMZOLA - Męski kaftan z długimi prostymi rękawami i błyszczącymi, metalowymi guzikami, szyty z ciemnego sukna. Noszony na koszuli i brucleku, element odświętnego stroju ludowego.
KANCLERZ KURII - Urzędnik administracji Kościoła katolickiego, kierownik kancelarii biskupiej.
KANONIK - Ksiądz uhonorowany tą godnością za szczególne zasługi dla lokalnego Kościoła.
KAPELAN - Duchowny, przydzielony przez władzę kościelną do obsługi duszpasterskiej pewnej grupy osób lub środowisk (np. więźniów).
KAPITUŁA KATEDRALNA - Rodzaj rady przybocznej biskupa, gromadzącej się przy kościele biskupim (czyli katedrze).
KARNAWAŁ „SOLIDARNOŚCI” - Nazwa używana w odniesieniu do okresu w historii Polski między sierpniem 1980 roku (podpisaniem porozumień w Gdańsku) a wprowadzeniem stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku, charakteryzującego się zwiększeniem aktywności społeczeństwa polskiego (powstaniem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”), względnym uwolnieniem swobód obywatelskich (wolności słowa, prawa do zgromadzeń) i ograniczeniem przez władze państwa cenzury.
KARYKATURA - Przedstawienie osoby, sytuacji lub wydarzenia w sposób podkreślający charakterystyczne dla nich elementy, najczęściej w celu ich ośmieszenia; operuje wyolbrzymieniem, przerysowaniem, deformacją, często podkreśla śmieszność postaci.
KASKADA - Rząd wodospadów tak bisko położonych, że tworzą jeden schodowaty wodospad.
KATASTROFIZM - W sztuce: sposób postrzegania i opisywania rzeczywistości jako zagłady, apokalipsy, zbliżającego się końca świata.
KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA - Część doktryny (całokształtu stanowiska Kościoła katolickiego), która odnosi się do kwestii zbiorowych problemów społeczności lub też całej ludzkości. Obejmuje m.in. kwestie życia i godności ludzkiej, rodziny, szacunku dla biednych i słabych, godności pracy i praw pracowniczych, troski o środowisko naturalne.
KEM - Forma rzeźby powstała w wyniku akumulacyjnej działalności wód polodowcowych między bryłami lodu; ma kształt pagórka lub wału.
KIECKA - Długa suknia bez rękawów (powstała ze zszycia spódnicy z gorsetem), obficie marszczona (mogła być też plisowana), element damskiego stroju ludowego.
KOLEKTYWNY - Zbiorowy, wspólny, oparty na zbiorowej pracy.
KOLOKWIALIZM - Wyraz lub wyrażenie niedbałe, charakterystyczne dla języka potocznego.
KOLONIA MIESZKALNA (ROBOTNICZA), PATRONACKA - Zespół budynków mieszkalnych dla robotników wznoszony przez właścicieli fabryk i kopalń, często na terenie przyzakładowym. Ideą tych zabudowań było zwiększanie poczucia przynależności robotników do przedsiębiorstwa; domy zróżnicowane: dla prostych robotników o niskim standardzie, lepsze dla wykwalifikowanych i urzędników. Większy zespół zabudowy stanowi osiedle robotnicze – obok budynków mieszkalnych wznoszono także obiekty użyteczności publicznej (magiel, łaźnia, szkoła, kościół itp.).
KOLONIZACJA FRYDERYCJAŃSKA - Akcja osadnicza, przeprowadzona przez króla Prus Fryderyka II w drugiej połowie XVIII i początku XIX wieku we wschodnich Prusach (m.in. na Górnym Śląsku), odegrała ważną rolę w germanizacji wschodnich terenów państwa.
KOMORA CELNA - Usytuowane na granicy państw miejsca pobierania cła za przewożone towary; dziś urząd celny.
KOMORA CIESZYŃSKA - Nazwa używana dla określenia majątków należących bezpośrednio do książąt cieszyńskich w latach 1654-1918 i jednocześnie nazwa instytucji zarządzającej tymi majątkami w imieniu księcia.
KONCENTRYCZNY UKŁAD - Współśrodkowy, układ elementów, w tym przypadku ulic, otaczających koliście wspólne centrum i równo od niego oddalonych.
KONCESJONOWANE UGRUPOWANIA - Siły polityczne, którym pozwolono działać w Polsce po 1945 roku, pozostające pod ścisłą kontrolą „sojuszniczej” PZPR i uzależnione od tej rządzącej partii.
KONDOMINIUM - Kolonia lub inne terytorium, zarządzane wspólnie przez dwa lub więcej państw-metropolii.
KONFERENCJA - Spotkanie, posiedzenie jakiegoś grona, przedstawicieli instytucji lub organizacji w celu omówienia ustalonych zagadnień; narada.
KONFIDENT - Informator, donosiciel, denuncjator, działający na zlecenie swoich mocodawców.
KONGLOMERAT - Całość, która jest zlepkiem różnych, często niepasujących części lub elementów.
KONGRES EUCHARYSTYCZNY - Masowe zgromadzenie katolików, obejmujące wykłady, seminaria i dyskusje oraz adoracje Najświętszego Sakramentu, mające na celu umocnienie wiary.
KONKORDAT - Umowa międzynarodowa zawierana między państwem a Stolicą Apostolską, regulująca sprawy interesujące obie strony.
KONSEKROWANY - Poświęcony przez biskupa.
KONSPIRACJA - Działalność tajna, podziemna, spiskowa.
KONSTRUKCJA SŁUPOWA - Metoda wznoszenia budynków drewnianych, polegająca na rozdzieleniu elementów nośnych (słupy i usztywniające konstrukcję kratownice z belek) od wypełnienia ścian (deski, gont).
KONSTRUKCJA ZRĘBOWA (WIEŃCOWA) - Metoda budowania obiektów drewnianych polegająca na układaniu jedna na drugiej poziomych belek, które krzyżując się w narożnikach tworzą tzw. węgły.
KONSYSTORZ DUCHOWNY - Naczelna władza administracyjna Kościoła i organ wykonawczy Synodu Kościoła Prawosławnego.
KONTEKST KULTUROWY - W tym przypadku: inne wydarzenia z przeszłości i tradycji, do których odwołują się mieszkańcy, dzięki znajomości których możliwe jest odczytanie współczesności i dostrzeganie ewentualnych aluzji.
KONTESTATOR - Osoba kwestionująca obowiązujące normy, buntownik manifestujący swoją niezgodę na rzeczywistość.
KONTRREFORMACJA - Nurt w Kościele katolickim, uznawany najczęściej za stanowiący odpowiedź na reformację, obejmujący okres odnowy Kościoła, zakończony wraz z wojną trzydziestoletnią.
KONURBACJA - Rodzaj aglomeracji, w którym miasta są równorzędne, bez dominującego ośrodka; często mają one wspólne urządzenia miejskie, np. linie autobusowe, czy ujęcia wody.
KONURBACJA KATOWICKA - (Według innych autorów: górnośląska lub śląsko-zagłębiowska)– aglomeracja policentryczna w centralnej części województwa śląskiego. Według planu zagospodarowania przestrzennego woj. Śląskiego z 2004 r. Tworzy ją 14 miast na prawach powiatów: Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Gliwice, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze. Według urzędu statystycznego w Katowicach (publikacja elektroniczna z 2006 r.) Jest to zespół 19 graniczących z sobą miast, gdyż oprócz w/w zalicza się do niej także Będzin, Czeladź, Knurów, Mikołów i Tarnowskie Góry.
KONURBACJA, AGLOMERACJA POLICENTRYCZNA - Aglomeracja składająca się z miast o podobnej wielkości, wśród których najczęściej brak głównego ośrodka.
KONWENCJA GENEWSKA - Inaczej zwana górnośląską, została podpisana 15 maja 1922 roku w Genewie, określając precyzyjnie podział górnośląskiego obszaru plebiscytowego między Polskę i Niemcy oraz regulując stosunki ludnościowe obu państw. Jej regulacje obowiązywały przez 15 lat, czyli do roku 1937.
KONWERSJA - Zmiana jednego wyznania na inne.
KONWIKT - Zakład opiekuńczy dla młodzieży uczącej się poza miejscem zamieszkania, dla uczniów uczęszczających do szkoły prowadzonej przez dany zakon katolicki.
KORYFEUSZ - W starogreckim teatrze przewodnik chóru prowadzący z nim dialog; dziś oznacza także głównego tancerza w balecie klasycznym albo osobę wybitną w jakiejś dziedzinie, znakomitość.
KOŚCIÓŁ KATEDRALNY - Główny kościół biskupa diecezji, w którym naucza on w imię podstaw religii katolickiej.
KRAJOBRAZ KULTUROWY - Fragment przestrzeni geograficznej, historycznie ukształtowany w wyniku działalności człowieka, zawierający wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze.
KRAS - Ogół zjawisk związanych z rozpuszczaniem skał przez wodę.
KRASOWE PODŁOŻE - Oznacza to, że w budowie geologicznej występują skały podatne na proces rozpuszczania ich przez wodę. Do skał krasowiejących – występujących na terenie naszego województwa – zalicza się wapienie (wyżyna krakowsko-częstochowska).
KREWNY - Człowiek mający z kimś wspólnego przodka (np. ojciec czy siostra).
KRUCHTA - Przedsionek przed głównym wejściem do kościoła, zazwyczaj wydzielona z jego wnętrza, np. w przyziemiu wieży, czasem wyodrębniona z bryły kościoła w formie przybudówki.
KRYTYK LITERACKI - Osoba, która analizuje utwory literackie, ocenia ich wartość, często też popularyzuje.
KULTURA MASOWA - (Kultura popularna, popkultura) - w znaczeniu ogólnym: zjawiska sztuki i rozrywki, popularyzowane przez media, docierające do tzw. Odbiorcy masowego. Pojęcie to oznacza ujednolicenie, unifikację kultury, gdzie ilość (popularność) jest kryterium oceny kosztem jakości (wielkonakładowa prasa, amerykańska produkcja filmowej i telewizyjna, tania książka, komercyjne rozgłośnie radiowe, reklama).
KULTUROZNAWCA - Osoba badającej różnorodne zjawiska i procesy kulturowe (kręgi tematyczne, które obejmują studia kulturoznawcze, to np. etnografia, film, teatrolog, media, teoria kultury, socjologia i antropologia kultury i inne).
KURATOR SZTUKI - Osoba zajmująca się profesjonalnie organizacją wystaw (nie tylko sztuki), opracowująca jej koncepcję, popularyzuje sztukę, ale także jest pośrednikiem, który „balansuje między różnymi formami działalności artystycznej, buduje mosty dla zrozumienia sztuki przez różnych odbiorców”.
KUSTOSZ - Opiekun zbiorów muzealnych, kierownik działu muzealnego.