Słownik pojęć
Zaloguj się
Słownik pojęć
PAMIĘĆ HISTORYCZNA - Zestaw treści odwołujących się do przeszłości, pozostających w pamięci zbiorowej członków określonej zbiorowości, współokreślający ich postawy, a także kształt działań podejmowanych przez nich zarówno wobec siebie nawzajem, jak i wobec członków grup obcych. Pamięć historyczna stanowi jeden z podstawowych wyznaczników tożsamości społeczności i jej integracji, wpływa na system norm utrzymujących się w danej społeczności oraz może stanowić narzędzie panowania i kontroli społecznej.
PAMIĘĆ ZBIOROWA - Daty, miejsca, ludzie, wydarzenia i ich interpretacje, przekazywane z pokolenia na pokolenie, składające się na wspomnienia dzielone przez rodzinę, ród, lokalną społeczność czy w końcu cały naród. W miarę upływu czasu są one w różny sposób odtwarzane, rekonstruowane, uzupełniane i odnoszone do aktualnych realiów.
PAŃSTWOWE GOSPODARSTWA ROLNE - Tzw. „PGR-y”, duże gospodarstwa rolne w czasach PRL, których właścicielem było państwo. W 1990 roku należało do nich w całym kraju około 20% użytków rolnych. Po wprowadzeniu gospodarki wolnorynkowej większość z nich upadła. Obecnie stosuje się czasem termin: „tereny popegeerowskie” na określenie obszarów gdzie kiedyś istniało dużo gospodarstw państwowych. Zwykle są to tereny z wysokim bezrobociem i problemami w rozwoju gospodarczym.
PAPIESKI PRAŁAT DOMOWY - Termin używany przez księży, którym została nadana godność kapelana domowego (czyli księdza rzeczywiście pomagającego papieżowi) lub kapelana honorowego (w uznaniu zasług dla Kościoła) Ojca Świętego.
PARADYGMAT - Model zachowania, postrzegania rzeczywistości.
PARALELA - (Słownik języka polskiego)- zestawienie cech analogicznych w rzeczach porównywalnych.
PARALELKI - Polskie klasy równoległe, gościnne - paralelne - przy gimnazjum czeskim lub austriackim/niemieckojęzycznym.
PARODIA - Rodzaj stylizacji, naśladownictwa w jednym utworze cech gatunkowych, językowych innego utworu, lub bohatera, wątku itp. o charakterze prześmiewczym. Parodia często ośmiesza swój wzorzec, chociaż nie musi zawierać komizmu.
PARTIE CATCH-ALL - Dosłownie „partie, które chcą złapać każdego”, których najważniejszym celem stało się pozyskanie głosów wyborców, dzięki nie drażnieniu wyborców rzeczami skrajnymi.
PATENT TOLOERANCYJNY - Wydany przez cesarza Józefa II 13 października 1781 roku dokument, na mocy którego przyznano protestantom i prawosławnym pełnię praw obywatelskich i wolność wykonywania kultu religijnego, zastrzegając jednocześnie, że katolicyzm pozostaje religią panującą.
PATOLOGIA PRACY - W tym przypadku nieprawidłowość w wykonywaniu swoich obowiązków pracowniczych.
PATRYMONIUM - Łac patrimonium - najstarsza forma monarchii feudalnej charakterystyczna dla wczesnego średniowiecza. Nazwa monarchii pochodzi od łacińskiego słowa patrimonium (ojcowizna, dziedziczny majątek). Państwo w tym ustroju stanowiło prywatną własność władcy, który był uważany za właściciela wszystkich ziem, zasobów naturalnych, pana swych poddanych oraz najwyższego sędziego. Państwo i władza monarchy stanowiły według ówczesnych obyczajów ojcowiznę, przekazywaną przez władcę spadkobiercom. Możliwość podziału państwa analogiczna do podziału spadku jest ważną cechą monarchii patrymonialnej. W Polsce za czasów panowania Piastów obowiązywał taki właśnie ustrój państwa. Monarchia patrymonialna została wprowadzona przez Mieszka I.
PATROLOGIA - Dyscyplina naukowa, zajmująca się literaturą pozostałą po tzw. Ojcach kościoła i innych pisarzach chrześcijańskich (do ok. Viii wieku), obejmująca ich refleksje nad bogiem, człowiekiem oraz dająca obraz rozwoju doktryny chrześcijańskiej i kościoła pierwszych stuleci.
PATRON - (Łac. Opiekun), tu: właściciel zakładu przemysłowego dbający o potrzeby mieszkaniowe pracowników.
PEN CLUB - Międzynarodowe stowarzyszenie pisarzy, prestiżowa organizacja skupiająca ludzi pióra, historyków, dziennikarzy, tłumaczy; stowarzyszenie promuje intelektualną współpracę twórców wszystkich narodowości.
PERIODYZACJA - Podział na okresy wyznaczane konkretnymi datami.
PERSWAZJA - Sposób komunikowania, którego celem jest przekonanie kogoś do własnych racji, czemu służy operowanie odpowiednimi argumentami oddziałującymi na odbiorcę.
PIASKI WODNOLODOWCOWE - Piaski osadzone na przedpolach moren czołowych przez wody lodowcowe rozmywające morenę czołową i płynące od czoła topniejącego lodowca.
PIERZEJA - Frontowa ściana zabudowy ulicy lub placu.
PILASTER - Element pionowego podziału architektonicznego, płaski przyścienny filar złożony, podobnie jak kolumna, z bazy (podstawy), trzonu i kapitela (głowicy).
PIT - Z ang. Personal Income Tax (dosłownie można ten termin przetłumaczyć jako „podatek od dochodów osobistych”), nazwa podatku dochodowego od osób fizycznych.
PLAN BALCEROWICZA - Popularna nazwa programu odejścia od gospodarki centralnie sterowanej i przejścia do gospodarki wolnorynkowej w Polsce, przyjętego przez sejm w 1989 roku i realizowanego od 1.01.1990 roku. Nazwa pochodzi od nazwiska wicepremiera i ministra finansów, współtwórcy planu – Leszka Balcerowicza.
PLEBEJSKI - Inaczej chłopski, ludowy, prosty.
PLOTYN - Starożytny filozof, twórca systemu filozoficznego zwanego neoplatonizmem.
PŁASZCZOWINA - Zespół skał oderwanych od podłoża, przemieszczonych na dużą odległość i nasuniętych na inne skały.
PŁYCINA - Element dekoracyjny, pole o dowolnym kształcie np. w płaszczyźnie ściany, często wgłębione, obramowane, gładkie lub wypełnione dekoracją.
PODSADZKA - Materiał nietoksyczny i niepalny (np. piasek), dostarczony z powierzchni, wypełniający pustki po eksploatacji surowca w kopalniach głębinowych.
PODTYTUŁ - Tekst podany pod tytułem czegoś, uzupełniający go o dodatkowe informacje, łączy tytuł z tekstem artykułu.
POINTA - Krótkie, wyraziste podsumowanie jakiejś wypowiedzi lub utworu literackiego, często zaskakujące.
POKOLENIE „WSPÓŁCZESNOŚCI” - Generacja artystów debiutujących około 1956 roku: malarzy, pisarzy, filmowców, ludzi teatru i muzyki. Dzięki odwilży widoczne są swoboda językowa i bogactwo tematyczne ich dzieł, które już nie muszą podporządkowywać się narzuconym przez władzę tematom. To liczna grupa twórców, ale oprócz daty debiutu nie łączy ich żaden wspólny program ani podobieństwo w postrzeganiu i odbieraniu świata.
POLEMIKA - Publiczna dyskusja lub publiczny spór na istotne tematy; ma miejsce często w prasie, książkach, programach telewizyjnych.
POLICHROMIA - Malarska dekoracja architektoniczna, stosowana zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynku. Posługuje się motywami figuralnymi, ornamentalnymi i architektonicznymi. Szczególnym rodzajem polichromii jest tak zwana polichromia patronowa, posługująca się gotowymi szablonami tzw. patronami.
POLIGLOTA - Osoba władająca wieloma językami.
POLITEISTYCZNY - Zakładający wiarę w wielu bogów.
POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA - Partia założona w grudniu 1948 roku z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, sprawująca realne rządy w Polsce w latach 1948–1989. Określana jest jako partia komunistyczna lub socjalistyczna. Stojący na czele PZPR I sekretarz Komitetu Centralnego PZPR był osobą kierującą Polską (choć nie miał do tego prawa w świetle istniejącego prawa).
POPIELARZ - Osoba trudniąca się popielarstwem, czyli produkcją popiołu ze spalanego w dołach drewna, którego używało się do produkcji m.in. sody.
POROZUMIENIA SIERPNIOWO-WRZEŚNIOWE - Cztery porozumienia pomiędzy strajkującymi robotnikami a władzą podpisane w 1980 roku w Szczecinie (30 sierpnia), Gdańsku (31 sierpnia), Jastrzębiu-Zdroju (3 września) i Dąbrowie Górniczej (11 września).
POWINOWATY - Krewny małżonka (np. brat żony czyli szwagier).
PR-OWCEM - Specjalista public relations, zajmujący się kreowaniem publicznego wizerunku osoby lub instytucji, odpowiedzialna np. za kontakty z mediami, zarządzanie wizerunkiem firmy lub jej działań, kontakty z klientami itp.
PRAŁAT - Termin używany potocznie wobec księży obdarzonych godnościami honorowymi przez Stolicę Apostolską lub biskupa diecezji.
PRAWO MIEJSCOWE - Rodzaj przepisów prawnych, ustanawianych przez wojewodę, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego albo – w wyjątkowych sytuacjach inne upoważnione podmioty. Zgodnie z przepisami konstytucji RP są to przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze, nad którym sprawuje nadzór wystawca (województwa, powiatu, gminy lub ich części).
PREFEKT - Tu: urzędnik administracji kościelnej, duchowny-katecheta oraz pomocnik rektora konwiktu.
PREZBITERIUM - Ogół kapłanów danej diecezji lub kraju.
PRL - Polska Rzeczpospolita Ludowa, oficjalna nazwa państwa polskiego w latach 1952–1989.
PROAUTONOMICZNY - Zwolennik autonomii.
PROCESY KRASOWE - To procesy rozpuszczania skał przez wody zarówno powierzchniowe jak i podziemne. Minerały pojawiające się w ten sposób w wodach mają duże znaczenie dla roślin i kształtują specyficzne środowisko ich bytowania.
PROFANUM - To co ludzkie, świeckie (w przeciwieństwie do sfery sacrum, czyli świętej)
PROFESJONALIZM - Wyraz lub zwrot charakterystyczny dla środowiskowej odmiany języka ogólnego, typowy dla określonej grupy zawodowej, np. słownictwo prawnicze, informatyczne.
PROKLAMACJA - Publiczne obwieszczenie / oświadczenie.
PROMOTOR - Osoba inicjująca i/lub wspierająca jakieś działania, opiekująca się kimś, często także finansowo.
PROPAGANDA - Celowe działanie zmierzające do ukształtowania określonych poglądów i zachowań zbiorowości lub jednostki.
PROTESTANTYZM - Jedna z głównych gałęzi chrześcijaństwa, na którą składają się wyznania religijne powstałe na skutek ruchów reformacyjnych wewnątrz Kościoła katolickiego, rozpoczętych wystąpieniem Marcina Lutra w 1517 roku oraz podziałów samych wyznań protestanckich w kolejnych stuleciach.
PRÓG STRUKTURALNY (KUESTA) - Próg powstały na skutek różnej odporności warstw skalnych, nieznacznie pochylonych w jedną stronę; Próg powstaje na wychodniach skał odpornych, zaś leżące u jego stóp obniżenie – w miejscu, gdzie skały są mniej odporne.
PRÓG WYBORCZY - Minimalny procent poparcia wyborców uprawniający Komitet Wyborczy do uczestniczenia w rozdziale mandatów.
PRYWATYZACJA - Przekształcenie przedsiębiorstwa tak by jego współwłaścicielem albo właścicielem została osoba prywatna (lub inna firma). Jednym ze sposobów prywatyzacji jest sprzedaż całości lub części udziałów.
PRZYZBA - Wał usypany z ziemi dokoła podmurówki dawnej chaty wiejskiej, często pokryty deskami, pełniący rolę ławki.